حجت الاسلام و المسلمین علی جاوید، از اساتید حوزه، در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه در ساری، به تبیین ابعاد پیچیده و خطرناک پدیده «نفاق» از منظر دو منبع اصیل اسلامی، یعنی «قرآن کریم» و «نهجالبلاغه» پرداخت.
وی با تشریح ویژگی های منافقان، خاطرنشان کرد: این معضل، تهدیدی همیشگی برای جامعه ایمانی است و شناخت آن نیازمند دقت در آیات و روایات است.
نفاق در قرآن؛ سه ستون اصلی و ویژگی های تفصیلی
استاد حوزه با اشاره به گستردگی مفهومی نفاق اظهار داشت: نفاق تنها به معنای عدم ایمان پنهان نیست، بلکه یک سیستم رفتاری مخرب است. هرگاه بین گفتار و کردار انسان جدایی و دوگانگی وجود داشته باشد، او سهمی از این رذیله اخلاقی را در خود جای داده است.
وی افزود: در روایتی تأکید شده که "اگر به امانت خیانت کردید، در گفتار دروغ گفتید و به وعدههای خود عمل نکردید، منافق هستید؛ حتی اگر اهل نماز و روزه باشید." این کلام، نشان می دهد نفاق می تواند در لفافه عبادت نیز ظاهر شود.
ویژگی اول: دروغگویی به مثابه بنیان نفاق
حجت الاسلام و المسلمین جاوید نخستین و بارزترین ویژگی منافقان را دروغگویی سیستماتیک عنوان کرد و به آیه ۸ سوره بقره استناد نمود: «وَ مِنَ النَّاسِ مَن یَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ مَا هُم بِمُؤْمِنِینَ، و برخی از مردم میگویند: به خدا و روز قیامت ایمان آوردهایم، در حالی که ایمان ندارند» (بقره: 8).
وی در تشریح این آیه کریمه افزود: دروغ منافق، دروغی استراتژیک و جهتدار است. او نه یک دروغ معمولی، بلکه دروغی هویتی می گوید؛ ادعای ایمان می کند در حالی که در باطن انکار می ورزد. این دوگانگی، او را به موجودی خطرناک تبدیل می کند.»
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم با اشاره به ریشه لغوی «نفاق» که از «نافقاء» به معنای سوراخ دوم لانه موش صحرایی گرفته شده، توضیح داد: منافق همانند این موش است که همیشه یک راه فرار پنهانی برای خود نگه می دارد. ظاهراً با جامعه ایمانی است، اما در باطن مسیر مخفی خروج و گریز از التزامات دینی را برای خود حفظ کرده است.
ویژگی دوم: فریبکاری و خدعه به عنوان ابزار کار
حجت الاسلام و المسلمین جاوید با اشاره به «فریبکاری هدفمند» به عنوان دومین خصلت کلیدی منافقان از نگاه قرآن، خاطرنشان کرد: در آیه 9 از سوره بقره می خوانیم: «یُخَادِعُونَ اللَّهَ وَالَّذِینَ آمَنُوا وَمَا یَخْدَعُونَ إِلَّا أَنفُسَهُمْ وَمَا یَشْعُرُونَ». فعل "یخادعون" از ریشه "خدعه" به معنای پنهان کردن واقعیت و نشان دادن چهره ای دیگر برای ضربه زدن است.
وی افزود: منافق تصور می کند با این عمل، هم خدا و هم مؤمنان را فریب میدهد. اما قرآن به صراحت نتیجه این رفتار را اعلام می کند: آنها جز خودشان را فریب نمی دهند. این یک قانون الهی است که هر عملی، بازتابی به سوی خود فاعل دارد. وقتی کسی احکام الهی را مسخره میکند یا با دین و رهبری دینی خدعه میکند، در حقیقت بر بیماری روحی خود میافزاید و عذابش را مضاعف میکند. مانند بیماری که دستور پزشک را نادیده می گیرد و دارو نمی خورد، اما به دروغ می گوید عمل کرده است. این فریب، مرگبار است.
ویژگی سوم: بیماری قلبی به عنوان ریشه تمام انحرافات
حجت الاسلام و المسلمین جاوید تصریح کرد: سومین و عمیق ترین رکن نفاق، بیماری باطنی و قلبی است. دهها آیه قرآن به توصیف قلوب منافقان پرداخته، و ویژگی های متعدد این قلب بیمار را برشمرده اند:
قلب منکر: (نحل: ۲۲) قلبهایی که آخرت را انکار میکنند.
قلب منحرف: (توبه: ۱۲۷) خداوند به سبب نفهمیدن، دلهایشان را منحرف میسازد.
قلب قسی و سخت: (زمر: ۲۲) وای بر آنها که دلهایشان از یاد خدا سخت شده است.
قلب مرده: (نمل: ۸۰) منافقان همان مردگانی هستند که ندای حق را نمیشنوند.
قلب زنگارگرفته: (مطففین: ۱۴) اعمال زشتشان بر دلهایشان زنگار بسته است.
قلب مریض: (بقره: ۱۰) در دلهایشان بیماری است و خدا بر بیماریشان افزوده است.
قلب مُطبَع (مهرشده): (نساء: ۱۵۵) خدا به سبب کفرشان بر دلهایشان مهر زده است.
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم بیان کرد: این توصیفات، نشان دهنده یک سیر قهقرایی است. قلب منافق با انتخاب دروغ و فریب، ابتدا بیمار می شود. اگر بر این مرض اصرار ورزد، بیماری شدت یافته، قساوت و زنگار می گیرد و نهایتاً به مرحله "مهر شدن" و "مرگ دل" می رسد. این یک مجازات تکوینی است، نه تحمیلی و خداوند به انتخاب خود انسان، پاسخ تکوینی می دهد.»
حجت الاسلام و المسلمین جاوید با خواندن دعای امام صادق (ع) از آیه ۸ سوره آل عمران «رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا» هشدار داد که مؤمن باید همواره از خدا بخواهد دلش را پس از هدایت، منحرف نکند، چرا که قلب همواره در معرض آزمایش است.
نفاق در نهجالبلاغه؛ تحلیل جامعه شناختی و تاریخی امیر مؤمنان (ع)
حجت الاسلام و المسلمین جاوید در بخش دیگری از گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه در ساری به بررسی عمیقتر مواجهه امام علی (ع) با پدیده نفاق پرداخت.
وی افزود: در فرازی از خطبه ۱۹۴ نهج البلاغه آمده است: «احذرکم اهل النفاق فإنهم الضالون المضلون» امام علی (ع) در دوران حکومت خود با دو جریان منافق خطرناک روبرو بود: "عالمان دنیاگرا و وابسته به قدرت" و "سیاستمداران حرفه ای دورو". حضرت به صراحت هر دو گروه را افشا و مردم را از فتنه انگیزی آنان آگاه می ساخت.
مصداقهای عینی و تمثیلهای گویا
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به روایتی در غرر الحکم اظهار داشت: حضرت امیر (ع) منافق را به«درخت حنظل» تشبیه کرده که برگهایش سرسبز و فریبنده، ولی میوه اش بسیار تلخ است. این تشبیه، نماد کاملی از منافق است: ظاهری آراسته و فریبنده، اما باطنی تلخ و زیانبار. زیبایی ظاهری، مردم را جذب می کند، اما تلخی باطن، جامعه را مسموم می سازد.
وی سپس به تحلیل یکی از مهمترین خطبه های نهج البلاغه پرداخت؛ حضرت امیر (ع) در خطبه 233 در توصیف شرایط بحرانی زمانه می خوانیم:
«و من کلام له (ع) بعد أن أقدم أحدهم عل الکلام فحصر، و هو فی فضل أهل البیت، و وصف فساد الزمان
أَلَا وَ إِنَّ اللِّسَانَ بَضْعَةٌ مِنَ الْإِنْسَانِ فَلَا یُسْعِدُهُ الْقَوْلُ إِذَا امْتَنَعَ وَ لَا یُمْهِلُهُ النُّطْقُ إِذَا اتَّسَعَ وَ إِنَّا لَأُمَرَاءُ الْکَلَامِ وَ فِینَا تَنَشَّبَتْ عُرُوقُهُ وَ عَلَیْنَا تَهَدَّلَتْ غُصُونُهُ وَ اعْلَمُوا رَحِمَکُمُ اللَّهُ أَنَّکُمْ فِی زَمَانٍ الْقَائِلُ فِیهِ بِالْحَقِّ قَلِیلٌ وَ اللِّسَانُ عَنِ الصِّدْقِ کَلِیلٌ وَ اللَّازِمُ لِلْحَقِّ ذَلِیلٌ أَهْلُهُ مُعْتَکِفُونَ عَلَی الْعِصْیَانِ مُصْطَلِحُونَ عَلَی الْإِدْهَانِ فَتَاهُمْ عَارِمٌ وَ شَائِبُهُمْ آثِمٌ وَ عَالِمُهُمْ مُنَافِقٌ وَ [فَارِئُهُمْ] قَارِنُهُمْ مُمَاذِقٌ لَا یُعَظِّمُ صَغِیرُهُمْ کَبِیرَهُمْ وَ لَا یَعُولُ غَنِیُّهُمْ فَقِیرَهُم؛ همانا شما در زمانه ای هستید که گوینده حق در آن اندک است، زبان از راستی ناتوان است، حامی حق خوار و زبون است ... و عالم آن منافق است.
حجت الاسلام و المسلمین علی جاوید تأکید کرد: این فرمایش، یک تحلیل جامعه شناختی عمیق است. وقتی عالمان یک جامعه منافق شوند، فاجعه رخ می دهد. زیرا مردم به علمای خود اعتماد می کنند. اگر عالمی با علمش در خدمت هوای نفس یا جاه طلبی باشد و در لفافه دین، خلاف دین عمل کند، بزرگترین فتنه را پدید می آورد.
وصیتهای عملی و هشدارهای تاریخی
استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم در ادامه به سایر سفارش های امام علی (ع) اشاره کرد، از جمله وصیت به کمیل بن زیاد که: «با خائنان مصاحبت مکن» و هشدار به محمد بن ابی بکر درباره منافقان. ابوموسی اشعری در ماجرای حکمیت، و عبدالله بن عمر با سکوت و عدم بیعت با حق، نمونه های عینی منافقانی هستند که امام علی (ع) با آنها مواجه شد. این افراد با تظاهر به دینداری، اما در لحظه حساس، کار را بر امام زمان خود دشوار ساختند.
راهکار نهایی: حفظ قلب
حجت الاسلام و المسلمین جاوید با تأکید مجدد بر دعای قلب سالم از قرآن «رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا...» خاطرنشان کرد: مقابل قلب منافق، "قلب سلیم" قرار دارد. قلبی که تسلیم خداوند است، از محبت دنیا پاک است، با یاد خدا آرام می گیرد و از گناه می ترسد. راه مبارزه با نفاق فردی و اجتماعی، اولاً شناخت دقیق نشانه های آن از قرآن و عترت، و ثانیاً تلاش برای پاکسازی و حفظ قلب از بیماری های ریشهای مانند دروغ، فریب و دورویی است. جامعه ایمانی باید همواره مراقب باشد که فریب ظاهر فریبنده حنظل های منافق را نخورد.
نظر شما