خبرگزاری حوزه | در سالهای اخیر یکی از نشانههای بارز تغییر ذائقه فرهنگی و رسانهای بخشی از مردم به خصوص نسل جوان به تبع کاهش سرانه مطالعه کتاب، علاقه مندی به شنیدن پادکست ها بوده است؛ موضوعی که البته فراتر از ذائقهسازی فرهنگی و رسانهای بیارتباط با سرعت شتابان تکنولوژی در زمانه کنونی هم نیست.
تغییر مشهود در زیستِ فرهنگی
به تعبیر دکتر پرنیا رضیپور، جامعهشناس، تحولات فناورانه همیشه با خود دگرگونیهایی در فرهنگ، شیوه زیست و سبک مصرف فرهنگی به همراه داشته است، چه آن که ما نمیتوانیم صرفاً بهجهت شکلگیری این تغییرات، نگاهی کاملاً انتقادی به آنها داشته باشیم، به این جهت که تغییر، ذات جوامع پویاست، در عین حال باید توجه داشت که هر پدیده اجتماعی و فرهنگی، آثار و پیامدهای متنوعی به بار میآورد که طبعاً برخی از آنها مثبت و برخی دیگر منفی هستند.
وی همچنین گفت: در واقع این پیامدها تا حد زیادی به نوع استفاده، میزان استفاده و سطح آگاهی کاربران وابسته است. پادکستها بهعنوان یکی از محصولات فرهنگی عصر جدید، بهویژه در زمانهای که سرعت دسترسی اهمیت یافته، میتوانند تبعات مختلفی برای اعضای جامعه به همراه داشته باشند. ضمن آن که به هر حال همین پادکستها، امکان دسترسی به محتوا را برای طیف گستردهتری از افراد مهیا میسازند.
ابزاری برای تقویت فرهنگ شنیداری در جامعه
رضی پور ادامه داد: این ابزار برای افراد سرشلوغ جامعه، همچنین افراد با سطوح مختلف سواد و نیز کسانی که با مشکلات جسمانی یا محدودیتهای بینایی روبرو هستند، میتواند بسیار کمککننده باشد و در عین حال به تقویت فرهنگ شنیداری و گسترش تبادل دانش در جامعه کمک کند، اما از سوی دیگر، چنانچه پادکستها بهطور کامل جایگزین کتاب و مطالعه عمیق شوند، این خطر وجود دارد که سطح دانش عمومی به سمت سطحیشدن سوق پیدا کند.
وی همچنین خاطرنشان کرد: یادگیری غیرعمیق، کاهش توان تحلیل و تفکر انتقادی و حتی گسترش اطلاعات نادرست ازجمله پیامدهای احتمالی چنین جایگزینی است و لذا با توجه به میزان آگاهی کاربران و نوع و میزان استفاده از پادکستها، این رسانه میتواند هم فرصتی برای ارتقای آگاهی اجتماعی و هم در صورت استفاده نادرست، عاملی در راستای تضعیف عمق فرهنگی جامعه به شمار آید.
مهم نوع و چگونگی استفاده است
این استاد دانشگاه و جامعه شناس یادآور شد: در عین حال نمیتوانیم بهشکل مطلق بگوییم جامعهای که بیشتر به پادکستها تکیه کند، در بلندمدت حتماً دچار ضعف در تولید اندیشه و نقد میشود، چرا که مسأله بیش از اینکه به پادکست یا پلتفرمها بهعنوان یک رسانه مربوط باشد، به نحوه استفاده از آن در نظام فرهنگی و آموزشی جامعه برمیگردد.
وی همچنین گفت: به عبارت دیگر، پادکستها ابزار انتقال محتوا هستند و خود ابزار تعیینکننده عمق اندیشه یا کیفیت نقد نیست، در صورتی که اگر جامعه به پادکستها بهعنوان منبع مکمل در کنار مطالعه کتاب، نوشتن، گفتوگو و آموزش رسمی تکیه کند، لزوماً با تضعیف تولید اندیشه و نقد مواجه نخواهد شد. حتی گاهی اوقات، پادکستها میتوانند با طرح پرسشهای تازه، ایجاد فضای گفتوگو و دسترسپذیر کردن مباحث تخصصی، به تحریک ذهن انتقادی و گسترش مشارکت فکری کمک کنند، اما اگر پادکستها بهتدریج جایگزین مطالعه عمیق، نوشتن تحلیلی و مواجهه جدی با متون علمی و فکری شوند، در بلندمدت میتوانند زمینهساز کاهش عمق تفکر، ضعف در تولید اندیشه مستقل و افت توان نقد تحلیلی باشند.
ظرفیت مهمی که گاه میتواند آسیبزا باشد
رضی پور همچنین بیان داشت: اندیشهورزی عمیق نیازمند مواجهه طولانیمدت با متن، بازخوانی، تأمل و بازاندیشی است؛ فرآیندی که عمدتاً از طریق مطالعه و نوشتن شکل میگیرد و صرفاً با شنیدن محتوای صوتی تحقق نمییابد و لذا خطر اصلی نه در خود پادکستها، بلکه در غلبه مصرف شنیداری بر تولید فکری فعال نهفته است. اگر شنیدن جای اندیشیدن، نوشتن و نقد کردن را بگیرد، جامعه به سمت مصرفگرایی فکری سوق پیدا میکند. بنابراین، حفظ توازن میان رسانههای شنیداری و متون مکتوب و ارتقای سواد رسانهای مخاطبان، شرط اصلی جلوگیری از ضعف در تولید اندیشه و نقد در بلندمدت است.
رسانهای مقرونبهصرفه
دکتر مینو سلیمی، مردم شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نیز با اشاره به گرایش جالب توجه مخاطبان پادکست در ایران اظهار داشت: واقعیت امر آن است که رسانهها در همه جای دنیا از شکل رسمی به سمت رسانههای شخصی سوق یافتهاند. در عین حال، پادکست فضایی غیررسمی و کمتر کنترلشده ایجاد میکند و همین امر هم موجب شده جایگزین رسانههای رسمی شود. مخاطبان در ایران به دنبال روایتهای متنوع هستند و پادکست این امکان را مهیا میسازد که موضوع و گوینده را خودشان برگزینند.
وی افزود: پادکست مقرونبهصرفه است، به این خاطر که نیازی به اینترنت پرسرعت یا هزینههای بالا ندارد و در شرایط اقتصادی دشوار، گزینهای مناسب محسوب میشود. ضمن آن که قابلیت همراهی با فعالیتهای روزمره همچون رفتوآمد، کار خانه یا ورزش را دارد و همین ویژگی آن را به رسانهای کاربردی تبدیل کرده است. .
روایتگری با رویکرد هویتهای متکثر
وی گفت: از سوی دیگر، صدای پادکست مستقیم با مخاطب ارتباط برقرار کرده و حس همصحبتی ایجاد میکند. این رسانه، فضایی میان خصوصی و عمومی میسازد که در آن بحثهای اجتماعی هم مطرح میشوند. از منظر هویتی، پادکست دسترسی به روایتهای خاموش و هویتهای متکثر را مهیا می سازد که در نوع خود میتواند برای مخاطب امروزی جالب توجه باشد.
سنت شفاهیِ جامعه ایرانی و گرایش به رسانه شنیداری
بهگفته سلیمی، سنت شفاهی قوی در جامعه ایران یکی از دلایل اصلی گرایش مردم به پادکست است. وی پادکست را شکلی از مقاومت غیرمستقیم در فضای محدود رسانهای توصیف کرده و معتقد است: پادکست پاسخی به انزوای شهری است. رسانهای که زمانهای مرده را به زمانهای زنده تبدیل میکند و سنت شفاهی ایرانیان، همان نقش نقالیخوانی و قصهگویی را ایفا میکند و دانش تخصصی را به زبان روزمره ترجمه میکند. آنچه شنیده میشود، انتخابی آگاهانه از سوی مخاطب است. همچنین پادکست به خصوص به زنان این امکان را میدهد که در فضایی امنتر و خصوصیتر صحبت کنند.
گزارش از: سیدمحمدمهدی موسوی
نظر شما