وي ادامه داد: منظور از ارائه نظريه ديني، انسان شناسي ديني با تمركز بر بعد رسانه اي او مي‌باشد، طبيعتا چنين نظريه‌اي كلامي خواهد بود، چون بعد رسانه‌اي انسان بر اساس نگاه‌هاي ديني و كلامي مورد بررسي قرار خواهد گرفت و بر اساس اين بررسي، نظريه كلامي ارائه مي‌شود.
حجت الاسلام والمسلمين مبلغي گفت: ارائه نظريه فقهي، نظريه فقهي رسانه، مقصود از رسانه فقهي رسانه ملاحظات و ملحوظات شارع است كه در پس تشريع او نسبت به رسانه وجود دارد و چنين نظريه‌اي بار توصيف نسبت به آنچه كه شارع در نگاه كلان اعتباري خود نسبت به رسانه منظور داشته است را برعهده خواهد داشت.
وي مرحله چهارم را شامل ارائه احكام فقهي رايج نسبت به رسانه دانست و گفت: تا زماني كه اين احكام مادام كه مسبوق به نظريه فقهي نباشد احكامي غيركافي و غيرپاسخگو خواهد بود و بيشتر مايه‌هايي از تحريم، منع و عدم نزديكي به رسانه را ارائه خواهد كرد و تا مادامي كه نظريه فقهي مسبوق به نظريه كلامي نباشد به صورت دقيقي شكل نخواهد گرفت.
رييس دانشگاه مذاهب اسلامي بيان داشت: ما بايد ريشه‌هاي فطري و تكويني بعد رسانه‌اي انسان را به صورت دقيق شناسايي كنيم تا بتوانيم دست به نظريه فقهي مربوط به اعتبارات كلان شارع نسبت به رسانه بزنيم.
حجت الاسلام والمسلمين مبلغي اظهار داشت: روشن است تا مادام كه در مرحله متقدم تاثيرات شگرف و شگفت رسانه را بر جامعه و مقولات اجتماعي نشناخته باشيم نمي توانيم بحث عميق را از حيث كلامي نسبت به بعد رسانه‌اي انسان داشته باشيم.
رييس مركز تحقيقات اسلامي مجلس شوراي اسلامي، رسانه را کلان‌ترین، نافذترین، تاثيرگذارترين و پر استيلاء ترين موضوع اجتماعی دانست و گفت: رسانه امروز به خاطر قدرت دگرگون سازي آن به بسیاری از مقوله های جامعه جهت داده و حتي تبلیغ دین بدون آن ممکن نخواهد بود.
حجت الاسلام والمسلمین مبلغی افزود: رسانه پراستيلاء‌ترين، نيرومندترين، دگرگون كننده و تاثيرگذارترين ابزار در جامعه بشري است و اگر دين بخواهد خود را از رسانه جدا كند، ضعيف خواهد شد.
رييس دانشگاه مذاهب اسلامي به بررسی رویکردهای مختلف نسبت به رسانه پرداخته و در تقسیم نگاه‌های ممکن از منظر دین به رسانه عنوان کرد: فقه در نگاه رایج آن، به احکام مربوط به فعلِ مکلفین می پردازد؛ خواه مکلف، فرد، جامعه و یا دولت باشد.
حجت الاسلام والمسلمين مبلغي افزود: حکم فقهی نیز دارای موضوعی است که ممکن است فعل مکلف باشد و یا امری که فعل در قبال آن انجام می گیرد. در نگاه فقه به جامعه، با سه سنخ از موضوعات اجتماعی مواجه هستیم: سنخی که موضوع اجتماعی از حیث ذات در آن است، سنخی که موضوع اجتماعی در آن از سنخ تأثیر و دارای تأثیر بالقوه است و سنخی که موضوع اجتماعی در آن از حیث تأثیر و دارای اثر بالفعل است.
این استاد حوزه يادآورشد: سنخ اول، موضوعاتی هستند که شارع، حکم موضوع را به لحاظ خود موضوع ذکر کرده که حجاب و اکثر موضوعات اجتماعی، از این سنخ هستند.
وي اظهار داشت: سنخ دوم، موضوعاتی هستند که به دلیل اهمیت اثر، خود اثر، موضوع حکم قرار گرفته است. به عنوان مثال عدم نزدیکی به فواحش از این سنخ است. که در اینجا موضوع عدم نزدیکی است؛ نه خود فواحش. اگرچه تأثیر نزدیکی به فواحش احتمالی است؛ ولی به دلیل اهمیت موضوع، شارع حکم به حرمت نموده است.
حجت الاسلام والمسلمين مبلغي ادامه داد: سنخ سوم موضوعاتی هستند که دارای آثار بالفعل و گریزناپذیرند. تفاوت سنخ دوم و سوم در این است که در سنخ دوم به صرف عمل به دستور شارع، آثار منفی قابل پیشگیری است؛ ولی در سنخ سوم به صرف دوری کردن از موضوع، آثار آن منتفی نخواهد شد. رسانه را باید در این سنخ از موضوعات دانست.
وي اظهار داشت: رسانه را باید کلان ترین، نافذترین و چترگسترترین موضوع اجتماعی دانست که اثر خود را به نحو حداکثری می گذارد و به دو دلیل با ادبیات سنخ دوم از موضوعات(موضوعاتی هستند که به دلیل اهمیت اثر، خود اثر، موضوع حکم قرار گرفته است) نمی‌توان به سراغ رسانه رفت.
وي ادامه داد:دلیل اول، موضوع رسانه، موضوع جامعه بشری به عنوان جامعه بشری است، لذا اگر کسانی بر اساس احکام دوری و عدم اقتراب بخواهند به سراغ آن بروند تأثیری بر رسانه نخواهد گذاشت. رسانه جزئی از جامعه بشری است که تأثیر خود را به صورت حداکثری خواهد گذاشت و اگر در قبال رسانه فعال نباشیم، خود را در انزوا قرار خواهیم داد.
حجت الاسلام والمسلمين مبلغي تاكيد كرد: از موضوعاتی که به رسانه شباهت دارد می توان به محیط زیست اشاره کرد که در صورت تخریب همه آسیب خواهند دید؛ چه خود اقدام به تخریب آن کرده باشند چه نکرده باشند. در کار رسانه نیز اگر متدینین وارد نشوند رسانه کار خود را تعطیل نخواهد کرد.
وي با اشاره به دليل دوم نيز گفت: رسانه، کلان ترین، پراستیلاترین، مرزناشناس ترین و نافذترین و دگرگون کننده ترین موضوع اجتماعی و در عین حال چتر گستر ترین موضوع اجتماعی است، که از دین تا اقتصاد جامعه را تحت تاثیر خود قرار داده است، دور شدن از رسانه و نفی رسانه موجب تضعیف دین خواهد شد. اگر درجامعه امروزی تبلیغ دین بدون رسانه ممکن نخواهد بود.
رييس مركز تحقيقات اسلامي مجلس اظهار داشت: رسانه، دارای تاثیرات گریز ناپذیر، سهمگین، بالفعل و رو به افزایش است. باید توجه داشت که رسانه هر روز در حال تاثیرگذاری بیشتر است. تاثیر رسانه بر فرد؛ نه به عنوان عضوی جدا از جامعه، بلکه به عنوان فردی تاثیر گذار بر جامعه می باشد.
حجت الاسلام والمسلمین مبلغي گفت: شخص به عنوان عضوی از جامعه تحت تاثیر شدید تمام مقولات موجود در جامعه است ضمن اینکه خود نیز بر جامعه اثر خواهد گذاشت. وقتی رسانه بر جامعه تاثیر می گذارد، جامعه هویت باز تولید شده خویش را به رسانه منعکس می کند و رسانه نیز مجدداً آن را به جامعه باز می گرداند و این روند همچنان ادامه دارد. از آنجا که رسانه، جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد، انسان در هر صورت تحت تاثیر آن خواهد بود و این تاثیر با تحریم رسانه قابل پیشگیری نخواهد بود.
رييس دانشگاه مذاهب اسلامي افزود: سخن کسانی که قایل به تحریم همه جانبه رسانه و فاصله گرفتن از مخاطبین آن هستند نیز به دلایل ذیل قابل قبول نیست: اولا اینکه اسلام جدایی از جامعه را مردود دانسته و آن را منع می کند. ثانیا اینکه تاثیرات رسانه بر جامعه با تحریم آن از بین نمی رود.
حجت الاسلام والمسلمین مبلغي گفت: برخی بر این عقیده اند که باید به فقه رسانه پرداخت، این عده قایلند که رسانه از فرستنده پیام که مخاطبان را اداره می کند و همچنین از متن تشکیل می شود، لذا حکم می‌کنند که اولا صاحبان رسانه باید احکام رسانه را رعایت کنند و ثانیا در صورت عدم رعایت احکام توسط رسانه، مخاطب نباید به رسانه توجه کند. این رویکرد رسانه را در سنخ اول قرار می دهد. البته این که درست است ؛ ولی در درجه اول اولویت نیست.
وي ادامه داد: رویکرد دیگر مقابله از نوع تحریم است؛ یعنی تحریم رسانه هایی همچون تلویزیون، ماهواره و غیره. این رویکرد به رسانه از سنخ دوم نگاه می کند. امروزه انسان ها با رسانه فکر می کنند و با رسانه زندگی می کنند. با این احکام نمی توان جامعه را ساخت. بنابراین رویکرد تحریم کارساز نبوده و فقط دین را منزوی می کند.
رییس دانشگاه مذاهب اظهار داشت: لذا از آنجا که رسانه از سنخ سوم است، اگر دین نخواهد با رسانه گره بخورد منزوی می شود، چون بخواهیم یا نخواهیم نگاه به دین را نیز رسانه مشخص می کند. بنابراین موضوع رسانه چالش برانگیز ترین موضوع در قبال دین است، حتی از حقوق بشر نیز مهم تر خواهد بود.
وي افزود: آنچه تاکنون کار شده است با توجه به رسانه از سنخ اول و یا دوم بوده است. اما این نگاه هرگز تاثیری نداشته و باید نگاه به رسانه را عوض کرد.
حجت الاسلام والمسلمین مبلغي خاطرنشان كرد: بايد ابتدا رسانه را به دقت شناخت. باید تاثیرات رسانه را بشناسیم و در مقابل بنیان براندازی آن بایستیم. در مرحله دوم باید نظریه پردازی کرد. نظریه دین نسبت به رسانه را باید شناخت، آن هم با نگاه امروزی نه نگاه قدیمی و حجره ای. ضمن اینکه یاد آور می شوم ارائه یک نظریه ناقص بهتر از این است که نظریه ای نداشته باشیم. شناسایی ابعاد رسانه ای دین؛ یعنی ابعادی از دین که به رسانه می پردازند بسیار مهم است.
وي گفت: در مرحله سوم باید نظریه فقهی رسانه را ارائه داده و در مرحله بعد که آخرین مرحله است باید فقه مربوط به احکام مکلفین را بررسی کرد. مرحله چهارم از حیث زمانی پس از مراحل اولیه خواهد بود.
رييس مركز تحقيقات اسلامي مجلس اظهار داشت: برخی عنوان کرده اند که دوره آخر الزمان دوره ای است از دست رفته که فقط باید جلوی ضرر بیشتر را گرفت و امیدی به تغییر و تحول نیست. اگر کسی چنین نظریه ای را قبول دارد باید نظریه حداقلی بدهد.
دين با رسانه مي تواند تحول بيافريند
حجت الاسلام والمسلمین مبلغي افزود: نظریه دیگری که مورد قبول ماست این است که دین می تواند در جامعه حضوری فعال داشته باشد و از طریق رسانه تحول بیافریند. هر کدام از دو نظریه فوق را که بپذیریم باید مراحل فوق را انجام داد. در غیر اینصورت نمی توان کاری مورد توجه انجام داد.
وي گفت: باتوجه به اینکه رسانه دائما در حال تغییر دادن مفاهیم کلیدی اجتماعی است بدون رسانه تبلیغ دین نیز ممکن نخواهد بود و دین می تواند بشکل فعال در فرصت های پیش آمده حضور داشته باشد.
قدرت نفوذ رسانه
رییس دانشگاه مذاهب اسلامی با اشاره به این که هيچ چيز به اندازه رسانه در رقم زدن به سرنوشت مسائل جوامع بشري و آينده آن این مسائل، دارای قدرت بر تاثیرگذاری های پر نفوذ نیست، گفت: چترگشایی های رسانه، چنان گسترده است که موضوعات مهمی در اجتماع، مانند نگاه به دين، ارتباط با دين، وضعیت های اقتصادي، رفاهي، فرهنگي و... را پوشش می دهد.
حجت الاسلام و المسلمين مبلغي گفت: رسانه بدون اجازه و دخالت اراده ما، تاثيرات خود را به نحو حداكثري روي جامعه مي‌گذارد به همين دليل ما نمي‌توانيم برخورد فقهی خود با رسانه را صرفا بر اساس ادبيات و رویکرد معروف فقهی در قبال "زنا" و"خوردن مال یتیم" تنظیم کنیم.
وي اظهار داشت: موضوع رسانه، موضوع جامعه بشري است و جدا شدن ما از رسانه و يا دوري جستن ما از آن، تاثيري در آن نمي گذارد به گونه‌اي كه حتي اگر ما به رسانه نزديك نشويم تاثيرات حداكثري خود را در حوزه ها بر جاي مي گذارد.
ريس مركز تحقيقات اسلامي مجلس ادامه داد: چون ما در ارتباط با موضوعات جامعه بشري، بايد بخش فعالي در جامعه بشري باشيم، رسانه فعل بشر است و چنين نيست كه اگر ما در آن ورود پيدا نكرديم اين ابزار( رسانه) تاثير خود را در جهان نگذارد و موضوعات را دگرگون نكند، بلكه ما بخشي از جامعه بشري هستيم و قطعا آثار آن ما را نيز در برمي گيرد.
دين در صورت جدايي از رسانه، ضعيف مي شود
حجت الاسلام و المسلمين مبلغي گفت: رسانه پراستيلاء‌ترين، نيرومندترين، دگرگون كننده و تاثيرگذارترين ابزار در جامعه بشري است و اگر دين بخواهد خود را از رسانه جدا كند، ضعيف خواهد شد.
وي افزود: دين به دو دليل در صورت جدا و دور شدن از رسانه، ضعيف مي شود يكي اينكه رسانه تاثير خود را در جامعه بشري مي گذارد و شما نيز بخشي از بشر هستيد، دين شما هم بخشي از اين بشر است و وقتي تاثيرات خود را گذاشته به سراغ شما هم مي آيد، و مفاهيم و نگاه به دين شما را نيز دگرگون مي كند.
استاد حوزه علميه قم اظهار داشت: دوم اينكه اگر جنبه هاي سلبي را در نظر نگيريم و با جنبه هاي ايجابي بخواهيد دين را تقويت كنيد بايد با رسانه آن را تقويت كنيد، بنابراين چون رسانه سايه تاثيرگذاري روي همه انديشه‌ها و سير بشر مي گذارد خود به خود سراغ دين خواهد آمد.
حجت الاسلام والمسلمین مبلغي با اشاره به اينكه سيطره رسانه هر روز رو به افزايش است، گفت: اگر دين را بخواهيم تقويت كنيم بدون رسانه نمي شود، چون رسانه استيلاي اصلي را در اختيار دارد. لذا اين موضوع داراي تاثيرات گريز ناپذير، اجتناب ناپذير و به شدت بالفعل و در حال تكامل است.
وي با اشاره به اينكه تاثير رسانه بسيار نافذ و گاه تا اعماق مسائل اجتماعي پيش مي رود، گفت: رسانه اصولا، روي شخص به عنوان فرد به شدت متاثر از جامعه، تاثير مي گذارد، رسانه ابتدا روي جامعه و از آن جا روي فرد كه جزئي از جامعه است فكر و انديشه و احساس او را تحت تاثير قرار مي دهد.
حجت الاسلام والمسلمين مبلغي اظهار داشت: رسانه با روندي كه دارد به شدت هر چه تمام روي جامعه تاثير مي گذارد و فرد از آنجا كه درون جامعه قرار دارد تحت تاثيرات آثار سهمگينی که رسانه بر چارچوب ها، نگاه ها، پارادايم ها و مقوله های جامعه بر جای می گذارد، قرار می گیرد. و در مسیری می افتد که مطالبات، مفاهيم و ادبياتی است که رسانه در جامعه ایجاد می کند و حتي تحت تاثیر ايجاد احساس وي‍ژه در جامعه قرار مي‌گيرد.
وي گفت: در بحثي كه به زودي ارائه خواهيم كرد نظريه كلامي و فقهي رسانه را ارائه خواهيم داد.
بر اساس اعلام روابط عمومي مركز تحقيقات اسلامي مجلس در این نشست که با حضور ریاست، مدیران، معاونین و برخی اساتید و دانشجویان دانشکده صدا و سیما قم برگزار گردید، حجت الاسلام و المسلمین احمد مبلغی به بحث و بررسی پیرامون مبانی نظری فقه رسانه پرداختند.
