حجت الاسلام والمسلمین سید باقر خسروشاهی، مدیر سابق حوزه علمیه تهران و تولیت مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین، در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در تهران به بررسی پیشرفت های علمی و پژوهشی حوزه ها و وضعیت موقوفات حوزوی پرداخته که در پی می آید.

با توجه به این که جنابعالی مدتی به عنوان مدیر حوزه علمیه استان تهران مسئولیت داشتید، ارزیابی شما از پیشرفت های علمی و پژوهشی حوزه ها با توجه به نیازهای امروز جامعه بین الملل چیست؟

اگر تاریخ اسلام و تشیع را مرور کنیم، می بینیم که بعد از غیبت کبری، حوزه های علمیه، پژوهش محور بودند. و کتاب های مرحوم شیخ صدوق، شیخ طوسی و مرحوم کلینی نشان می دهد این بزرگان برای تألیف هر کدام از کتاب ها، چندین سال وقت صرف کرده اند. اما چگونه شد که در برخی بازه های زمانی تاریخ اسلام، این نظام علمیِ پژوهش محور کمرنگ شد؟ این مسئله باید مورد بررسی و تحلیل قرار بگیرد. به نظر می رسد یکی از دلایلی که مانع از ادامه پیشرفت علمی شد، وقوع جنگ های فرسایشی در طول تاریخ کشورهای اسلامی بود و به تبع آن حوزه های علمیه نیز در محدودیت شدید قرار گرفته و تحت فشار حکومت های مستبد بودند، این مسئله باعث گردید کارهای پژوهشی و علمی که نیاز به تبادل افکار زیادی دارد، بعضاً متوقف شده و یا ادامه نیابد.

البته بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، تفکر پژوهش محوری در حوزه های علمیه ایران احیاء شد. برای اثبات این مدعا کافی است وضعیت علمی-پژوهشی حوزه علمیه قم را قبل و بعد از انقلاب با هم مقایسه کنید. این که امام راحل فرمودند «انقلاب ما، انفجار نور بود» یک تفسیر از وقوع انقلاب، انفجار علمی بود. و گسترش مؤسسات علمی پژوهشی در قم، انتشارات متنوع دینی و مجلات حوزوی، نشر و انتشارِ انبوهِ کتب ارزشمند و مهم و... همگی از برکات پیروزی انقلاب بود.

همواره تربیت طلاب پژوهشگر و توانمند نیازمند برنامه ریزی قوی، تأمین منابع مالی و فراهم کردن امکانات لازم است. همچنانکه مستحضر هستید یکی از راه های تأمین منابع مالی، درآمدهای حاصله از موقوفات مدارس علمیه است که می تواند استقلال مالی را نیز موجب شود. نظر شما در این باره چیست؟

بدون شک حفظ استقلال مالی حوزه ها از طریق احیاء موقوفات ضمن توسعه کمی حوز های علمیه و ارتقاء سطح کیفی آنها موجبات رضایت مندی و اعتماد مردم به وقف را به دنبال خواهد داشت. علاوه بر آن ما می توانیم به طلابی که تمکن مالی ندارند، مختصری کمک کنیم تا در رفاه و آسایش نسبی تحصیل کنند، یا اساتید ما دیگر نگران اجاره خانه و مشکلات این چنینی نباشند و اگر بتوانیم دغدغه­ی فکری آنان را از مشکلات معیشتی راحت کنیم، آنها خواهند توانست با فراغ بال بیشتری در خدمت طلاب بوده و در جهت افزایش کیفیت علمی آنان اقدام کنند. بنابراین ما باید ابزار ترقی و تکامل را در اختیار این عزیزان قرار دهیم. چون ارتقاء کیفیت تحصیلی و علمی و تربیت طلاب پژوهشگر و دانشمند نیاز به امکانات وسیع مالی و معنوی دارد.

با توجه به نیاز مدارس علمیه به منابع مالی، وضعیت موقوفات حوزوی را چگونه می بینید؟ آیا مدارس علمیه امکان استفاده از منافع موقوفات را دارند؟

وقف از قدیم الایام در دست حکومت ها بود و اکثر آنها چون اسلامی و مقید به احکام شرعی نبودند از موقوفات به نفع حکومت خود استفاده می کردند و یا توسط درباریان و اقوام شان غصب می شد. و لذا بخاطر وقوع این اتفاقات مسائل فقهی وقف آن چنان کاربردی نداشت. مثلاً در زمان شاه همه­ی موقوفاتِ امام زاده ها و حوزه علمیّه در اختیار حکومت پهلوی بود و به توصیه های علما درباره­ی احکام شرعی وقف هیچ توجهی نمی کردند، و شاید علت مهجور بودن وقف نیز همین باشد. مثلاً همین مدرسه شیخ عبدالحسین بیش از صد باب مغازه موقوفه در بازار تهران داشت که در زمان شاه حتی یک ریال هم اجازه استفاده از حقش را نمی دادند، اما به برکت حکومت جمهوری اسلامی این حالت از بین رفت و تعدادی از این موقوفات احیاء شد.

به نظر شما موانع اصلی احیاء موقوفات حوزوی چیست؟

عاملی که مانع از پیاده شدن مفهوم واقعی وقف در افکار عمومی شده است، چند چیز است. یکی اینکه بعضی از متولیان و کارکنان اداره­ی اوقاف در جوّ مقرّرات و احکام نظام مقدّس اسلامی نیستند و اصلاً در فکرشان نمی گنجد که وقف در خودِ موقوفه­ی خاص باید هزینه شود. عامل دوم؛ نبود نیروی انسانی کافی در اداره­ی اوقاف جهت انجام و پیگیری امورات اداری و قضایی است. همچنین اداره­ی اوقاف با اینکه روحانیون مؤمن و تلاشگر کم ندارد اما به دلیل وجود مشکلات متعدد از کمبود نیروی انسانیِ عالم به مسائل فقهی نیز رنج می برد و مجموع این مشکلات باعث شده تا حجم انبوه کارها انباشته شده و به سرانجام رساندن کارها با دشواری صورت بگیرد و یا اصلاً به نتیجه نرسد.

آیا پیشنهادی در خصوص ساماندهی و بهبود وضعیت فعلی موقوفات دارید؟

پیشنهاد بنده به مسئولین اداره اوقاف و سایر نهادهای مرتبط این است که بیایند و برای پیگیری و تعیین تکلیف کلّ موقوفات حوزه های علمیه در سراسر کشور، اداره­ی تأسیس و فردی را بنا به پیشنهاد مرکز مدیریت قم و با حکم رئیس اداره­ی اوقاف، به عنوان مسئول رسیدگی به موقوفات مدارس علمیه منصوب کنند. اگر این اتفاق بیافتد امید آن می رود که با احیاء موقوفات، تحول بزرگی در حفظ استقلال مالی حوزه ها صورت گیرد.

در شرایط فعلی و با وجود همه­ی این مشکلات اداره­ی اوقاف تمایل ندارد که حداقل موقوفات مدارس علمیه را طبق قانون و با نظارت کامل در اختیار متولی حوزه علمیه که امانت داری و صلاحیت آن اثبات شده است، بگذارد، تا لاأقل آنها خود پیگیر حق و حقوق مدارس علمیه شان باشند. مثلاً شما موقوفات احیاء نشده مدرسه شیخ عبدالحسین را بررسی کنید، آن وقت متوجه نقایص و مشکلاتی که عرض کردم خواهید شد. به عنوان مثال این حوزه در اطراف حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ره) چندین هکتار موقوفه داشت و قبل از انقلاب نیز مرحوم ابوی ما برای احیاء و باز پس گیری آن اقدام کرده بود، اما هم اکنون که جهت پیگیری پرونده به اداره­ی اوقاف مراجعه می کنیم، در کمال تعجب می گویند چنین پرونده ای موجود نیست! و کسی هم پاسخگوی مدارک گمشده و موقوفات غصب شده نیست.

البته موارد بسیار زیادی از این گونه اتفاقات سراغ داریم و هر کدام به سرنوشتی مشابه از اختیار مدارس علمیه خارج شده اند، در حالی که مردم این موقوفات را با حس مذهبی و برای تربیت طلاب دینی و نشر و توسعه­ی مراکز علمی فرهنگی وقف کرده اند و نباید به خاطر این گونه سهل انگاری ها و خیانت در امانت، در اعتقاد درونی مردم به وقف تردید ایجاد کرد.

مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین در راستای اجرای نظام آموزشی پژوهش محور چه اقداماتی را تاکنون انجام داده و خروجی آن چگونه بود؟

چند سالی است در مدرسه علمیه شیخ عبدالحسین برنامه ای را تدوین و پیاده کرده ایم که طلاب را به ارائه­ی مقالات پژوهشی و قوی ملزم می کند. ما در سال تحصیلی 94-93 برای 18 نفر از طلاب جدید الورود برنامه آموزشی پژوهش محور را اجرا کردیم و نتیجه این شد که طلاب به کمک اساتید محترم و معاونت پژوهش، در پایان سال مقالات بسیار خوب و قابل توجهی را ارائه دادند. یکی از موضوعات مقالات "چرا من طلبه شدم" بود، که مقالات ارائه شده با این موضوع حاوی مطالب بسیار زیبا و قابل استفاده برای عموم طلاب است. باید توجه داشت که کارهای پژوهشی را بصورت یک فکر ماندگار حفظ کرد، و لذا با مکتوب کردن مطالب پژوهشی اثرات علمی و مفید آن تا سالیان طولانی در اختیار محققین و سایر طلاب پژوهشگر قرار می گیرد.

انتهای پیام