خبرگزاری «حوزه» موسسه پیام امام هادی (علیه السلام) از جمله موسساتی است که در گمنامی به فعالیت های پژوهشی در شهر مقدس قم مشغول است و توانسته به سهم خود، برخی خلأهای پژوهشی در زمینه های مختلف علوم حوزوی را پر کند.

حجت الاسلام والمسلمین سید هادی رفیعی پور مدیر این موسسه در گفتگو با خبرگزاری حوزه به مرور فعالیت های موسسه متبوع خود پرداخت.

موسسه ای برای پر کردن خلأهای علوم حوزه

* ابتدا از انگیزه خود برای تاسیس موسسه پیام امام هادی (علیه السلام) بفرمایید. چه سالی این موسسه را تاسیس کردید؟

موسسۀ پیام امام هادی (علیه السلام) در آغاز سیزدهمین قرن ولادت آن حضرت یعنی 15 ذی حجه 1412 قمری تاسیس شد و تاکنون ربع قرن از فعالیت آن، می گذرد.

تلاش کردیم موسسه ای راه اندازی کنیم که تحقیقات و تالیفاتی که در حوزه دین انجام نشده است، انجام دهد.

من مقید به مشورت هستم و وقتی می خواستم موسسه را تشکیل دهم با جمعی از دوستان و برخی از مراجع و علما مشورت کردم، همه گفتند کار خوبی است.

این نکته را هم بگویم تا قبل از تشکیل موسسه، در حوزه تدریس می کردم و به تبلیغ می رفتم، ولی از زمانی که موسسه را راه انداختیم، دیگر تدریس و تبلیغ نمی توانم بروم. با اینکه کسانی پیش من سطح می خواندند اصرار کردند درس خارج را شروع کنم، اما دیدم بحمدالله درس خارج زیاد است، ولی این تتبعات و تحقیقات نیاز به تمرکز دارد.

* گفتید موسسه با هدف انجام دادن کارهای غیر تکراری راه افتاد تاکنون چه کارهایی انجام داده اید؟

البته این نکته را بگویم حتی ده موسسه هم نمی توانند همه کارهای نشده را انجام دهند. ما هم به اندازه ظرفیت خودمان کار انجام دادیم.

اولین کاری که چاپ کردیم «المُقنع» شیخ صدوق بود که مورد مراجعه همه فقها به خصوص فقهایی است که می خواهند درس خارج بگویند. این کتاب از قدیمی ترین و وزین ترین کتاب های فقهی شیعه است و وقتی فقها می خواهند نقل اقوال کنند باید به آن مراجعه کنند.

دومین کتابی که روی آن کار کردیم، الهدایه شیخ صدوق بود که فقها به آن هم مراجعه می کنند.

از نظر محتوا هر دو فقهی اند. تعبیر من این است اینها «أُختان اند» و «مثلان» نیستند. روی المقنع بیش از 5 سال کار کردیم و گمانمان این بود الهدایه کمتر کار می برد، ولی الهدایه هم 3 سال زمان برد. به همین خاطر می گویم که «اختانی» هستند که تفاوت هایی هم دارند.

ثابت کردیم که متن «الهدایه» و «المقنع» فقه ماثور است

 * آیا کار شما هم صرفا مقابله نسخ خطی با هم و سپس انتشار کتاب بود؟

یک نحوه کارهای رایج حوزوی این است که کتاب را با چند نسخه خطی مقابله می کنند و اختلاف نسخه ها را در می آورند و ... اما کار ویژه موسسه امام هادی (علیه السلام) علاوه بر اینها مطلبی دیگر بود.

ما می شنیدیم بزرگان (از جمله آیت الله بروجردی) می گفته اند: « متن های کتاب صدوق، روایت است». این حرفِ چند قرن بود که آیا این کتاب ها فقه است یا هم فقه و هم روایت. آیت الله بروجردی اصرار داشتند فقه مأثور است.

خداوند به ما توفیق داد با کمک دوستان پنج سال روی المقنع و سه سال روی الهدایه کار کردیم و تمام این عبارات را قطعه به قطعه با دقتِ «مثله»، «نحوه»، «بمعناه» یا «بتفاوت یسیر فی الفاظه» در کتب وزین حدیث شیعه پیدا کردیم و در پاورقی نوشتیم. به طور متوسط برای هر قطعه پنج پاورقی ذکر کرده ایم.

با این کار، قول آن دسته از علما که می گفتند روایات صدوق فقط فقه است کنار رفت و مبنایشان هم عوض شد. این کار چند نتیجه کاربردی در زمینه فقهی و اصولی دارد که می توانید به مقدمه الهدایه مراجعه کنید.

پایان دادن به تلقی اختلاف میان شیخ مفید و شیخ صدوق

کار دیگری که چند سال قبل در محضر رهبر انقلاب رونمایی شد «اعتقادات» شیخ صدوق بود که پس از 7 سال کار روی آن ثابت کردیم متن این کتاب هم روایت است.

می دانید شیخ مفید شاگرد، شیخ صدوق بوده و کتابی با نام «تصحیح الاعتقاد» نوشته و کتاب اعتقادات را نقد کرده است. رهبر انقلاب وقتی کتاب اعتقادات را رونمایی کردند و آن را دیدند به ایشان عرض کردم همه کتاب صدوق روایت است.

ایشان گفتند: روایت؟!

گفتم بله.

دوباره گفتند: روایت؟!

کتاب را باز کردم و گفتم: آقا این متن، این هم پاورقی! ایشان بی اختیار گفتند: مفید! مفید! (یعنی مساله اختلاف نظرهای شیخ مفید و صدوق را چه کار کنیم؟!)

گفتم: ما در مقدمۀ کتاب اعتقادات، داوری بین شیخ مفید و شیخ صدوق را از علامه مجلسی، سید نعمت الله جزایری، آیت الله سبحانی و آیت الله صافی بیان کرده ایم. این علما بعد از بررسی کلمات، در مواردی حق را به شیخ صدوق داده و در مواردی به شیخ مفید. بعضی جاها گفته اند اینها که مرحوم مفید گفته، نقد نیست بلکه شرح است.

در مسائل رکنیِ اعتقادات و سنت شیعه ( مانند توحید، نبوت و عصمت انبیا و امامت) شیخ مفید و شیخ صدوق هیچ اختلافی با هم ندارند، اما در برخی مسائل مثل اینکه معنای عرش و کرسی و لوح چیست و... با هم اختلاف دارند.

احیای آثار شیخ صدوق در موسسه پیام امام هادی(ع)

کتاب «اعتقادات» شیخ صدوق، در چند جشنواره برگزیده شده و مورد استقبال قرار گرفت و به چاپ سوم رسیده است. از آنجا که اسم خودم را روی کتاب ها نمی نویسم، شنیدم برخی کشورهای دیگر مقدمه را حذف کرده و کتاب را به اسم خود چاپ کرده اند!

دو کتاب دیگر هم از صدوق در دست اقدام داریم؛ یکی خصال و دیگری کمال الدین.

کار تکراری اما مفید!

* برخی ناشران این کتابها را قبلا منتشر کرده اند. آیا تفاوتی با چاپ های قبل دارد؟

دو نوع تکرار داریم. گاهی تکرار معمولی که نه در خصوص اختلاف نسخه ها مطالب زیادی می نویسند نه مصادر زیادی. اما این کار ما تکرار نیست.

مرحوم غفاری سالها پیش، این کار را انجام داده و در آن زمان هم کار ارزنده ای بود، ولی ما در هر صفحه گاهی تا 20 الی 30 تعلیق از جمله اختلاف نسخه را نوشته ایم. این کار، تکرار غیر مفید نیست.

کاری هم در باب زیارات انجام می دهیم؛ مثلا تمام عبارات زیارت جامعه کبیره، زیارت جامعه صغیره و زیارت غدیر امیر المومنین (علیه السلام) را با بیان روایات مشابه از شیعه و سنی به چاپ می رسانیم.

اگر همه روایات هم نباشد بسیاری از آنها پیدا می شود. به خصوص شافعی ها که در علم امام، قرب ائمه اطهار و فضیلت آنان روایاتی دارند و قبول هم دارند.

کتاب دیگر که 13 سال است، مشغولیم «النهایه» اثر شیخ طوسی است که همانند الهدایه علاوه بر مقابله با نسخ بسیار نفیس قدیم، ثابت خواهیم کرد که عباراتش روایت است.

بعضی دیگر از کارهایمان در زمینه مهدویت است. از جمله کتاب منتخب انوار المضیئه فی ذکر الحجه (عج) اثر علامه نیلی که ما تصحیح و تحقیق کردیم و این کار کتاب سال حوزه و سال ولایت و کتاب مهدویت شد.

کتاب دیگر با نام موسوعه کلمات الامام المهدی نوشتیم که در آن روایات معتبر درباره امام زمان (علیه السلام) را گردآوری کرده ایم.

کتاب دیگر «الدعاء للمنتظر المهدی (عج) و الفرج علی یدیه فی لسان النبی و اهل بیته» است که  به دعاهای نقل شده از زبان پیامبر و اهل بیت (علیهم السلام) می پردازد.

کتاب دیگر « البشری في ذكر من حظي برؤية الحجة الكبري» است و کسانی را که از تولد حضرت ولی عصر (عج) تا غیبت کبری به زیارت حضرت مشرف شده اند ذکر کرده ایم.

کتاب دیگر «دعاء الندبه و توثیقه من الکتاب و السنه» است. من دیدم بعضی افراد در سند دعای ندبه تشکیک می کنند از این رو برای هر کدام از عبارات دعا 5الی6 روایت را به عنوان مصداق آورده ایم.

* آیا موسسه پیام امام هادی (علیه السلام) برای عموم مردم هم کتابی تالیف کرده است؟

بله. کتاب هایی کوچک با وزانت علمی تهیه کرده ایم که از جمله آنها انوار درخشان (چهل حدیث معتبر در روزه و رمضان) است. از جمله مطالب این کتاب خطبه شعبانیه رسول الله (صلی الله علیه و آله) و خطبه ای است که امیرالمومنین در مسجد کوفه خواندند و خبر از شهادت خود دادند.

همچنین کتابی با نام اتحاد و انسجام تالیف کرده ایم که در آن نزدیک به 200 صفحه آیه و روایت درباره اتحاد و انسجام آورده ایم که تاکنون در هیچ مجله تقریبی هم این کار انجام نشده است.