به گزارش خبرگزاری «حوزه»، حجت الاسلام والمسلمین محسن قنبری در نخستین کنفرانس بین المللی ظرفیت شناسی و تأثیرگذاری فضای مجازی در ارتقاء آموزش های دینی که در سالن شهید عارف الحسینی مجتمع آموزش عالی امام خمینی(ره) قم برگزار شد، به ارائه مقاله خود با عنوان: «صلح سازی ایمان محور در فضای سایبر» که بدین شرح است:

درآمد

جهان معاصر، عرصه ای آکنده از تنش، چالش، نزاع و درگیری میان انسانها، ملت ها و دولت هاست که برای رهایی از آن، راهی جز استقرار مهر و آشتی و تلاش جمعی برای صلح سازی نیست. روی دیگر زندگی انسان معاصر، زندگی ثانوی است که در سایه عصر ارتباطات و اتصالات و فنآوری های نوین اطلاعاتی رخ داده و همه ویژگیهای فضای واقعی را با پیچیدگی های رفتاری و ارتباطی میان کاربران دارا می باشد. صلح سازی ایمان محور یکی از بهترین مدل های صلح سازی است که کنگشران ایمانی تلاش می کنند تا به مدد آن، بر درگیری های انسان فائق آمده و صلح و ثبات و زیست ایمانی را برای جامعه بشری چه در زندگی واقعی، چه در زیست سایبری به ارمغان آورند.

مقاله حاضر پس از واکاوی مفردات بحث چون: صلح سازی، صلح سازی ایمان محور، ایمان و فضای سایبر، به ارائه مدل صلح سازی ایمان محور در فرایند فاز بندی چهارگانه حضور دین در فضای سایبر می پردازد.  

صلح سازی[1]

صلح سازی غالبا به عنوان چترواژه umbrella term یا فراداده meta-term کاربست دارد تا واژگانی چون: حل نزاع conflict resolution، مدیریت نزاعmanagement ، کاهش نزاعmitigation ، پیشگیری از نزاع prevention یا دگرگونی نزاع transformation را شامل شود.

کسانی که می خواهند به جای مسأله نزاع، بر حوزه وسیعتر اهداف صلح و امنیت تمرکز کنند، کاربرد واژه صلح سازی را ترجیح می دهند. واژگان مرتبط با نزاع همواره بعد منفی قضیه را با تجربیات منازعات برچسب گذاری می کنند و کاری به ظرفیت های محیط برای صلح ندارند.

• عبارت حل نزاع، به باور بسیاری از مردم، نهایت فرآیند را نشان می دهد در حالی که منازعات به سادگی از بین نرفته و به فرجام نمی رسند.
• عبارت دگرگونی نزاع، به جای مدیریت یا حل نزاع، بر تغییر ماهوی نزاع اشاره دارد. لکن فرآیند دقیق دگرگونی و یا اینکه چه چیزی دگرگون می شود، به روشنی تبیین نمی شود.
• عبارت کاهش نزاع، از سوی برخی نهادهای دولتی به کار رفته است. منتقدان بر این باورند که کاهش نزاع هر چند از درد و رنج منازعات می کاهد لکن علل اساسی آن را از بین نمی برد.
• عبارت پیشگیری از نزاع، به اقدامات صلح سازی پیش گسترانه جهت پیشگیری از نزاع خشونت بار اشاره دارد. برخی معتقند که منازعات در شرایط خاصی ممکن است فرصت مثبتی برای تغییرات مورد نیاز تلقی شود؛ بنابر این، آنچه باید پیشگیری شود لزوما منازعه نیست بلکه خشونتی است که در پی آن می آید.
• برخی گروه ها، ترجیح می دهند از واژگان همزیستی coexistence یا دوست واری reconciliation برای بهبود روابط میان گروهی استفاده کنند. لکن برخی از حکومت ها با کاربرد این واژگان در مورد برخی از اقدامات سطحی و نپرداختن به ابعاد اصلی قضایی و اقتضادی منازعات، آنها را بی اعتبار ساخته اند.

صلح سازی ایمان محور

در حوزه سیاست دنیای کنونی، دین به موضوع پراهمیتی تبدیل شده است. خط مشی گذاران به نقش دین در حل منازعات و برقراری صلح اذعان دارند. هر چند در مواردی، دینداران موجب بروز منازعه هستند، اما آموزه های دینی در رفع نزاع و کاهش تنش همواره نقش آفرین هستند. صلح سازی ایمان محور مدل خاصی از حل منازعه و برقراری صلح است که نقش مثبت دین و نهادهای ایمان محور را در جامعه برجسته می کند. کنش گران صلح ایمان محور تلاش می کنند تا با کاربست آموزه های دینی و اخلاق و معنویت برگرفته شده از دین، از اجتماعات متاثر از جنگ حمایت کرده، ایشان را به صلح دعوت کرده، میان گروه های درگیر میانجی گری نموده، دوست واری، گفتگو، خلع سلاح، ثبات و یکپارچگی را توسعه دهند.

صلح سازی ایمان محور شامل طیف وسیعی از اقداماتی است که ریشه در منابع اصیل دینی (کتاب و سنت) دارند. اقداماتی چون: دفاع و پشتیبانی، آموزش، گفتگوهای درون و برون دینی، میانجیگری، نظارت و هدایت، و عدالت که مسیر حرکت به سمت صلح دینی را نمایان می کند. از نقاط قوت مصلحان ایمان محور می توان به: انگیزه قوی دینی، تعهد بالا و ریشه دار، حضور تاریخی در صحنه های منازعات، و نقش ایشان را در سوق دادن اطرف درگیر به سمت صلح و ثبات اشاره نمود. 

ایمان

ایمان باور به آموزه های یک دین است و دين در لغت به معناي  عادت و شأن،‌ عبادت ، طاعت، قهر، حكم،‌ سيره،‌ تدبر،‌ قضا،‌ ورع ،‌ملت ، و اكراه آمده است[2].  در کاربردهای قرآنی نیز، دین به معنای‏: جزا، حساب، قانون، شریعت، طاعت و بندگی، تسلیم و انقیاد، اسلام، روش و رویه، توحید و خداپرستی آمده است[3].

اما دين در اصطلاح، گاه به معناي مجموعه قوانين و آداب و احكام و شرايع به كار رفته است و گاهي امور اعتقادي به آن افزوده مي‌شود[4]. به ديگر سخن ،‌دين هم شامل گزاره‌هاي توصيفي و هم گزاره‌هاي ارزشي است. در تعریف جامع که از مجموع تعاریف ارائه شده از دین بوسیله اندیشمندان مسلمان اقتباس شده است می توان گفت؛ دین مرکب است از مجموعه معارف نظری و عقیدتی، احکام و قوانین عملی و دستورات اخلاقی، در ابعاد گوناگون فردی و اجتماعی، سازگار با عقل و فطرت انسانی، که از سوی خداوند یکتا توسط پیامبران برای هدایت همه جانبه مادی و معنوی بشر فرستاده شد و در صورت پیاده شدن به طور کامل، سعادت و رستگاری دنیوی و اخروی انسان را تأمین می‏کند[5].

باید توجه داشت که اسلام به مثابه دین واپسین و کامل الهی از وارسی و فهم عمیق ادله اربعه یعنی کتاب خدا، سنت، عقل و اجماع به دست می آید که اسلام شناسان و فقیهان زمان شناس در برهه های گوناگون تاریخی نقش خود را در این راستا عملیاتی کرده اند.

فضای سایبر

فضای سایبر محیطی انگاره ای است که در آن ارتباطات درون شبکه ای کامپیوتری رخ می دهد[6]. رواج این واژه در دهه 1990 زمانی رخ داد که کاربرد واژگان دیگری چون: اینترنت، شبکه ای شدن و ارتباطات دیجیتال در حال گسترش بوده و اصطلاح فضای سیایبر توان نمایندگی از طرف همه ایده های نوپدید را دارا بود[7].

به نوشته اف دی کرامر، 28 تعریف مختلف از فضای سایبر ارائه شده است[8].  آخرین تعریفی که از آن شده ذیلا آورده می شود؛ "فضای سایبر یک قلمرو پویای جهانی متشکل از طیف های الکترونی و الکترومغناطیسی است که هدفش ایجاد، ذخیره، پیرایش، تبادل، اشتراک، استخراج، استخدام و امحاء اطلاعات و گسست منابع فیزیکی است. فضای سایبر مشتمل است بر1) دستگاه های زیرساخت و ارتباطات از راه دورکه امکان اتصال سیستم فنآوری ارتباطات و شبکه ای را فراهم می کند؛ 2) سیستم های کامپیوتری و نرم افزاری های مرتبط که کارکرد عملیاتی و اتصالی پایه یک دامین را تضمین می کنند؛ 3) شبکه های میان کامپیوتری؛ 4) شبکه شبکه های سازمان یافته کامپیوتری؛ 5)  دسترسی کاربران به مسیرهای واسط شبکه ای؛ 6) شبکه شبکه ها که اینترنت نامیده می شود[9].

فازبندی حضور دین در فضای سایبر

1. دیجتالیزه سازی محتوای دینی از سوی دینداران؛
2. وبگاه های مرجعیت دینی وابسته به اسلام شناسان و مراکز دینی؛
3. وبگاه های تعاملی پرسش و پاسخ های مربوط به ساحت های گوناگون دینی؛
4.  تجربه زیست دینی واقعیت مجازی.

مدل صلح سازی ایمان محور در فضای سایبر

حال که مفردات بحث و ترمینولوژی مدل حاضر روشن شد، مدل مفهومی و شماتیک عناصر اصلی صلح سازی اسلامی به صورت سامانه ای نموت می یابد که تبیین گر دوره های گوناگون دیجیتالیزه شدن بوده و فضای آتی صلح سازی اسلامی در زیست دینی واقعیت مجازی را با نگاه به آینده و تحقق جامعه جهانی شبکه ای مبتنی بر صلح و ایمان را پیش بینی می کند. مدل به دست آمده متشکل است از عناصری چون: 1) صلح سازی: صلح (اسلام)، مصلح (مسلمانان فعال در عرصه اصلاح و میانجیگری)،  مخاطب (همه مردم)، محیط(فضای سایبر یا محیط فشرده زمانی و مکانی ) 2) فازبندی صلح سازی: ابلاغ دین (ارائه محتوای دینی در فضای سایبر و فراهم سازی دسترسی کاربران بدان) ، مرجعیت دینی و معرفتی(اعتبار بخشی به محتوای ارائه شده از سوی اشخاص حقیقی –مراجع دینی و اسلام شناسان- و اشخاص حقوقی –نهادی های دینی حوزوی و دانشگاهی )، شبکه تعاملی ایمانی (گفتگوی درون دینی و برون دینی کاربران با یکدیگر از یک سو و با مدیر دینی وبگاه از سوی دیگر)، تجربه زیست ایمانی واقعیت مجازی (شکل گیری جوامع ایمانی سایبری و ارتباط شبکه ای کابران با یکدیگر در درون یک شبکه همچنین ارتباط میان شبکه های دیگر ایمان به منظور نیل به فضای سایبرنتیک اخلاقی و ایمانی.) 3) استراتژی صلح سازی: ایمانی سازی کاربران (صلح درونی با تأکید بر نقش ایمان و تقوا)، ایمان شبکه ای (هم افزای ایمانی کاربران در داخل یک شبکه ایمانی با تأکید بر برادری ایمانی) ، زیست ایمانی( اتصال شبکه های ایمانی به یکدیگر و تجربه زیست ایمانی با فضای واقعیت مجازی تأسیس جامعه جهانی ایمانی) .

فازبندی صلح سازی ایمان محور در فضای سایر

1. دیجتالیزه سازی محتوای دینی از سوی دینداران: در این فاز با توجه به عرفی شدن فضای سایبر، دینداران تلاش دارند تا پیام صلح و ایمانی خود را به واسطه بارگذاری محتوای دینی دیجیتالی در شبکه جهانی اینترنت، کاربران را متوجه آسمان و پیام حیات بخش الهی کرده ، دلهای آنان را به سمت ایمان و تقوا معطوف سازند. در این فضا، بدون اینکه اجباری در پذیرش دین و یا تخریب باور دیگران رخ دهد، پیام دین در کنار صدا های دیگر شنیده می شود.
2. وبگاه های مرجعیت دینی وابسته به اسلام شناسان و مراکز دینی: در این فاز کاربران پس از جذب به تعالیم دینی در جستجوی محتوای معتبر دینی در فضای سایبر بر آمده و دینداران رسالت مدار تلاش می کنند وبگاه هایی را برای مرجعیت بخشی دینی و معرفتی ایجاد کنند تا نیاز کاربران را پاسخگو باشند. پایگاه های مراجع دینی، اساتید حوزه و دانشگاه و نیز مراکز و نهاد های حوزوی و دینی از این نمونه هستند که تلاش می کنند اعتبار محتوای خود را با استناد به منابع اصیل دینی به صورت محکم و عقلانی مطرح کنند تا برای کاربر کاوشگر دین قابل پذیرش باشد. در این میان صلح گستری دینی مبنای استواری می یابد که قابل اتکاء خواهد بود.  
3. وبگاه های تعاملی پرسش و پاسخ های مربوط به ساحت های گوناگون دینی: چالش های نوظهور دنیای در حال تغییر کاربران را نیازمند پرسش و پاسخ به روز می کند که در هر حالی برای پرسش های خود پاسخی معتبر بیایند. صلح گستری در عرصه های گوناگون زندگی و چالش های نظری و عملی کاربران ایمانی، از طریق ارائه راه برون رفت از موضوعات چالش برانگیز روزانه از ویژگی های این دوره است. کاربران ضمن هم افزایی ایمانی یکدیگر، برادری ایمانی خود را از طریق فضای سایبر در سرتاسر عالم به منصه ظهور می رسانند.   
4. تجربه زیست دینی واقعیت مجازی: پس از شکل گیری شبکه های ایمانی در قالب وبگاه های تعاملی، شبکه شبکه های یا ارتباط میان شبکه ای ایمانی اعم از آموزش، پژوهش، تجارت، زیارت از راه دور اماکن مقدس، و برنامه های تفریحی سالم و اخلاقی تأسیس می شود که در آن زیست ایمانی در کنار برادران ایمانی دیگر در فضای سایبر تجربه می شود. در این صورت جامعه جهانی سایبرنتیک بر اساس ایمان صورت بندی شده و صلح جهانی به ارمغان خواهد آمد.