خبرگزاری حوزه | حکومت ایران، جمهوری اسلامی ۱ با محوریت " ولایت فقیه " بنیان نهاده شده است که مردم ایران در همه پرسی دهم و یازدهم فروردین ماه ۱۳۵۸ با اکثریت ۹۸/۲٪ کلیه کسانی که حق رای داشته اند، به این نظام رأی مثبت داده اند۲ .
منطق وجود " فقیه جامع الشرایط " در راس هرم نظام، بر اساس مبنای اسلامی در جهت " ولایت امر و امامت مستمر " ۳ بنا نهاده شده است که مرحوم " امام خمینی ره " احیاگر این تفکر در قرن حاضر بوده اند که قانون اساسی نیز از آن یاد کرده است.
نظام ولایی مبتنی بر ولایت فقیه، مانع از آن نشده است که از تجربه دنیا در حکومت داری، بی بهره باشیم و لذا در جمهوری اسلامی ایران، با قبول " ولایت امر و امامت امت توسط فقیه عادل و با تقوی، آگاه به زمان، شجاع، مدیر و مدبر "، ۴ در عین حال، بنا به تجربه دنیا، قوای سه گانه، شامل : مقننه، مجریه و قضائیه و البته " زیر نظر ولایت مطلقه امر و امامت امت " ۵ مورد پذیرش قرار گرفت. ۵
نظام حقوقی - سیاسی ایران، در عین حال که نظام مبتنی بر ولایت فقیه است اما به تصریح قانون اساسی امور کشور باید به اتکای آرای عمومی اداره شود؛ از راه انتخابات: انتخاب رئیس جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و نظایر اینها"۶ و لذا در طول ۴۰ سال از عمر جمهوری اسلامی، حدود ۳۶ انتخابات در ایران برگزار گردید.
دوم اسفند ماه ۱۳۹۸ یازدهمین انتخابات مجلس شورای اسلامی برگزار گردید؛ در این انتخابات، با اینکه در برخی از استان ها، ۹ بالای هفتاد درصد مشارکت داشتند (کهگیلویه و بویر احمد) اما اکثر استان ها از مشارکت حدود ۵۰ درصد برخوردار بودند و با نظر داشت مشارکت نه چندان زیاد مردم تهران، عملا آمار مشارکت یازدهمین انتخابات مجلس، زیر ۵۰ درصد ثبت شده است (۴۲/۵۷درصد).
مجلس یازدهم این ویژگی مهم را دارد که قبل از شروع آن، کار تدوین " برنامه تحول مجلس شورای اسلامی " توسط چند نفر از منتخبان نخبه و انقلابی، برای کمک به اقدامات اساسی در گام دوم انقلاب، انجام گرفته است و این برنامه، امروز، به عنوان چراغ راه، در اختیار نمایندگان منتخب قرار دارد.
نظر به اینکه مجلس یازدهم روز هفتم خرداد ماه ۹۹ کار خود را آغاز می‌کند لذا به بهانه این افتتاح، با عنایت به قانون اساسی و آیین نامه داخلی مجلس شورای اسلامی و سایر قوانین، نکاتی چند بیان می گردد:
یکم: افتتاح مجلس (نخستین جلسه در دوره یازدهم)
الف : (محل جلسه)
نظر به اینکه طبق قانون، محل دائمی مجلس شورای اسلامی ساختمان بهارستان است لذا با حضور حداقل دو سوم از مجموع نمایندگان منتخب، اولین جلسه مجلس جدید یازدهم در روز هفتم خردادماه در این محل تشکیل می گردد.
ب : (قرائت قرآن)
در آغاز جلسه با توجه به مبنای قرآنی شورا و اهمیت مشورت، آیات ۳۵ تا ۴۲ سوره شورا قرائت می شود که مفاهیم معنوی در این آیات نیز می تواند چراغ راه منتخبان ملت شود. (اگر در آن آیات تدبر شود و عمل گردد).
ج : قرائت پیام مقام معظم رهبری، انجام سوگند و ادای احترام به حضرت امام " ره "و شهدا
نمایندگان جدید مجلس پس از استماع قرائت قرآن، پیام مقام معظم رهبری، "حفظه الله " را گوش فرا می دهند و سپس به ادای سوگند می پردازند؛ متن فاخر سوگند نمایندگان حاوی مطالب ارزشمندی است که به دلیل اهمیت آن و اینکه مردم حق دارند که بدانند در آغاز مجلس، نمایندگان منتخبشان با چه عباراتی در برابر قرآن مجید به خداوند بزرگ قسم یاد می کنند، لذا عین آن متن، در ذیل بیان می گردد:
بسم‌الله الرحمن الرحیم
"من در برابر قرآن مجید به خدای قادر و متعال سوگند یاد می‌کنم و با تکیه بر شرف انسانی خویش تعهد می‌نمایم که پاسدار حریم اسلام، نگهبان دستاوردهای انقلاب اسلامی ملت ایران و مبانی جمهوری اسلامی باشم؛ ودیعه‌ای را که ملت به ما سپرده به عنوان امینی عادل پاسداری کنم و در انجام وظایف وکالت، امانت و تقوا را رعایت نمایم و همواره به استقلال و اعتلای کشور و حفظ حقوق ملت و خدمت به مردم پایبند باشم؛ از قانون اساسی دفاع کنم و در گفته‌ها و نوشته‌ها و اظهارنظرها، استقلال کشور و آزادی مردم و تأمین مصالح آنها را مد نظر داشته باشم"۷
متن سوگند نامه توسط رئیس قرائت می‌شود و نمایندگان به حالت اجتماع در حالت قیام آن را تکرار و پس از انجام مراسم تحلیف، سوگند نامه را امضا می کنند.
نمایندگان منتخب در پایان جلسه به منظور بزرگداشت بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی" ره" و شهیدان انقلاب اسلامی و ادای احترام و تجدید عهد با آنان، در مرقد آن حضرت و بهشت زهرا "سلام الله علیها "حضور خواهند یافت. ۸
گفتنی است، ۲۷۹ نفر از منتخبان مردم برای حضور در مجلس یازدهم انتخاب شده اند که با توجه به عروج دو نماینده منتخب، افتتاحیه، با حضور ۲۷۷ منتخب مردم برگزار می‌شود.
یادآوری می شود که انتخابات در ۱۱ حوزه انتخابیه به مرحله دوم کشیده شده است.
دوم : اعتبار نامه
اعتبارنامه نمایندگان منتخب، در حقیقت گذرنامه ورود آنها به مجلس است؛ پس از تایید صحت انتخابات توسط شورای نگهبان، وزارت کشور موظف است اعتبار نامه کلیه منتخبین را صادر و به مجلس شورای اسلامی ارسال نماید؛ ۹
همچنین صدور اعتبارنامه منتخبین، موکول به عدم ابطال انتخابات از طرف شورای نگهبان است؛ ۱۰
اعتبارنامه منتخبین به دستور وزارت کشور و با مهر و امضای اعضای هیئت اجرایی و هیئت نظارت تنظیم و صادر می گردد؛ ۱۱
بنابراین، رسیدگی به شکایات قبل از صدور اعتبار نامه ها بر عهده شورای نگهبان است و رسیدگی مجلس به پرونده منتخبین، اساساً پس از تایید نهایی انتخابات و صدور اعتبارنامه ها مطرح می شود و لذا شورای نگهبان موظف است کلیه شکایات مربوط به انتخابات را پس از صدور اعتبار نامه ها، به مجلس ارسال کند. ۱۲
سوم : هیات رئیسه سنی
الف : ترکیب هیات رئیسه سنی
حتما رئیس سنی در مجلس را شنیده اید؛ رئیسی که به صورت موقت، به همراه نائب رئیس و دو جوان منتخب، به عنوان دبیر، در آغازین روز مجلس، به عنوان " هیات رئیسه سنی " طبق قانون، رتق و فتق امور را بر عهده دارند.
در روز افتتاحیه، مسن ترین فرد از نمایندگان حاضر، به عنوان رئیس سنی و فرد بعدی از نظر سن به عنوان نائب رئیس و دو نفر از جوان ترین نمایندگان حاضر به سمت دبیر معین می‌شوند و در جایگاه هیئت رئیسه مجلس قرار می‌گیرند. ۱۳
لازم به ذکر است که اعلام هیئت رئیسه سنی با معاونت قوانین مجلس است. ۱۴
ب: وظایف هیئت رئیسه سنی
هیئت رئیسه سنی طبق قانون، شش وظیفه را عهده دار است :
۱. اداره جلسه افتتاحیه و جلسات بعدی تا زمان انتخاب هیئت رئیسه
۲. انجام مراسم تحلیف
۳. قرعه کشی برای تعیین اعضای شعب
۴. توزیع اعتبارنامه ها بین شعب
۵. برگزاری انتخابات هیئت رئیسه
۶. تمشیت امور اداری مجلس تا زمان برگزاری هیئت رئیسه. ۱۵
چهارم : هیئت رئیسه
الف :منظور از هیئت رئیسه:
منظور، هیئت رئیسه اصلی است که هیئت رئیسه سنی در اولین جلسه پس از افتتاح مجلس، اقدام به برگزاری انتخابات هیئت رئیسه می‌نماید؛ اعضای هیئت رئیسه برای مدت یکسال انتخاب می‌شوند؛ انتخابات بعدی در سالروز انتخابات هیئت رئیسه می باشد. ۱۶
گفتنی است نمایندگانی که داوطلب عضویت در هیئت رئیسه هستند، باید تا پایان وقت اداری روز افتتاحیه مجلس برای ثبت نام به هیئت رئیسه سنی مراجعه کنند؛ هیئت رئیسه سنی موظف است شرح حال و سوابق داوطلبان را به همراه تصاویر آنان تهیه کند و در دومین جلسه علنی و قبل از برگزاری انتخابات هیئت رئیسه در اختیار نمایندگان قرار دهد. ۱۷
ب: ترکیب هیئت رئیسه:
هیئت رئیسه مرکب از رئیس، دو نائب رئیس، شش دبیر و سه ناظر می‌باشد. ۱۸
انتخاب رئیس در نوبت اول با اکثریت مطلق آرای نمایندگان(نصف به اضافه یک) و انتخاب نواب رئیس، دبیران و ناظران، هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبی و رای مخفی و با ورقه خواهد بود. ۱۹
ج: سوگند اعضای هیئت رئیسه:
اعضای هیئت رئیسه در حضور نمایندگان و در برابر قرآن مجید، به خداوند قادر متعال سوگند یاد می‌کنند که تمام تلاش را برای اجرای آیین نامه داخلی مجلس با رعایت اصل بی طرفی به کار بگیرند. ۲۰
پنجم : شعب
الف: منظور از شعب و ترکیب آن
شعبه، اجتماع نمایندگان جدید است در گروه های مختلف که به وظایفی چند طبق قانون، اهتمام می ورزند.
پس از انجام مراسم تحلیف، نمایندگان به ۱۵ شعبه به طور مساوی تقسیم می‌شوند. هر شعبه دارای یک رئیس، دو نائب رئیس، یک سخنگو و دو دبیر می باشد. ۲۱
ب: وظایف شعب
شعب که برای تمام دوره نمایندگی مجلس رسمیت دارند، وظایف و اختیاراتی را دارا می باشند که عبارتند:
۱. رسیدگی به اعتبار نامه ها
۲. تعیین اعضای کمیسیون تحقیق تعیین اعضا
۳. تعیین اعضای کمیسیون آیین‌نامه داخلی مجلس
۴. بررسی و تشخیص صلاحیت نامزدهای عضو در کمیسیون های تخصصی مجلس. ۲۲
ششم: اعتبارنامه نمایندگان و وظیفه مجلس در این زمینه
الف : رسیدگی اولیه به اعتبار نامه ها
اعتبارنامه نمایندگان که در اختیار هر نماینده است و به منزله ی برگه ی ورود به مجلس است، به همراه ضمائم اعتبارنامه ها که بر اساس حروف الفبا از طرف معاونت قوانین مجلس با نظارت هیئت رئیسه سنی تنظیم شده است، به ترتیب، به شعب ۱۵ گانه، جهت رسیدگی، ارجاع می شود؛ هیئت رئیسه موظف است، فهرست اعتبار نامه های ارجاعی را قبل از آغاز رسیدگی، تکثیر کند و در اختیار نمایندگان قرار دهد؛ چنانچه هر یک از نمایندگان به اعتبار نامه‌ای معترض باشد، ظرف مدت سه روز از تاریخ انتشار فهرست مذکور، حداکثر تا پایان وقت اداری روز سوم، موظف است اعتراض کتبی خود را امضا و به انضمام مدارک و اسناد مربوط به شعبه ذی‌ربط تقدیم کند.
همچنین، شعبه موظف است عدم رسیدگی شورای نگهبان به موضوع مورد اعتراض یا حادث شدن آن بعد از اعلام صحت انتخابات را، احراز کند؛ گزارش شعبه ها در صحن مجلس، توسط سخنگوی هر شعبه قرائت می‌شود. ۲۳
ب: وظیفه شعب در قبال اعتبار نامه ها
وقتی اعتبار نامه ها طبق حروف الفبا به شعب پانزده گانه مجلس ارجاع می شود، هر شعبه موظف است حداکثر ظرف مدت سه روز کاری گزارش تایید آن دسته از اعتبار نامه های واصله را که معترض ندارند، به صورت یکجا، به هیئت رئیسه ارسال کند تا برای تصمیم گیری مجلس در دستور کار قرار گیرد؛ اعتبار نامه هایی که مورد اعتراض نمایندگان قرار گرفته است، حداکثر ظرف مدت ۵ روز کاری توسط شعبه رسیدگی می شود در صورتی که نظر شعبه تایید اعتبارنامه باشد، گزارش تایید آن برای تصمیم گیری به مجلس ارائه می‌شود. چنانچه نظر شعبه رد اعتبارنامه باشد، از طریق هیئت رئیسه مجلس به کمیسیون تحقیق ارجاع خواهد شد تا پس از رسیدگی و ارائه گزارش، برای تصمیم گیری مجلس در دستور کار قرار گیرد. ۲۴
ج: کمیسیون تحقیق
همانطور که در مطالب بالا مشخص شد، منطق وجود "کمیسیون تحقیق" به خاطر رد اعتبار نامه توسط شعب است؛ بدین جهت، کمیسیون تحقیق، حداکثر ظرف مدت ۱۵ روز به دلایل و توضیحات کتبی شعب و معترض یا معترضان رسیدگی می کند و پس از استماع و بررسی توضیحات معترض یا معترضان و دفاعیات کتبی یا حضوری نماینده مورد اعتراض، نظر خود را به مجلس ارسال می کند. ۲۵
چنانچه "کمیسیون تحقیق "، اعتبارنامه رد شده از سوی شعبه را رسیدگی کند و نظر به تایید اعتبار نامه داشته باشد، گزارش آن برای تصمیم گیری مجلس در دستور کار قرار می‌گیرد و در صورتی که نظر کمیسیون مبنی بر رد اعتبارنامه باشد، گزارش آن حداکثر به مدت ۱۵ دقیقه در مجلس مطرح و ادله رد اعتبارنامه ارائه می‌شود؛ نماینده‌ای که اعتبارنامه اش توسط کمیسیون رد شده است، حداکثر به مدت ۳۰ دقیقه فرصت دارد تا از خود دفاع کند؛ ضمن اینکه می‌تواند بخشی از وقت خود را حداکثر به دو نفر از نمایندگان واگذار کند؛ سپس گزارش کمیسیون تحقیق به رای گذاشته می شود؛ چنانچه رای اعتبار نامه به تصویب مجلس نرسد، رئیس جلسه تصویب آن را اعلام می کند. ۲۶
این مختصر، مطالبی بود که در آیین افتتاح مجلس و فعالیت های روزهای آغازین در مجلس، مطرح است.
بدیهی است، مباحث مهم مربوط به کمیسیون ها و انواع آن و نیز وظایف مجلس و سایر مطالب مهم مرتبط با پارلمان، در فرصت دیگر باید مطرح شود.
امیدواریم مجلس یازدهم که با هدف تحقق مجلسی قوی و با نظرداشت مولفه هایی چون :
انقلابی، عدالت محور مردمی، آزادی خواه، مقتدر، استقلال طلب، کارآمد، فساد ستیز و امید آفرین، شکل گرفته است و به طور حتم چهره هایی در" مسیر سردار دلها، شهید سلیمانی عزیز "در بین بسیاری از منتخبان وجود دارد، بتواند با اتکاء بر ایمان و تخصص منتخبان، کارهای مهم و فاخری در شان مردم عزیز انجام دهد که در نهایت موجبات رضایت خداوند متعال " جل و علا "، امام زمان " عجل الله تعالی فرجه الشریف " و امام مسلمین " حفظه الله " و به خصوص مردم عزیز ایران را، فراهم نماید.
آمین یا رب العالمین.
دکتر حجت الله ابراهیمیان/ عضو هیأت علمی دانشگاه
پی نوشت ها:
۱. اصل اول قانون اساسی
۲. همان
۳. مقدمه قانون اساسی
۴. اصل ۵ قانون اساسی
۵. اصل ۵۷ قانون اساسی
۶. اصل ۶ قانون اساسی
۷. اصل ۶۷ قانون اساسی
۸. ماده ۲ قانون آیین نامه مجلس شورای اسلامی
۹. تبصره ۴ ماده ۸ قانون انتخابات مجلس
۱۰. ماده ۷۳ قانون انتخابات مجلس
۱۱. ماده ۷۴ قانون انتخابات مجلس
۱۲. تبصره ماده ۷۱ قانون انتخابات مجلس
۱۳. ماده ۱۰ قانون آیین نامه مجلس شورای اسلامی
۱۴. همان
۱۵. ماده ۱۱ قانون آیین نامه مجلس شورای اسلامی
۱۶. ماده ۱۲ قانون آیین نامه مجلس شورای اسلامی
۱۷. تبصره ماده ۱۲ قانون آیین نامه مجلس شورای اسلامی
۱۸. ماده ۱۳قانون آیین نامه مجلس شورای اسلامی
۱۹. ماده ۱۴ قانون آیین نامه مجلس شورای اسلامی
۲۰. ماده ۱۶ قانون آیین نامه مجلس شورای اسلامی
۲۱. ماده ۲۵قانون آیین نامه مجلس شورای اسلامی
۲۲. ماده ۲۶قانون آیین نامه مجلس شورای اسلامی
۲۳. ماده ۲۸قانون آیین نامه مجلس شورای اسلامی
۲۴. ماده ۲۹ قانون آیین نامه مجلس شورای اسلامی
۲۵. ماده ۳۱ قانون آیین نامه مجلس شورای اسلامی
۲۶. ماده ۳۲ قانون آیین نامه مجلس شورای اسلامی
