خبرگزاری حوزه | شبِ امتحان که می­ شد، کتاب دویست صفحه­ ای را قورت می­داد و صبح بنابر سؤالات قِی می­ کرد روی برگه و بعد از گذشت چند روز، چیزی از مطالب کتاب در ذهنش نمانده­ بود.

درست مثل غذایی که یکباره با آن معده پُر می­شود و چون خارج از ظرفیت معده­ است و مجالی­ نبوده برای هضم، حاصلش می­شود برگرداندن هر آن­چه خورده ­است.

توصیه به کتاب­خوانی چند سالی است که پُررنگ شده؛ اما آیا تنها کتاب­خوانی کافی است؟ و آیا همیشه مفید است؟

خواندن و مطالعه، در لفظ و معنا، هم­چنین در نتیجه، متفاوت از یکدیگرند.

خواندن از ریشه­ ی «قَرَأ» به معنای زمزمه کردن و آواز خواندن است. در حقیقت در خواندن تفکر و دقتِ­ نظر شرط نیست.

اما مطالعه از ریشه­ ی «طَلَعَ» به معنای روشن و آشکار شدن­ است. نگریستن به هر چیزی همراه با تفکر و تأمل را مطالعه و بررسی گویند.

با توجه به معنای این دو واژه، به این نکته پی می­ بریم که خواندن امری ­است که می­ تواند هر لحظه اتفاق ­اُفتد و نتیجه­ ی آن ادراکی سطحی­ است.

درکی که مشابه آن را در نگاه کردن، شنیدن، لمس کردن، چشیدن و بوییدن تجربه می­ کنیم. یکی از مصادیق این سخن، کتاب­های صوتی است که علاقه مندان بسیاری را نیز پیدا کرده ­است.

اما در مطالعه، فهمِ عمیق و یادگیری حاصل می­ شود و اگر ادامه یابد، ثمره­ ی آن زایشِ دانش است.

در مطالعه، فرد به دنبال جوابِ سؤال­ های خویش است و حتماً هدفی برای مطالعه­ دارد. پس می­ خواند، سؤال طرح می کند، حاشیه­ نویسی می­کند، نکات مهم را مشخص می­ کند، خلاصه­ نویسی می­ کند، دوبـاره می­ خواند، ربط موضوعات فرعی و اصلی را می­ یابد و برای سؤالاتِ فراتر از منبع در دسترسش به تکاپو می­افتد تا کتاب مرتبط بعدی را مورد مطالعه قرار دهد و یا در رابطه با موضوعی که ذهنش را درگیر کرده است با دیگران به گفتگو و مباحثه می­ نشیند.

به عبارت دیگر با به چالش کشیدن ذهن خویش، جملاتِ کتاب را به سؤال تبدیل می­ کند. مطالب مهم را استخراج می­ کند، به استنباط و درکی از متن می­رسد و برای سؤالاتی که برای خویش مطرح کرده است پاسخ و دلیل می­­ یابد. اینجاست که تفکر نقّادانه­ اش روز به روز پرورش می­ یابد.

نتیجه­ ی تفکر نقّادانه، رشد منطق در فرد و ایجاد ثبات و عزّت نفس در او می­ شود. به راحتی هر چیزی را نمی پذیرد و بدون دلیل در برابر مسأله­ ای مقاومت نمی­ کند. اما کتاب­خوانی که تنها نوشته­ های دیگران را به جانش تزریق می­کند؛ به قالبِ همان سخن، شکل می­ گیرد.

نکته­ ی حائز اهمیت بعدی، کتاب­ هایی است که مورد خواندن قرار می­ گیرد.

امام علی­ علیه­ السلام می­ فرمایند: «دل، کتاب دیده است.»

و در روایتی دیگر امام جواد­ علیه­ السلام می­ فرمایند: «هر کس به گوینده­ ای گوش فرا دهد، او را پرستیده است. پس اگر گوینده، از خدای متعال می­گوید، او خدا را پرستیده ­است و اگر گوینده، از طرف شیطان حرف می­زند، به یقین، شیطان را پرستیده­ است.»

روایاتی از این دست این نکته را متذکر می­ شوند که چشم، روزنه­ ای است که هر چه می­ بیند را وارد دل و اندیشه­ ی انسان می­ کند. هر کتاب، کلام نویسنده­ ی آن است که روی کاغذ نشسته­ است. حال ما با خواندن کتاب­، بر صفحه­ ی دل و روح، چه می­ نویسیم؟ به سخنان کدام گوینده، گوشِ چشم می­ سپریم؟ عبد شیطان می شویم یا عبد خداوند؟ کدام مسیر را انتخاب می­کنیم؟ مسیرِ الهی و یا مسیرِ شیطانی را؟

خواندنی­ هایِ زرد، خواندن­ های بدون حد و حدود، بدون تفکر و بدون داشتن چهارچوب­ فکری، نتیجه­ اش ایجاد سلیقه­ های کج و ناراستی است که آثار سوء فراوانی در جامعه به دنبال دارد و ثمره­ اش چیزی نیست جز توَهمِ دانایی؛ و اینجاست که شیطان با تسویل، باد در بینی­مان می­دَمد که ای فرهیخته­ ی کتاب­خوان؛ هر آن­چه تو می گویی درست است و جز این نیست.

امان از خواندن­ هایی با برداشت و دریافت معانی نادرست و جسارت و شجاعتِ بیان آن برای دیگری!

با سوت کشیدن گوش­ها از بیداد جامعه که بخشی از آن نتیجه­ ی فقر فرهنگی، بی هویّتی و سرانجام تهاجم فرهنگی است، به این مسأله اذعان خواهیم­ کرد که جامعه­ ی امروزی نیازش، مطالعه­ ی صحیحِ دانش های مفید و در نتیجه زایشِ دانشِ مفید است.

عصمت مصطفوی، عضو گروه نویسندگی صریر وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی اصفهان