به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، بد ذات، بد جنس، جنسش شیشه خرده دارد، اصل بد نیکو نگردد چون که بنیادش بد است و...این‌ها عبارات رایجی هستند که در بین مردم زیاد شنیده می‌شود.
عبارتی که نشان می‌دهد در باور عامه ذات و ژن افراد مهم‌تر از تربیت است و در صورتی که فرد اصالت و ژن درستی نداشته باشد تربیت و محیط هم چاره ساز نیست.
حتی در این باره روایتی از شیخ بهائی و شاه عباس صفوی نیز وجود که به این باور دامن می‌زند؛ روایت شده است روزی شاه عباس صفوی از شیخ بهائی پرسید: اصالت ذاتی انسان‌ها مهم‌تر است یا تربیت خانوادگی‌شان؟
شیخ بهایی پاسخ داد: به نظر من اصالت ارجح است؛ اما شاه عباس خلاف او گفت: شک نکنید که تربیت مهم‌تر است!
بحث میان آن دو بالا گرفت و هیچ‌یک نتوانستند یکدیگر را قانع کنند. شاه برای اثبات حقانیتش سفره‌ای بلند پهن کرد و چراغ‌ها را خاموش کرد، سپس دستی به کف زد و با اشاره او چهار گربه شمع به دست حاضر شدند و آنجا را روشن کردند!
شاه گفت: دیدی گفتم تربیت از اصالت مهم‌تر است ما این گربه‌های نااهل را اهل و رام کردیم که این نتیجه اهمیت تربیت است. شیخ در عین اینکه متحیر شده بود گفت: من فقط به یک شرط حرف شما را می‌پذیرم و آن اینکه فردا هم گربه‌ها مثل امروز چنین کنند!
شاه که از حرف شیخ سخت تعجب کرده بود گفت: این چه حرفی است فردا مثل امروز و امروز هم مثل دیروز! کار آن‌ها اکتسابی است که باتربیت و تمرین زیاد انجام می‌شود.
ولی شیخ دست بردار نبود که نبود تا جایی که شاه عباس را مجبور کرد تا این کار را فردا تکرار کند. فردا آن روز طبق قرار قبلی شیخ به کاخ رفت سفره و گربه‌های بازیگر دوباره تکرار شدند. شیخ موش‌هایی را رها کرد و گربه‌ها هر کدام به سمتی به دنبال موش‌ها دویدند.
شیخ گفت: اصالت گربه موش گرفتن است گرچه تربیت هم بسیار مهم است ولی اصالت مهم‌تر!
اما به راستی اصالت و ذات چیست و از چه چیزی نشات می‌گیرد؟ و در نتیجه کدام یک مهم تر هستند؟ برای پاسخ به این سوال به سراغ عضو انجمن تعلیم و تربیت حوزه علمیه قم رفتیم.
بنت الهدی افشار نژاد در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، با اشاره به اینکه عوامل مؤثر در شکل‌گیری شخصیت افراد در نگاه اسلام و روانشناسی متفاوت است، عنوان کرد: علم روانشناسی عوامل تأثیرگذار بر شخصیت را ژنتیک (عامل وراثت) و شرایط محیطی مانند خانواده، رسانه، حکومت، سبک زندگی (از دوران نطفه‌گذاری و جنینی تا مرگ) می‌داند.
وی اظهار کرد: در دیدگاه علم روانشناسی، عامل سوم مؤثر در شکل‌گیری شخصیت عنصر اراده است که می‌تواند ژنتیک و محیط را تحت تأثیر خود قرار بدهد بر آنان تأثیر بگذارد.
وی با بیان اینکه دو بذر مرغوب در دو زمین متفاوت کاشته می‌شوند؛ بذر کاشته شده در زمین حاصل خیز، به خوبی رشد می‌کند، اما در زمین نامطلوب رشد خوبی پیدا نمی‌کند، تصریح کرد: بذر مطلوب همان ژنتیک است و محیط، بستری است که بذر در آن کاشته می‌شود و استعداد رشد را پیدا می‌کند.
عضو انجمن تعلیم و تربیت حوزه علمیه قم در رابطه با تأثیر ژنتیک بیان کرد: دو بذر مطلوب و نامطلوب در زمینی حاصل خیز کاشته می‌شود به طور طبیعی بذر مطلوب رشد می‌کند؛ اما بذر نامطلوب رشد قطعی ندارد.
وی با اشاره به اینکه عامل اراده می‌تواند بر سایر عوامل تأثیر بگذارد، اظهار کرد: در طول تاریخ شخصیت‌های متعددی بودند که در بسترهای نامطلوب رشد کردند؛ اما تبدیل به انسان‌های بسیار موفق وتاثیر گذار شدند همچنین افرادی مانند فرزند حضرت نوح (ع) و خاندان لوط وجود دارند که در دامان پیامبر بزرگ شدند (بذر و ژن مناسب را داشتند) اما اثر محیط باعث شد درست رشد نکنند.
عضو انجمن نظام روانشناسی و مشاوره ایران ادامه داد: افزایش قدرت اراده در انسان‌ها و دست‌کاری محیط می‌تواند افرادی که دارای ژن‌های نامطلوب هستند را تحت تأثیر قرار بدهد و شخصیت آن‌ها را شکل بدهد.
وی با بیان اینکه دیدگاه اسلام، فطرت را هم به عوامل تأثیرگذار در شکل‌گیری شخصیت اضافه می‌کند، اظهار کرد: بر اساس اسلام همه انسان‌ها با فطرت الهی آفریده شده‌اند (فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها) و فطرت پاکی دارند به همین خاطر میل به خداپرستی، حرکت به سمت خوبی‌ها و نیکی‌ها در انسان‌ها وجود دارد.
استاد جامعة الزهرا (س) در رابطه با تأثیر ذات در شخصیت افراد بیان کرد: ذات در علوم مختلف مانند فلسفه استفاده می‌شود و در علم روانشناسی نیز که از این علم اقتباس شده است منظور بُعد روحانی انسان است.
وی افزود: خلق‌وخو و سرشت، عنصری است که فرد با آن متولد می‌شود که عوامل متعددی مانند الهی بودن فطرت انسان، ژنتیک، لحظات انعقاد نطفه (اعم از آرامش پدر و مادر، زمان و مکان)، دوران جنینی، مراقبت‌های دوران بارداری (رفتارهای مثبت و منفی مادر، میزان عشق و علاقه مادر به جنین، سبک زندگی مانند خواب و...) بر آن تأثیر دارند و می‌تواند فرد را تبدیل به انسانی آرام، زودجوش و... کند.
عضو انجمن تعلیم و تربیت حوزه علمیه قم ادامه داد: اندیشمندان معتقد هستند که انسان خلق‌وخو سرشتی، پاک دارد و هیچ فردی دروغ‌گو، قانون شکن، بزهکار و... متولد نمی‌شود و عوامل محیطی هستند که می‌توانند ذات پاک را تغییر دهند.
وی با تأکید بر اینکه اگر فردی از لحاظ ژنتیکی در خانواده‌ای قانون شکن متولد شده باشد به نوعی استعداد وجودی دارد؛ اما هنوز هم فردی قانون شکن متولد نشده است، بیان کرد: روانشناسی معتقد است ژن ۲۰ الی ۳۰ درصد و عوامل محیطی ۷۰ الی ۸۰ درصد در شکل‌گیری شخصیت تأثیرگذار هستند.
افشارنژاد بابیان اینکه طرح‌واره‌های پدر و مادر از دیگر عوامل تأثیرگذار در شکل‌گیری شخصیت است، اظهار کرد: طرح‌واره‌های پدر و مادر شامل افکار، باور و اعتقاد والدین است که رفتار، سبک‌های دل‌بستگی، سبک‌های فرزند پروری و...را نشان می‌دهد.
وی با اشاره به اینکه سن کودکان و ترتیب تولد نیز در این امر تأثیرگذار است، بیان کرد: بر اساس نظریه روانشناسی، خلق‌وخوی فرزندان اول و با سایر فرزندان با تک‌فرزند و دوقلوها متفاوت است همچنین جنسیت فرزندان، جنسیت فرزند قبلی نیز در تیپ شخصیت افراد تأثیرگذار است.
وی در خصوص تأثیر حکومت در شکل‌گیری شخصیت گفت: شخصیت افراد متولد دهه ۵۰ با دهه ۸۰ با ۹۰ متفاوت است؛ مثلاً در دهه ۵۰ به دلیل ظلم حکومت شاهنشاهی و قیام‌های شکل گرفته علیه شاهنشاهی، ذهن افراد حتی کودکان به سمت ایستادگی در مقابل ظلم بود.
عضو انجمن تعلیم و تربیت حوزه علمیه قم ادامه داد: متولدین دهه ۶۰ به دلیل فضای دفاع مقدس، کودکان پرتلاش و فداکار بودند حتی کارتون‌هایی که برای این کودکان پخش می‌شد سخت‌کوشی را به کودکان آموزش می‌داد.
وی افزود: کودکان در دهه ۹۰ نیازهای اصلی زندگی‌شان تأمین‌شده است به همین خاطر به سمت فرا نیازها روی آورده‌اند و حتی کارتون‌هایی که برای این کودکان تولید می‌شود محتوایی تخیلی، هیجانی، به دنبال کشف فرازمینی بودن و... دارند.
استاد جامعة الزهرا (س) در رابطه با تأثیر سن پدر و مادر در شخصیت فرزندان بیان کرد: والدینی که در ۲۰ سالگی صاحب فرزند می‌شوند نسبت به والدینی که در ۳۰ سالگی صاحب فرزند می‌شوند ازلحاظ تجربه، صبر و حوصله در ارتباط با فرزندان و... متفاوت هستند.
وی یادآور شد: شرایط مالی خانواده، میزان آزادی که فرزندان تجربه می‌کنند، رشد فرهنگی خانواده، تعدد فضاهایی برای فرزندان ایجاد می‌شود مانند کلاس‌های متعددی که والدین برای فرزندان مهیا می‌کنند، لوازم‌تحریر، تفریح، حضور خواهران و برادران، سطح علمی جامعه، روابط خانواده، تکنولوژی، برنامه‌ها و مسابقات تلویزیونی و... در شکل‌گیری شخصیت مؤثر است.
بدون تردید آیه «انَّ اللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ» (خداوند سرنوشت هیچ قوم(و ملّتی) را تغییر نمی دهد مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند!) نشان می دهد هیچ چیزی اعم از ژن، تربیت، محیط فراتر از اراده و خواست انسان ها نیست و اگر انسان ها اراده کنند می‌توانند توانند نه تنها سرنوشت خودشان بلکه سرنوشت یک ملت را تغییر دهند.
۶۲\۳۱۳
