به گزارش خبرگزاری حوزه، به همت معاونت فرهنگی و دانشجویی دانشگاه ادیان و مذاهب وبینار تخصصی «حجاب در سپهر عمومی» با حضور و سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین مهراب صادق‌نیا، استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با موضوع «جهان مدرن، فردیت و پوشش شرعی» برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین صادق‌نیا با بیان اینکه سخن در مورد پوشش شرعی و مدرنیته با توجه به فضای کشور کار سخت و نیازمند بررسی نظریات به صورت دقیق است، گفت: گاهی ما به پوشش به عنوان امری مورد تاکید دین نگاه می‌کنیم و یعنی به مثابه موضوعی که دین آن را الزام و نیز آن را معنا کرده است. از منظر اسلام و فقهای بزرگوار شیعه، حجاب یک امر مسلم شرعی و الزام دینی است و همه کسانی که ایمان دارند برای نشان دادن ایمان و میزان تعهد خوود باید به همه دستورات شرعی و از جمله حجاب عمل کنند. از منظر دین حجاب لزوما به معنای محدودیت فردی و شخصی نیست؛ بلکه تقویت نوعی خویشتنداری اجتماعی و تعهد جمعی است. در این معنا، حجاب امری فراجنسیتی است یعنی درست است که از طرف بانوان اعمال می‌شود ولی امری فراجنسیتی است و به نظم اجتماعی معطوف است.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه حجاب یک موضوع شرعی و در عین حال، عامل نظم اجتماعی است، تاکید کرد: دشمنان، اپوزوسیون و مخالفان دین تلاش می‌کنند تا این امر شرعی و اجتماعی را که مقوله‌ای فرهنگی و اجتماعی است سیاسی و امنیتی جلوه دهند و ما باید با اعتماد به هوش فرهنگی ملت کرده و آن را تقویت کنیم و از طریق کار فرهنگی، اصلاح نظام آموزشی و تقویت پیوندهای خانوادگی از این چالش عبور کنیم.
وی با بیان اینکه در سنت دینی حجاب با مفهوم عفت گره خورده است، اظهار کرد: نه تنها در جوامع اسلامی بلکه در تمامی جوامع، عفت یک امر اخلاقی است، یا حجاب با مفهوم وفاداری به خانواده در سنت دینی ما گره خورده است که باز مفهومی فرادینی است و همه جوامع آن را امری اخلاقی می‌دانند و عدم وفاداری در تمامی جوامع، یک چالش بزرگ است.
حجاب امری اجتماعی برخاسته از مذهب است
حجت‌الاسلام والمسلمین صادق‌نیا با بیان اینکه می‌توان به حجاب به مثابه یک امر اجتماعی برخاسته از مذهب توجه کرد، اظهار کرد: حجاب، نظمی اجتماعی معطوف به پوشش است که دینی است؛ در گذشته ما پوشش به مثابه یک نظم اجتماعی دینی حاکم بوده است و دینداران نظم معطوف به پوشش را از فضای دینی می‌گرفته‌اند؛ نظمی که حتی مخالفت حکومت‌ها در پاره‌ای از موارد هم نمی‌توانست مانع آن شود و آن را تهدید کند؛ کما اینکه در دوره رضاخان این وضع را شاهدیم یعنی با اینکه حکومت خواستار از بین رفتن این نظم اجتماعی بود ولی باز مردم مقاومت کردند چون جامعه ایران، دینی بود و همچنان هم دینی است همچنین پوشش به مثابه یک امر اجتماعی، نمادی برای نشان‌دادن باورداشت‌های مذهبی است و صرفا یک امر شخصی نیست بلکه نمادی از منظر جامعه‌شناختی برای نشان‌دادن باورداشت جامعه است.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه ما نمادهایی چون گنبد، گلدسته، بارگاه و زیارت و یا نمادهای صوتی مانند لفظ “سلام علیکم” را داریم، اضافه کرد: سلام از نظر شرعی، مستحب است ولی از نظر اجتماعی بیانگر اسلامی‌بودن جامعه است. حجاب هم مانند این نمادها است یعنی وقتی کسی به ایران بیاید می‌بیند که زنان ایرانی با حجاب خود نشان می‌دهند مسلمان هستند لذا پیامد حجاب و خود حجاب، امری اجتماعی است و تاکید بر حجاب هم تاکید بر حفظ نماد مذهبی است و خیلی با مسائل شخصی دیگر فر ق دارد؛ مثلا کسی در خلوت خود نماز بخواند و یا نخواند به مثابه امر اجتماعی تبدیل به نماد نشده است ولی حجاب، نماد و نشانگر نظم دینی اجتماعی است.
وی افزود: حال باید ببینیم که این امر اجتماعی(حجاب) در دنیای مدرن با چه چالش‌هایی روبروست و نهاد دین برای حفظ این نظم چه کارهایی باید بکند. مدرنیته با نمادهایی چون عقل‌گرایی و فردگرایی، مرجعیت گریزی و نقادی سنت شناخته می‌شود و از مهمترین مؤلفه‌های آن هم تاکید بر فردگرایی است که گریز از نظم اجتماعی و همسانی و … از پیامدهای ناگوار آن است و چون جامعه بدون نظم اجتماعی، اداره نمی‌شود لذا جوامع غیردینی هم با این چالش فردیت روبرو هستند. تاکید بر فردگرایی، تاکید بر تمرد و غیرهمسانی با دیگران و آزادی و … است در حالی که جوامع غیردینی هم معتقدند که آزادی نباید صورتبندی نظم اجتماعی را بهم بزند.
فردگرایی؛ تهدیدی برای حجاب
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه مخالفت با نظم اجتماعی به بهانه آزادی در پوشش و …مورد پذیرش جوامع نیست و هر کسی به بهانه فردگرایی نمی‌تواند مخل این نظم شود، تصریح کرد: مدیران یک جامعه باید تلاش کنند تا نظم اجتماعی توسط فردگرایی تهدید نشود و این کار می‌تواند با کارهای فرهنگی یا مهندسی و مدیریت فرهنگ و قانون و … انجام شود به همین دلیل، حتی اگر به پوشش به مثابه یک امر شرعی هم نگاه نکنیم و نگوییم که اساسا در فقه و رساله‌ها آمده است باز به عنوان یک قانون اجتماعی که باعث نظم اجتماعی است باید چاره اندیشی شود البته اینکه چه کاری و چگونه انجام شود هم مهم است.
حجت‌الاسلام والمسلمین صادق‌نیا با اشاره به چالش دیگر مدرنیته برای حجاب یعنی تغییر هویت و معنای برخی مفاهیم دینی، گفت: حجاب در دل خود معنا دارد مثلا حجاب به عفاف و حیا و … گره می‌خورد ولی جهان مدرن ممکن است این معانی را تهدید کند یا تغییر دهد؛ مثلا مفهوم غیرت، ناموس و … توسط رسانه‌های جهان جدید و بیگانه و دشمن در حال تهدید شدن است؛ جامعه ایران همیشه به ناموس به مثابه یک امر ارزشی و مقدس می‌نگریسته است یا به غیرت به عنوان مفهوم ارزشی توجه کرده است ولی یکسری رسانه‌ها ممکن است این مفاهیم را سخیف جلوه دهند و بگویند غیرت و ناموس، اموری ارزشی نیستند و قتل‌های ناموسی را هم پررنگ کنند تا به مفهوم ناموس و اهمیت آن در جامعه ایران بتازند. حجاب هم معنای فضیلت‌مندانه‌ای از قدیم در خود دارد و با امنیت خانواده گره خورده است؛ حجاب راهی برای احساس خوشایندی میان یک زوج و نشان دادن میزان تعهد و وفاداری به زندگی بوده است.
تغییر مفهوم بدن در مدرنیته
این عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با اشاره به تغییر مفهوم بدن در دوره مدرن، گفت: در جهان جدید همانطور که مفهوم خیلی از کلمات تغییر کرده است، مفهوم بدن هم عوض شده است؛ مثلا در گذشته راه پله در معماری معنایی داشت که بر اساس آن چندان به آن توجهی نمی شد و در بیرون از منزل و یا پ.شه ای دنج قرار داده می شد؛ ولی امروز معنای آن تغییر کرده و بر اساس همین تغییر در وسط منزل قرار داده می شود و دکوراسیون زیبا دارد و در وسط خانه است. معنای بدن هم در دنیای مدرن عوض شده است؛ در گذشته بدن با سلامتی و کار و تلاش گره خورده بود ولی الان با مفهوم زیبایی و دیده‌شدن پیوند خورده است. اینکه بدن باید به مثابه یک شیء زیبا دچار تغییرات شود و حتی ورزش هم که می‌روند برای حفظ زیبایی است و نه سلامتی صرف. وقتی بدن دچار چنین تغییر مفهومی شود رفتار با بدن هم تغییر می‌کند یعنی وقتی بدن با زیبایی پیوند خورد باید نمایش داده شود و زیر لباس پنهان نماند و این تغییر معنا چالش بزرگی برای نظم اجتماعی معطوف به پوشش است که خاستگاه آن دین است.
وی افزود: در جامعه‌ای که خواهان حفظ این نظم اجتماعی است باید از نظر فرهنگی به مفهوم بدن و تغییرات آن توجه داشته باشد، یعنی باید معنای بدن و پیوند آن با زیبایی به چالش کشیده شود و این تغییر معنا اصلاح شود و مفهوم بدن با سلامتی و کار و تلاش پیوند و گره بخورد.
چالش تنهایی و رابطه آن با حجاب
حجت‌الاسلام والمسلمین صادق‌نیا با اشاره به چالش تنهایی مدرن، اظهار کرد: در دنیای جدید انسان‌ها خیلی تنها هستند و وقتی جلوی آینه می‌ایستند با بدنشان گفت‌وگو می‌کنند و در این گفت و گوها به این نتیجه می‌رسد که بدنشان چیزی نیست که از آن انتظار دارند به همین دلیل فکر می کنند که لازم است تغییراتی در گونه و بینی و لب و ابرو و … ایجاد کند تا چهره و بدنش بیشتر باب میل خودش شود لذا این تنهایی هم چالشی برای نظام شرعی اجتماعی یعنی حجاب است. از جمله مواردی که در بحث تنهایی مطرح است مسئله پوشش است و اینکه آیا این مدل پوشش با تعریف من از بدن سازگار است؟
وی تاکید کرد: برای چاره‌اندیشی در مورد پوشش علاوه بر وضع قوانین باید به مسئله تنهایی هم فکر و این تنهایی را پر کنیم؛ این تنهایی با ارتباط بیشتر با دیگران و افزایش فعالیت اجتماعی و ارضای سودمندی پر خواهد شد و در این صورت انسان‌ها کمتر به سوژگی بدن می‌پردازند. این موارد چالش‌های مدرنیته برای نظم اجتماعی ناشی از دین است و جامعه امروز ایران هم اگر خواهان این نظم است باید به این چالش‌ها توجه کند. البته در کشور ما به جز این فرایندهای به نسبت طبیعی یکسری چالش‌ها و متغیرات غیرطبیعی و مزاحم هم داریم.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه متغیرهای مزاحم این مسئله را از یک چالش صرفا فرهنگی به سمت سیاسی و امنیتی سوق می‌دهند و این هم یکی از چالش‌ها است، بیان کرد: جامعه ایران هوش فرهنگی بالایی دارد و می‌تواند خود را با شرایط جدید وفق دهد و سازگار کند؛ ما در طول تاریخ منازعات قومی و دینی و مذهبی نداشته‌ایم و این نوع نزاعات کم است و دلیل آن هوش فرهنگی بالاست و این هوش می‌تواند ما را در مو اجه با چالش‌ها موفق کند و به سمت پوششی برود که ضمن سازگاری با جهان جدید اصالت شرعی را هم حفظ کند. البته متغیرات مزاحم در هوش فرهنگی می‌توانند اخلال ایجاد کنند.
تلاش دشمن برای تغییر ماهیت حجاب از فرهنگ به سیاست و امنیت
حجت‌الاسلام والمسلمین صادق‌نیا بیان کرد: در کشور ما خلوص مسئله حجاب به عنوان یک مسئله شرعی و اجتماعی خالص توسط رسانه‌ها، اپوزوسیون و دشمنان و … تهدید شده است؛ دائما در اذهان مردم القاء کرده‌اند که حجاب و پوشش شرعی مخالف آزادی است یعنی آن را به امر سیاسی تبدیل یا القاء می‌کنند که حجاب، رهاورد جمهوری اسلامی در این ۴ دهه است در حالی که حجاب نظم اجتماعی قرون متعدد است و البته جمهوری اسلامی به مثابه یک حکومت دینی خود را متعهد می داند از همه شعائر مذهبی دفاع کند. در این صورت هوش فرهنگی مکن است اختلال کارکردی پیدا بکند. بنابراین باید از هوش اجتماعی مردم حمایت شود و این کار می‌تواند از طریق وضع قانون و امور فرهنگی دنبال شود. البته این تقویت هوش فرهنگی ممکن است در مواردی همراه با بدسلیقگی باشد.
دکتر صادق‌نیا تصریح کرد: پوشش می‌تواند شرعی باشد و از منظر فقهی به آن بنگریم و می‌تواند به مثابه امر اجتماعی باشد که البته خاستگاه سنتی و مذهبی داشته باشد که می‌تواند به دلیل تنهایی، سوژگی بدن و فردگرایی که مؤلفه‌های جهان مدرن است تهدید شود و راهکار مواجهه با آن هم تقویت هوش فرهنگی بالای مردم ایران است که این هوش هم از طریق یکسری متغیرات دستکاری می‌شود.
استاد دانشگاه ادیان و مذاهب با بیان اینکه اجماع مذهبی در پشت مسئله حجاب وجود دارد، اظهار کرد: حال اگر کسانی بخواهند چنین نظم اجتماعی یعنی حجاب نباشد در این صورت آن جامعه توصیف به مسلمانی و اسلام نخواهد شد ولی باید توجه کنیم حجاب مسئله کاملا اجتماعی و نماد مسلمانی و مذهبی‌بودن یک جامعه است و تا زمانی که جامعه خود را دینی توصیف می‌کند این نظم هم باید وجود داشته باشد.
حجت‌الاسلام والمسلمین صادق‌نیا در پایان افزود: به نظر بنده بهترین چیز برای بهبود وضع حجاب، تقویت رابطه افراد و اعضای خانواده و به خصوص پدر با دختران خود است البته باید درسیستم آموزشی جامعه و وضع فرهنگی تغییر دهیم و چاره بیندیشیم و از تربیت گلخانه‌ای اجتناب کنیم یعنی اینکه فقط یک گروه محجبه تربیت شوند کافی نیست و باید در حوزه سیاست و قدرت و دانشگاه و … همه دست به دست هم بدهند و دنبال راهکار فرهنگی و اجتماعی باشیم.
گفتنی است، این وبینار تخصصی چهارشنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۳ ساعت ۱۰:۳۰ با حضور و سخنرانی دکتر فاطمه توفیقی عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب با موضوع «مسئله شناسی حجاب» ادامه خواهد داشت.
