به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین عباسعلی براتی استاد حوزه و دانشگاه در چهل و چهارمین نشست تخصصی همایش بین المللی فقه سیاست خارجی با موضوع چگونگی یافتن منابع فقهی در زمینه‌ی سیاست خارجی، گفت: احکام اسلام هم برای اشخاص است هم ملت‌ها و هم دولت‌ها. به همین دلیل وزارتخانه‌ها، احزاب و گروه‌ها اگر مؤمن باشند، مخاطب احکام هستند. به همین دلیل مبانی هر کاری باید در دست مجریان آن باشد و این‌که گفته شود درباره‌ی سیاست خارجی چیزی در اسلام نیامده، به معنای این است که ما دین را جامع و پاسخگوی نیازهای بشر نمی‌دانیم و این نوعی سکولاریسم است. درحالیکه دین کامل و ماندگار تا قیامت نمی‌تواند اینگونه باشد که فقط در مسائل فردی احکام داشته باشد و در مسائل اجتماعی احکام نداشته باشد. برخلاف مسیحیت امروز که سکولاریسم در ریشه‌ی آن قرار دارد.

وی افزود: در جامعه خود نیز می‌بینیم که برخی افراد به نوعی تحت تأثیر این سکولاریسم قرار دارند و توجه کافی به فقه ندارند و به بهانه‌ی اینکه مردم زده می‌شوند، توصیه به استفاده‌ی بیشتر از عرفان می‌کنند. بله اینکه در مواردی چون فقه سیاسی خارجی، کار و فعالیت لازم برای استخراج مبانی انجام نشده، این پذیرفته است. اما به معنای سکوت اسلام در این باره و نداشتن پاسخ نیست.

استاد حوزه گفت: وقتی رسول‌الله قصد فرستادن معاذ بن جبل به یمن را داشت از او پرسیدند: بر چه اساسی بین شان حکم می‌کنی. پاسخ داد: براساس قرآن. دوباره پرسیدند: اگر در قرآن پاسخ را پیدا نکردی چه؟ پاسخ داد: براساس سنت رسول خدا. پرسیدند: اگر در سنت من پاسخ را پیدا نکردی چه؟ پاسخ داد: براساس اجتهاد خود از قرآن و سنت حکم می‌کنم. غرض اینکه حتی در دوران رسول الله هم اجتهاد و تفقه وجود داشت و این امور جزء مبادی و مبانی است که باید وجود داشته باشد.

وی گفت: اگر ایمان داشته باشیم که فقه در همه‌ی زمینه‌ها حرف برای گفتن دارد، این آماده و حاضر نیست و باید استخراج شود. اساس و گوهر آن در اسلام هست و باید برای به دست آوردن آن از اجتهاد استفاده کرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین براتی افزود: اصل کار تحلیل و تقسیم مسئله به حکم و موضوع است و قدم اول شناختن موضوع و مسئله است که مطابق روایات «حُسن السؤال نصف العلم». یعنی کسی که می‌خواهد اجتهاد کند، نصف وقتش را باید صرف شناخت موضوع کند. درحالی‌که برخی برای فرار از این شناخت موضوع، به سمت اجتهاد و فقه نمی‌آیند. نصف دیگر جواب است که باید براساس موازین دین خود بدهیم. بنابراین تفکیک مسئله به سؤال و جواب خیلی مهم است.

وی گفت: در موضوع فقه سیاست خارجی، این موضوع دارای ابواب مختلفی است و انبوهی از مسائل را درون خود دارد که باید فقیه با مطالعه‌ی کتاب‌های علمی در این زمینه و بررسی آثار افراد متخلف از هر دین و ملیتی، مسائل آن را چگونه تنظیم کرده‌اند و تقسیم بندی آن چگونه است؛ که این همان نصف اول است. وقتی سؤالات مشخص شد، آن‌وقت باید براساس مبانی دین جواب آن را به دست آورد. به عنوان مثال احکام دوستی و دشمنی با دولت‌ها دیگر چیست؟ زمان شروع و پایان جنگ چگونه است؟ با چه دولت‌هایی می‌توان معامله کرد؟ قرآن و حدیث خطوط کلی آن را بیان کرده و بقیه را باید اجتهاد کرد.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: طبقه‌بندی موضوع و اینکه هر موضوعی در کدام بخش از علوم قرار می‌گیرد نیز بسیار مهم است. چرا که گاهی ممکن است لازم باشد بیش از یک رشته نسبت به موضوعی اظهار نظر کند. همچنین مباحثی مانند بحث‌های میان رشته‌ای، چند رشته‌ای و فرارشته‌ای که در دنیا رواج دارد اما برای ما جدید است و به تازگی در ایران بیشتر به آن پرداخته می‌شود، اهمیت دارند. در همین سیاست خارجی نگاه چند رشته درباره‌ی آن قابل طرح است. مثلاً نگاه علوم سیاسی، نگاه فقهی، نگاه اخلاقی.

وی گفت: اما آنچه مانده، پاسخ این مسائل در اسلام است که باید قواعد کلی که در اسلام وجود دارد، اینجا پیاده شود. منتها اینکه در هر بخش از این مسائل، باید کدام یک از مبانی دینی استفاده شود این کلیات چگونه بر مسائل جزئی اثر بگذارد، براساس اجتهاد و استنباط به دست خواهد آمد. می‌توان از متخصصین علوم غیردینی نیز برای این مطالعه و آشنایی استفاده کرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین براتی افزود: ضمن اینکه باید گفت اینگونه هم نیست که علمای اسلام در این زمینه هیچ کاری نکرده‌اندد. شاید در مذهب شیعه کمتر کار شده باشد که هم جای تأسف دارد و هم دلیلش این است که شیعه هیچگاه صاحب دولتی که پشتیبان این امر باشد، نبوده و چند دولت شیعه‌ای هم که در تاریخ بوده، در اصل مذهب با فقهای شیعه همراهی می‌کردند. اما اینکه بخواهند جزئیات سیاست داخلی و خارجی خود را منطبق بر فقه اسلام پیگیری کنند، هیچ‌وقت چنین چیزی نبوده است. تنها جایی که اراده کرده، اعلام کرده و می‌خواهد چنین کاری کند، جمهوری اسلامی است که این هم زمان‌بر است و نیاز به کار و تلاش علمی زیاد دارد.

این استاد حوزه گفت: علمای اسلام کتبی در این باره نوشته‌اند که با الهام از اهل بیت علیهم السلام بوده است. مانند کتاب سیر الکبیر که طبق فهم خودش در آن عصر درباره‌ی سیاست خارجی، و طبق مذهب... مسائل را استخراج کرده و براساس‌ فقه خودش که حنفیه بوده، فتوا داده است. خب می‌توان از این کتاب فی الجمله استفاده کرد و کمک گرفت. یا کتاب‌هایی با عنوان المجله که در همین زمینه است و علمای نجف از آن استفاده کردند و با عنوان تحریر المجله بر محتوای آن حاشیه نوشتند و دیدگاه خود را طبق مذهب شیعه ارائه کردند. از کتاب‌هایی که غیرمسلمانان نوشته‌اند هم می‌توان در بخش استخراج مسائل استفاده کرد.

وی افزود: زیرا فقه برای همین است؛ برای یافتن سؤالات جدید. اعلام تشکیل جمهوری اسلامی هم برای همین بود. ما به دنیا اعلام کردیم که می‌خواهیم طبق نگاه خودمان می‌خواهیم کشورمان را اداره و با دنیا تعامل کنیم. یکی از کنوانسیون‌های بین‌المللی که همه‌ی کشورها امضا کرده‌اند، تنوع فرهنگی است. طبق همین توافقنامه ما هم این حق را داریم و می‌توانیم فرهنگ خود را حفظ کنیم و بر طبق آن عمل کنیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین براتی در انتهای نشست گفت: مسلمانان یک‌چهارم جمعیت دنیا را تشکیل می‌دهند و حق دارند که به جای تبعیت از نسخه‌های دیگران، سیستم حقوقی و سیاسی خود را داشته باشند. اگر تاکنون محقق نشده، به دلیل ضعف و کوتاهی خودمان بوده است. در سیاست خارجی هم همین است. همانگونه که جوامع دیگر براساس مکاتب خود، سیاست خارجی دارند، ما نیز باید طبق موازین اسلامی، فقه سیاست خارجی داشته باشیم.