به گزارش خبرگزاری خبرگزاری حوزه از تهران، با گذشت بیش از یک قرن از بازتأسیس حوزه علمیه قم، این نهاد دینی همچنان به‌عنوان یکی از ارکان اصلی تربیت عالمان دینی و پاسداری از معارف اسلامی در ایران و جهان اسلام شناخته می‌شود. در این مسیر، عوامل متعددی در شکل‌گیری و تثبیت هویت طلبگی نقش داشته‌اند که در این میان، نهاد خانواده و جامعه از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند.
در یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم با دست توانای مرحوم آیت الله العظمی حائری، خبرنگار خبرگزاری حوزه در تهران در گفت‌وگو با حجت الاسلام والمسلمین علی سعیدی، رئیس دفتر عقیدتی سیاسی فرماندهی معظم کل قوا به پیرامون یکصدسالگی بازتأسیس حوزه قم پرداخته است، مشروح این گفتگو را در ادامه می خوانید:
ضمن تقدیر و تشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید؛ نقش آیت الله حائری (رحمت الله علیه) را در تأسیس حوزه علمیه قم چه می‌دانید و دستاوردهای آن چه بوده است؟
حجت الاسلام والمسلمین سعیدی: سخن از مردی است که یکصد سال پیش چنین بنایی را پایه گذاری کرد و شجره طیبه‌ای را بنا نهاد که به تعبیر قرآن«أَصلُها ثابِتٌ وَفَرعُها فِی السَّماءِ - تُؤْتِی أُکُلَهَا کُلَّ حِینٍ بِإِذْنِ رَبِّهَا» بود و اکنون پس از گذشت یک قرن میوه‌های ثمربخش آن نه تنها ایران، منطقه و جغرافیای جهان اسلام بلکه بشریت را پوشش داده و گستره علم و دانش آن همگان را بهره‌مند ساخته است.
گرچه فقهای بزرگ در طول بیش از هزار سال بعد از غیبت کبری، وارثان پیامبر و ائمه معصومین (علیهم السلام) و حافظان و حاملان فقه آل محمد، میراث گران سنگ اهل بیت عصمت و طهارت و امانت‌دار ذات ربوبی بوده‌اند اما تاسیس حوزه علمیه قم با محوریت آیت عظمای حاج شیخ عبدالکریم (ره) نقطه عطفی در تاریخ تبیین، تعمیق، گسترش و نشر فقه آل محمد (صلی الله علیه و آله) شد که هم اکنون به برکت انقلاب که با محوریت یکی از فقهای بزرگ برخاسته از همین حوزه علمیه توانست پرچمدار اعتلای قرآن و اهل بیت در ایران، منطقه و جهان گردد.
اشاره داشتید به انقلاب اسلامی، آیا می‌توان گفت یکی از دستاوردهای حوزه علمیه در یکصد سال اخیر همین انقلاب بوده است؟
حجت الاسلام والمسلمین سعیدی: دستاوردهای حوزه علمیه در یک قرن اخیر را باید در دو بخش ارزیابی نمود. نیم قرن قبل از انقلاب، حضور آقای حائری در قم و اتخاذ تصمیم به ساماندهی و بازتأسیس حوزه علمیه، فرصت مناسبی را برای شهر قم فراهم نمود که با شکل‌گیری حوزه علمیه و احیای سنت اجتهاد به تربیت اساتید فاضل و مجتهدانی بزرگ برای جهان تشیع دست‌یابد.
یکی از چهره‌های برجسته حوزوی آیت عظمی امام خمینی(قدس سره) بود که خود از شاگردان حاج شیخ عبدالکریم و دست پرورده ایشان به شمار می‌آید که زمینه ساز انقلاب اسلامی و تشکیل حکومت دینی با محوریت ولی فقیه گردید. بنابراین می‌توان گفت یکی از مهمترین دستاوردهای حوزه علمیه قم تشکیل حکومت دینی با محوریت ولی فقیه می‌باشد.
بخش دوم دستاوردهای حوزه علمیه در دوران پس از انقلاب می‌باشد که تربیت شدگان حوزه‌های علمیه و ستارگان آسمان علم و دانش و فقاهت در جای جای نظام، ایفای نقش نمودند و علاوه بر خود حضرت امام که بنیانگذار نظام دینی بودند، جانشین ایشان شخصیت برجسته حضرت آیت الله العظمی امام خامنه‌ای(مدظله) و تداوم بخش انقلاب و راه امام خمینی هم برخاسته از حوزه‌های علمیه مشهد و قم می‌باشند.
به طور خاص بفرمایید نقش و آثار آیت الله حائری در باز تاسیس حوزه علمیه قم چه بود؟
حجت الاسلام والمسلمین سعیدی: نقش و آثار حاج شیخ عبدالکریم بسیار زیاد است که برخی موارد اشاره می‌شود.
۱. هویت بخشی به مرکزیت علم و دانش دینی در قم
همانطور که اشاره داشتم باز تاسیس حوزه علمیه در قم در حقیقت هویت بخشی به مرکزیت علم و دانش دینی در قم است که می‌توان گفت حتی در ذهن خود ایشان هم این تصور نبود که حوزه بتواند در تعمیق و گسترش فقه آل محمد (صلی الله علیه و آله) زمینه ساز انقلابی شود که در عرصه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تاثیرگذار باشد.
۲. احیای سنت اجتهاد و تربیت مجتهدان بزرگ
گرچه در آن زمان حوزه علمیه نجف و برخی مراکز دیگر وجود داشت و راه بزرگانی همچون شیخ مفید و شیخ طوسی و دیگران را ادامه می‌دادند اما باز تاسیس حوزه علمیه قم و احیای سنت اجتهاد و تربیت مجتهدان بزرگ از آثار و برکات آن مرد بزرگ می‌باشد.
۳. استقلال حوزه از نفوذ دولت رضاخان
آقای حائری با هوشمندی بالا حوزه‌ای را پی ریزی کرد که مرتبط با مردم و مستقل از دولت بود و اهتمام داشت از نفوذ پهلوی اول در امور حوزه پرهیز شود.
۴. ایجاد مرکز مبارزه نرم با سیاست‌های ضد دینی پهلوی
گرچه موسس حوزه علمیه، ورود علنی در سیاست کمتر داشت ولی بستر مناسبی را فراهم نمود برای مبارزه نرم با سیاست‌های ضد دینی پهلوی با ایجاد شبکه تبلیغات دینی.
۵. تبدیل قم به قطب علمی
با بازتأسیس حوزه در قم، مهاجرت علما و طلاب و افراد مستعد برای تحصیل به قم شروع شد و آرام آرام قم به عنوان قطب علمی و فقهی تبدیل گردید.
۶. تامین سرمایه‌های علمی و فقهی و تخصصی برای نظام اسلامی
حوزه علمیه قم و دیگر حوزه‌ها، تبدیل به مرکزی شدند برای تربیت نیروهای واجد شرایط برای نظام اسلامی که پس از پیروزی انقلاب مجموعه‌ی فقهای شورای نگهبان، فقهای مجلس خبرگان، شخصیت‌های مستقر در دستگاه قضا، ائمه جمعه، جماعات و نیروهای روحانی نهادها و سازمان‌ها از برکات حوزه‌های علمیه به شمار می‌آید.
حوزه علمیه در هدایت دین و جامعه چه نقشی داشته است؟
حجت الاسلام والمسلمین سعیدی: یکی از بزرگترین ویژگی‌های شیعه که در حقیقت میراث ائمه اطهار (علیهم السلام) است برخورداری از شبکه تبلیغات در ارتباط مستقیم با مردم در جهت تبیین احکام، معارف و اخلاق اسلامی است. نقش روحانیت صرفاً اقامه جماعت نیست بلکه روحانی مبلغ، هدایتگر و پیام رسان دین اسلام است. اینکه در بسیاری از شهرها، محلات و روستاها روحانی مقیم هست و یا در ماه مبارک رمضان و محرم و صفر و یا تابستان هزاران نفر از طلاب و روحانیون و اقصی نقاط کشور به تبلیغ دین می‌پردازند بیان کننده رسالت روحانیت در نشر و گسترش فرهنگ دینی است حوزه علمیه قم و دیگر حوزه‌ها مرکز پرورش و تربیت نیروهای فاضل و متعهد برای حضور در کنار مردم و پاسخگویی به نیازهای دینی آنها می‌باشد.
مهمترین دستاورد حوزه‌های علمیه در یکصد سال اخیر به ویژه در ارتقاء علوم مختلف چه بوده است؟
حجت الاسلام والمسلمین سعیدی: در یک قرن اخیر حوزه‌های علمیه شیعه در قلمرو منطقه و بین الملل دستاوردهایی در عرصه‌های علمی، فرهنگی اجتماعی و سیاسی داشته است که به برخی موارد اشاره می‌شود:
۱. احیای تفکر سیاسی اسلام
با مراجعه به تاریخ قرن اخیر اینگونه استفاده می‌شود که اسلام در حوادث مهم در این دوره همچون رنسانس و انقلاب کبیر فرانسه و پیامدهای ضد دینی آن غایب بود، در انقلاب کمونیستی شوروی و پیامدهای بسیار تهاجمی آن علیه دین و مذهب غایب بود، در جریان جنگ جهانی اول و دوم و در جریان ناسیونالیسم و ملی‌گرایی همچون نازیسم و صهیونیسم نقش شفافی نداشت و در اثر غفلت و غیبت اسلام و علمای جهان اسلام، موج چپ گرایی، لیبرالیسم و سکولاریسم و ملی‌گرایی جغرافیای جهان اسلام را تحت تاثیر قرار داد. که خوشبختانه در یک قرن اخیر به برکت حوزه‌های علمی زمینه احیای تفکر بیداری اسلامی فراهم گردید و در نیم قرن قبل از انقلاب بزرگان حوزه‌های علمیه به پا خاسته و در برابر جریان‌های مذکور صف‌آرایی نموده و به مقابله پرداختند.
۲. توسعه و تعمیق علوم اسلامی
گسترش کمی و کیفی علوم حوزوی همچون فقه، اصول، تفسیر، فلسفه، عرفان، کلام و رجال از دستاوردهای حوزه‌های علمیه در یک قرن اخیر بوده است.
۳. پرچمداری مبارزه با استعمار و استبداد
حوزه‌های علمیه در یک قرن اخیر پرچمدار مبارزه با استبداد و استعمار در ایران و منطقه غرب آسیا بود. ایفای نقش ملا علی کنی در ماجرای قرارداد رویتر، میرزای بزرگ در قرارداد تنباکو، ماجرای مشروطیت و نقش شیخ شهید نوری، آیت‌الله کاشانی در نهضت ملی نفت، میرزای دوم در مقابله با استعمار انگلستان در عراق و خاندان آیت الله حکیم در برابر استبداد صدام و سرانجام پرچمداری خمینی کبیر در برابر استبداد داخلی و استعمار خارجی به ویژه مقابله با آمریکا و رژیم صهیونیستی از مصادیق این جهاد مقدس می‌باشد.
۴. احیای اسلام در سطح منطقه و جهان
پس از عبور از یک دوره طولانی ضعف و تاثیرپذیری از حوادث بین المللی و منطقه‌ای، به برکت پدیداری حوزه علمیه قم و تلاش علما و دانشمندان در نیم قرن قبل از انقلاب و پیروزی انقلاب اسلامی، پرده‌ها کنار زده شد و غبارها زدوده شد و با درخشش و ایفای نقش حوزه‌ها و انقلاب اسلامی، زمینه احیای اسلام فراهم آمد و اسلام مهمترین عامل تاثیرگذار در حوادث منطقه‌ای گردید.
۵. گسترش و توسعه مراکز حوزوی
از دیگر آثار حوزه علمیه و در پرتو انقلاب اسلامی گسترش مراکز حوزوی در سراسر کشور و ایجاد زمینه جذب جوانان طالب علم به این مراکز به ویژه پوشش و توسعه مراکز حوزوی ویژه خواهران و بانوان می‌باشد که به طبق آمار موجود بیش از ۷۰ هزار فارغ التحصیل در بخش خواهران وجود دارد.
توسعه آموزش و تربیت سرمایه انسانی و تسّری به دیگر کشورها و پیش بینی مراکز آموزشی برای پرورش طلبه و مبلغ و دانشمند برای داوطلبین از کشورهای دیگر که توفیقات و آثار و برکات زیادی را در پی داشته است از دیگر برکات حوزه ها و در پرتو انقلاب اسلامی می باشد.
رسالت امروز حوزه‌ها چیست؟ آیا توانسته است به همه نیازها پاسخ دهد؟
حجت الاسلام والمسلمین سعیدی: همانطور که اشاره کردید رابطه و تاثیر مثبت حوزه در انقلاب و تاثیر نظام اسلامی در حوزه‌ها بسیار زیاد بوده است، حوزه‌های علمیه به ویژه حوزه علمیه قم در طول چند دهه گذشته متحول شده و در ابعاد گوناگون سعی کرده پاسخگوی نیازهای نظام و انقلاب باشد اما وضع موجود حوزه‌ها با عنایت به محدودیت‌ها و پیشرفت سریع نظام اسلامی، با وضع مطلوب بسیار زیاد است.
واقعیت این بوده که حوزه‌های علمیه در آغاز پدیداری انقلاب آمادگی ورود جامع و کامل در عرصه حکومت و حکمرانی نداشته است و سرعت تحولات حوزه‌ها هم نتوانسته عقب ماندگی‌ها را جبران کند.
مشاهدات وضعیت حوزه‌ها در بیش از هزار سال گذشته در فقه تکیه بر قلمرو فردی بوده و رساله‌های عملیه هم قریب به اتفاق رویکرد فردی داشته و دارند و اگر هم برخی فقها در مباحث خود به حکومت و ولایت نگاهی گذرا داشتند بسیار محدود بوده است اما پس از شکل‌گیری حکومت بر مبنای دین و ضرورت حاکمیت شریعت و فقه آل محمد در عرصه حکومت و حکمرانی، حوزه‌ها باید وارد این عرصه شده و فقه حکومتی و حکمرانی را متناسب با نیازها، مورد بحث و تدوین قرار می‌دادند.
برای فقه حکومتی و حکمرانی بیش از ۱۰ جلد عروة الوثقی و یا تحریرالوسیله نیاز بود که ساختار و سازمان حکومت بر مبنای فقه حکومتی شکل گیرد در حالی که بعد از گذشت بیش از ۴ دهه از انقلاب ساختار و سازمان وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها بر اساس همان مدل و الگوی پیشین است و تغییر اساسی در آن مشاهده نمی‌شود.
برای نمونه نظام ساخت و ساز شهرک‌ها و اماکن مسکونی الگوی اسلامی ندارد و نه تنها هیچ یک از اصول دینی رعایت نمی‌شود بلکه نوع ساخت و ساز بر خلاف فرهنگ دینی می باشد.
تنها تغییر مدیران و مسئولان برای حکمرانی اسلامی کافی نیست، ساختار و سازمان باید بر اساس اسلام طراحی و سازماندهی شود، نظام بهداشت و درمان هیچ شباهتی با نظام بهداشت و درمان در چهارچوب فقه و شریعت ندارد و و در این مقوله صدها موضوع همچون سقط جنین و محدوده آن، تلقیح مصنوعی، پیوند اعضا، به مرگی(یعنی مرگ زودرس برای بیماری که از درد رنج می‌کشد و راه علاجی هم ندارد) و امثال این‌ها که مستلزم ورود حوزه‌ها در این موضوعات بوده است وضعیت دیگر در وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی هم به همین شکل می‌باشد.
به تعبیر دیگر انقلاب بعد از پیروزی نیازمند به تدوین نظام‌هایی همچون نظام بانکداری، ساخت و ساز، بهداشت و درمان، نیروی انسانی، ورزش و تربیت بدنی تفریج و تفرج و ده‌ها نظام دیگر که زیر نظام حکومت و حکمرانی در چهارچوب مبانی و اصول اسلام و فقه آل محمد بود که متاسفانه تا به حال اقدامی نشده است.
مساجد کشور نظام تعریف شده ای ندارد، تبلیغات دینی نظام جامعی ندارد و موارد دیگری که در این مختصر نمی‌گنجد.
به عنوان آخرین سؤال، چالش‌های پیش‌روی حوزه‌های علمیه را به اختصار بیان فرمایید.
حجت الاسلام والمسلمین سعیدی: در بیان چالش‌ها باید با احتیاط برخورد کرد چون ممکن است برخی برنتابند و تحمل آن برای آنها سنگین باشد.
آنچه به ذهن اینجانب پس از ۴۰ سال تجربه کاری و کار تحلیل سیاسی، این است که با تجربیات ۱۵ قرن گذشته و نوع برخورد خواص با پیامبر و حکومت دینی و تحولات بعد از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و نوع برخوردهای خواص با امام علی (علیه السلام) و یا رفتار نامناسب با دیگر ائمه (علیهم السلام) و فاجعه سنگین حذف اهل بیت و قرآن از هرم قدرت و تجربیات تلخ یک هزار سال دوران غیبت و دسته‌بندی گروهی و فردی و امثال این‌ها.
حال که با همت یک فقیه جامع الشرایط و شاگردان و همفکران و مردم انقلابی، با تشکیل حکومت دینی قرآن و عترت در هرم قدرت قرار گرفته، تصور می شد حوزه های علمیه مرجعیت و اساتید و طلاب و قریب به اتفاق روحانیت یکپارچه در کنار رهبران انقلاب چه حضرت امام و یا مقام معظم رهبری قرار گرفته و با همه وجود از این موهبت، نعمت، کرامت و لطف عظیم الهی حمایت، پاسداری نموده و جهاد همه جانبه ای را به عنوان شکر نعمت الهی در حمایت از نظام داشته باشند که مع الاسف آنچه مشاهده می شود به نوعی تکرار اشتباهات عصر نبوی و علوی و دسته بندهای ساختگی دوران غیبت قبل از انقلاب می باشد. البته خوشبختانه اکثریت و غالب با حامیان نظام و اصل ولایت فقیه و حاکمیت می باشد و اکثر مراجع عظام و بزرگوار (کثرالله امثالهم) نسبت به حمایت و کمک به نظام دینی کمال عنایت را داشته و دارند.
گفتگو: ناصر مؤمنیان
نظر شما