تورّمِ مشکلات فرهنگی و اجتماعی؛ محصول توسعه‌ی حاشیه نشینی

به گزارش خبرگزاری حوزه، در حال حاضر بر اساس آمارهایی که مسئولان مربوطه ارایه کرده اند، چیزی در حدود حدود ۷ میلیون نفر در کشورمان در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند

بحث حاشیه نشینی به خصوص در کلانشهرها و شهرهای بزرگ، ریشه در مساله مهاجرت دارد؛ مهاجرت از روستا و شهرهای کوچک به حاشیه شهرهای بزرگ و البته در سطحی دیگر مهاجرت از مرکز شهر به حاشیه شهر که بررسی هر کدام نیازمند توجه به شاخصه ها و مؤلفه های گوناگون فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی است.

گرفتاریِ حاشیه نشینی برای مدیریت شهری

البته نباید در خصوص آمار مربوط به حاشیه نشینی در کشورمان در قیاس با آمارهای جهانی اغراق کرد چه آن که به تعبیر عبدالرضا گلپایگانی سابق وزیر راه و شهرسازی، آمار حاشیه‌نشینی در ایران ۸‌ درصد است و حال آن که متوسط جهانی این شاخص ۱۵‌ درصد می باشد.

به گفته رضا خباززاده، کارشناس مسائل شهری، حاشیه‌نشین‌ها مشکلات بسیاری برای مدیریت شهری به وجود آورده‌اند.

وی گفت: با وجود آن که در دنیا از هر هفت نفر یک نفر حاشیه‌نشین است، در مشهدمقدس برپایه برخی آمارها از هر سه نفر یک نفر حاشیه‌نشین داریم و باید بر حل این مساله فکری کرد.

تشدید مشکلات اجتماعی به واسطه گسترش حاشیه نشینی

دکتر مهدی اسلامی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه امام صادق(ع) با بیان این که حاشیه‌نشینی، نوعی از سکونت است که در آن افراد در مناطق مجاور شهر اقامت دارند و از حداقل امکانات و خدمات بی‌بهره‌اند، ابراز داشت: البته باید گفت قید مجاور شهر در مواردی نقض می گردد به این جهت که شهرک‌های اقماری در نواحی مجاور شهر باعث می‌شود حاشیه‌نشین‌ها بین نواحی شهری جا بگیرند به این ترتیب آنچه می‌ماند فقدان برخورداری از حداقل امکانات و خدمات شهری برای ساکنان این مناطق است.

وی با بیان این که حاشیه‌نشینی مشکلات اجتماعی در سطح شهرها را تشدید می‌کند، افزود: وجود حاشیه‌نشینان در مناطق حاشیه‌ای شهرها به جهت ازدیاد تقاضا برای استفاده از منابع آموزشی و پرورشی می‌تواند باعث افزایش فشار بر منابع موجود در این خصوص شود و یا این‌که سطح بی‌سوادی را افزایش دهد و لذا اگر به شکل برنامه ریزی شده و جدی با معضلات اجتماعی ناشی از حاشیه نشینی برخورد نشود، تبعات این مساله، سبب پیدایش مشکلات و بحران های دیگری می شود.

وی خاطرنشان کرد: بنابر تعریف دیگری، حاشیه‌نشین به افرادی اطلاق می شود که در محدوده‌ی جغرافیایی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر حضور و سکونت دارند اما نحوه اسکان و معیشت آنان از جامعه شهری کاملاً متمایز است و در نتیجه به یک تعبیری می شود گفت که چندان با جامعه شهری هماهنگ نشده‌اند.

سیمای نامطلوب شهری؛ ثمره حاشیه نشینی

وی افزود: شاید بشود گفت که مهم ترین نماد و شاخصه حاشیه‌نشینی که در عرصه جهانی نیز قابل رصد و رؤیت است، سیمای نامطلوب آن است چه آنکه در وهله نخست احساس و وجدان و نوع نگاه و رویکرد انسان را تحت تأثیر قرار می دهد، ضمن آن که در بسیاری از مواقع، حاشیه‌نشین‌ها فاقد بهداشت عمومی و خصوصی در حد استاندارد ملی و جهانی هستند که همین مساله نیز پیامدهای نامطلوبی برای آن ها به بار می آورد.

این مدرس دانشگاه یادآور شد: اکثر خانواده‌های حاشیه‌نشین شغل رسمی برای تامین معاش خود ندارند و چون این افراد اغلب فاقد مهارت و تخصص و سرمایه‌گذاری هستند به مشاغل کاذب و بعضاً مجرمانه روی می‌آورند، ضمن آن که نباید از نظر دور داشت که بنابر آمارهای فعلی چیزی در حدود ۲۰ درصد افراد ساکن در این مناطق اساساً فاقد شغل هستند.

مهم ترین راهکارها برای کاهش عوارض ناشی از حاشیه نشینی

علیرضا شریفی، کارشناس امور خانواده و روانشناس اجتماعی در خصوص راهکارهای پیشنهادی اش برای مهار معضلات و تبعات ناشی از حاشیه نشینی گفت: به عقیده بنده اولین و مهم‌ترین راهکار به منظور کاهش مناطق حاشیه نشین و به ویژه کاهش رفتار مجرمانه آن است که باید اشتغال زایی و امکان زندگی مناسب را از لحاظ اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و ... به منطقه مبدا منتقل کرد؛ به این معنا که عملکرد در برنامه توسعه ملی به نحوی باشد که گروه هدف نخست در مناطق روستایی و شهرهای کوچک مورد حمایت قرار بگیرد تا افراد این منطقه ها انگیزه ای برای مهاجرت نداشته باشند.

وی اضافه کرد: از سوی دیگر باید این مساله مورد تأکید و توافق قرار گیرد که وقتی یک فرد به شهرهای بزرگ مهاجرت می کند و به قیاس این شهرها از نظر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و رفاهی با منطقه زندگی خود می پردازد، به شدت مهاجرت افزایش یافته و همین امر نیز باعث رواج زندگی حاشیه نشینی در شهرها خصوصاً کلانشهرهایی چون تهران و مشهد می شود.

فرهنگ سازی به تدریج و به کُندی رخ می‌دهد

دکتر سیدحسین نبوی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر مسایل اجتماعی نیز به نکته مهمی اشاره کرد و بیان داشت: فرهنگ سازی ناظر به افراد حاشیه نشین از دشواری های خاصی برخوردار است زیرا هنگامی می توان افراد را به جهت فرهنگی و روان شناختی تغییر داد که از امکانات حداقلی برخوردار باشند و دغدغه اقتصادی نداشته باشند.

وی افزود: البته مسلم است که در کوتاه مدت نباید چندان انتظار معجزه داشت چرا که معمولاً تغییر و تحولات فرهنگی به شکل کُندی رخ می دهد و این امر نیازمند آموزش افراد و خانواده ها در زمینه های گوناگون است و از سوی دیگر ما باید به دنبال اصلاح سبک زندگی و افزایش میزان تاب آوری افراد در مواجهه با مسایل و مشکلات مختلف باشیم.

لزوم دقت نظر در معنا و مفهوم حاشیه نشینی

بنابر اعتقاد کارشناسان مسایل اجتماعی، حاشیه‌نشینی تنها یک معضل فیزیکی نبوده و یک معضل اجتماعی به شمار می رود که برای حل آن باید از روش‌های اجتماعی و فیزیکی به شکل همزمان بهره بُرد. توضیح بیشتر آن که شهرهای بزرگ غالباً با جاذبه‌هایی نظیر پارک‌ها، امکانات رفاهی و تفریحی، امکانات ایاب و ذهاب، ساختمان‌های شکیل، مغازه‌های رنگارنگ، نوع پوشش و تغذیه متفاوت و جذاب و ... برای مهاجرین و حاشیه‌نشین‌ها شناخته می‌شود. بنابراین یکی از راه‌های حل مساله حاشیه‌نشینی، در برخوردار کردن این مناطق با امکانات رفاهی مناسب است، ضمن آن که به هیچ وجه نباید از اهمیت و ضرورت وجود پیوست‌های فرهنگی و اجتماعی در این مناطق غافل شد.