به گزارش خبرگزاری حوزه، حجتالاسلام حسین تقیپور، از اساتید و پژوهشگران حوزه علمیه استان مازندران در سلسله مباحثی به بیان «راههای ایجاد نشاط و شادابی از نگاه اسلام» پرداخت که با عنوان «فرمول شادی» در شمارههای گوناگون تقدیم شما فرهیختگان میشود.
نگاه اسلام به نشاط و شادی فردی و اجتماعی
شاد بودن، یکی از نیازهای جدی انسان امروز است؛ اما آیا هر نوع شادی، تضمینکننده آرامش و رضایت درونی است؟
در دنیای پرتنش امروز، بسیاری شادی را در سرگرمیهای لحظهای جستوجو میکنند؛ اما این شادیهای زودگذر، اغلب جایی برای آرامش واقعی باقی نمیگذارند. اسلام اما نگاهی ژرفتر به نشاط و آرامش دارد؛ نگاهی که ریشه در معنا، ایمان و پیوند درونی انسان با خداوند دارد.
انسان گاهی به مرحلهای میرسد که حتی حوصله همراهی با خودش را ندارد و در نهایت ممکن است، معاذالله به خودکشی کشیده شود. این موضوع در اسلام مورد تأکید فراوان قرار گرفته است. هم در قرآن و هم در روایات، موضوع نشاط و شادی برای یک انسان خدا باور بهمثابه، یک برنامه اساسی مورد توجه اهلبیت علیهمالسلام قرار داده شده است.
در قرآن، آن آیه معروف «ألا بذکر الله تطمئن القلوب» راهکاری برای اطمینانبخشی به انسان ارائه میدهد. همچنین واژه «سکینه» در قرآن، بهویژه در ماجرای جنگ بدر که جنگی بسیار سخت برای مسلمانان بود با معنای آرامش و آسایش در شرایط دشوار بیان شده است.
قرآن میفرماید: «و أنزل السکینة». این سکینه یعنی آرامشی که در دل انسان نازل میشود؛ حتی وقتی که در سختترین شرایط، مانند گرد و غبار جنگ، باروت و آتش، یا در زمان زخمی بودن و بستری شدن در بیمارستان قرار دارد، همچنان آرام است. چنین آرامشی در زندگی روزمره نیز دیده میشود؛ در سختیها، کشاکشهای زندگی، ناسازگاریهای درون خانواده و دشواریهای اقتصادی، مؤمن همچنان آرام است و از خدا دور نمیشود.
قرآن و روایات برای این وضعیت بیتفاوت نبودهاند و راهکارهایی ارائه کردهاند.
در دعاهای ماه مبارک رمضان، یکی از دعاهایی که پس از نمازهای واجب و بهصورت دستهجمعی در مسجد خوانده میشود، آمده است: «اللهم فرّج کل مکروب»؛ خدایا هر گرفتار و اندوهگینی را فرج و آسایش عطا کن.
در روایات نیز بارها به پناه بردن از کسالت و سستی سفارش شده است. برای نمونه در دعا آمده است: «اللهم انی أعوذ بک من الکسل و الفشل»؛ خدایا به تو پناه میبرم از تنبلی و بیحوصلگی.
ائمه اطهار علیهمالسلام در دعاهایی همچون صحیفه سجادیه، مکرراً به این موضوع پرداختهاند.
برای مثال امام سجاد علیهالسلام بارها در ادعیه از خداوند به سبب خطرات تنبلی، بینشاطی و بیانگیزگی به خدا پناه میبرند. در قرآن و روایات، واژگانی چون سکینه، اطمینان، نشاط، سرور و فرح مکرر به کار رفته است و بر اهمیت شادی و آرامش تأکید شده است.
در روایات آمده است که انسان باید از دو صفت پرهیز کند: یکی دلتنگی و افسردگی، و دیگری کسالت و تنبلی.
بینشاطی و بیانگیزگی در دین مذموم شمرده شده است. البته منظور از نشاط و شادی، خوشگذرانی بیهدف یا صرفاً بزن و برقص نیست؛ بلکه مقصود، نشاط در مسیر بندگی خداوند است. نشاط یعنی توان، انگیزه و تلاشی که دشمن نمیتواند از انسان بگیرد. نشاط یعنی اگر یک بار در مبارزه با شیطان زمین بخوری، بار دیگر با توکل به خدا، توسل به اهلبیت و استفاده از راهکارهای دینی، او را مغلوب کنی.
در روایات آمده است: «دماغ شیطان را به خاک بمالید» یا «پشت شیطان را به خاک بزنید». این تعابیر بیانگر آن است که مؤمنِ پرنشاط و باانگیزه، در برابر وسوسهها و سختیها شکست نمیخورد. این نوع نشاط و انگیزه، انسان را در زندگی فردی و اجتماعی مقاوم میکند.
نشاط در اسلام به معنای آرامش پایدار است؛ به این معنا که سختیها و دشواریها انسان را از پا درنیاورد. در این نگاه، شادی و آرامش درونی باعث میشود انسان در مسیر مستقیم باقی بماند؛ نه با راحتیها مغرور شود و نه با سختیها مأیوس گردد. اسلام بهعنوان دینی کامل، بادوامترین و پایدارترین راهکارها را برای شادی و آرامش ارائه کرده است؛ راهکارهایی که با فطرت الهی و خلقت انسان هماهنگاند.
مشکل داشتن با آرامش داشتن فرق دارد
مشکل و دغدغههای زندگی همیشه به معنی نداشتن آرامش درونی نیست. خیلیها فکر میکنند کسی که غم دارد یا مشکلات مالی و خانوادگی دارد، نمیتواند آرام یا خوشحال باشد؛ اما دین و تجربههای واقعی، خلاف این را نشان میدهند. کسانی هستند که با وجود سختترین شرایط، آرام و مطمئناند.
در روایات و واقعیتهای عینی زندگی، نمونههای الهامبخشی از انسانهایی وجود دارد که در اوج رنج و سختی، همچنان احساس زنده بودن و امید دارند. مانند جانبازانی با درصدهای بالای آسیبدیدگی که سالهاست روی تخت دراز کشیدهاند و تنها سقف را میبینند، اما با لبخند میگویند: «همه اینها فدای راه امام حسین». این واقعیت نشان میدهد که وقتی انسان به معنایی عمیق و هدفی الهی دل بسته باشد، رنجها رنگ میبازند و آرامشی ژرف جای آنها را میگیرد.
همین نکته را در زندگی روزمره هم میتوان دید؛ مثلاً افرادی که در ایام اربعین، در گرمای طاقتفرسا، در خدمت به زائران اباعبدالله، با نشاط و انگیزه کار میکنند و انرژی میگیرند. این نشاط به معنای نادیده گرفتن سختیها نیست، بلکه نوعی آرامش مقاومتی است که به انسان کمک میکند هم در سختیها محکم بماند و هم از لذتهای زندگی دور نشود.
اسلام برای رسیدن به این آرامش واقعی، راهکارهای زیادی دارد. دینی کامل که اصول و روشهایی سازگار با فطرت و روان انسان ارائه میدهد؛ روشهایی که هم نشاط میآورند، هم سلامت روح و بدن را حفظ میکنند و هم تابآوری در برابر فشارها و بهبود روابط اجتماعی را ممکن میسازند.
فرق «شاد بودن سطحی» با «نشاط دینی ماندگار» در این است که توصیههای ساده و کلی که فقط میگویند «شاد باش!» بدون پایه معنوی، با آنچه اسلام ارائه میدهد فرق دارد.
اسلام شادی را در مسیر یاد خدا، دعا، توکل، انجام وظایف، کمک به دیگران و پرهیز از تنبلی میبیند؛ اینها به انسان قدرت و امید میدهد که حتی با مشکلات واقعی هم آرام و فعال بماند.
پس داشتن مشکل و آرامش درونی با هم تضاد ندارند. وقتی انسان واقعیت مشکلات را بپذیرد و با ایمان و معنویت پیش برود، میتواند آرامش حقیقی را تجربه کند؛ آرامشی که نه بیتفاوت است و نه باعث سستی، بلکه انسان را به تلاش و خدمت مداوم وا میدارد و قدرت روبهرو شدن با سختیها را بالا میبرد، تا خود، خانواده و جامعه از برکات آن بهرهمند شوند.
شادی حقیقی؛ فراتر از خوشیهای گذرا
گاهی برخی مشاوران یا روانشناسان توصیه میکنند که برای شاد بودن، موسیقی گوش دهید.
اسلام در این زمینه میان موسیقی حلال و حرام تمایز قائل است. صدای باد در میان برگهای درختان، نغمه دلنشین پرندگان، تلاوت زیبای قرآن، مداحیهای معنوی، یا حتی ترانههای اصیل و سنتی که مبتذل نباشند، همه میتوانند نوعی موسیقی آرامبخش و نشاطآفرین باشند. در مقابل، موسیقیهای لهوی و حرام مورد تأیید اسلام نیستند.
اسلام در کنار روایات، در هماهنگی با یافتههای علمی نیز به اهمیت شادی و نشاط اشاره دارد. روانشناسان بیان میکنند که شادی موجب افزایش گلبولهای سفید و تقویت سیستم ایمنی بدن میشود.
شادی احساس امنیت، امید، اعتماد، سبکی و قدرت را به انسان منتقل میکند. همچنین شادی میتواند احساسات مبهم و دردناک را کاهش دهد، سردردهای ناشی از تنشهای روانی را کم کند، نگرانیهای بیپایه را کاهش دهد، و حتی از تنبلی و خیالات بیپایان جلوگیری کند.
شادی اثرات مثبت بسیاری بر شناخت و تعاملات اجتماعی دارد. برای نمونه، برخی از افرادی که به ظاهر با آرایش یا ظواهر پرزرقوبرق سعی در جلب توجه دارند، در حقیقت از افسردگی درونی رنج میبرند و برای آرام کردن خود به این مسیر انحرافی روی میآورند. شادی حقیقی، تعامل اجتماعی را افزایش میدهد، خلاقیت را بالا میبرد، طول عمر را بیشتر میکند و باعث میشود انسان در زندگی اجتماعی و خانوادگی بهتر عمل کند.
امروزه متأسفانه بسیاری از افراد حتی حوصله تحمل ترافیک و صدای بوق ماشین را ندارند. کوچکترین موضوعی باعث عصبانیت و مشاجره میشود. این ناشی از پایین آمدن سطح نشاط و صبر در جامعه است. در حالی که اسلام نالیدن، شکایت دائمی و دست نیاز بهسوی دیگران دراز کردن را نمیپسندد. اسلام انسان را به نشاط و امید دعوت میکند؛ نشاطی که هم در زندگی فردی و خانوادگی اثرگذار است و هم در اجتماع.
اسلام برای رسیدن به نشاط و آرامش، راهکارهای متعددی ارائه کرده است که مبتنی بر قرآن و روایات هستند. این راهکارها شامل یاد خدا، دعا، توسل، پرهیز از کسالت و تنبلی، تقویت روحیه امید و انگیزه، و استفاده درست از نعمتهای الهی است. نتیجه چنین نگرشی این است که هم در خانه، هم در جامعه، هم در زندگی فردی و هم در مسیر بندگی خدا، انسان شاد و آرام بماند؛ حتی در سختیها و دشواریها.
۲۳:۱۰ - ۱۴۰۴/۰۷/۰۱
نظر شما