به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری «حوزه»، مولانا محمد علی مشهور به حزین لاهیجی، از عالمان برجسته، فقیه، اصولی، فیلسوف، عارف، شاعر و تاریخنگار قرن دوازدهم هجری بود. او از آخرین شاعران سبک هندی به شمار میآید و آثاری در فلسفه، تاریخ، کلام، سیره و دیگر علوم، به صورت تصنیف و دیوان شعر از خود بهجا گذاشته است.
شیخ حزین در تاریخ ۲۷ ربیعالثانی سال ۱۱۰۳ هجری در شهر اصفهان دیده به جهان گشود. پدرش «ابوطالب» از علمای بزرگ زمان بود و زادگاه خانوادگی ایشان شهر «آستارا» به شمار میرفت. نسب شیخ حزین به «شیخ زاهد گیلانی» میرسد؛ همان عارف نامدار قرن هفتم هجری که استاد و مرشد «شیخ صفیالدین اردبیلی» بود.
شیخ حزین در چهار سالگی نزد «ملا شاه محمد شیرازی» آموزشهای ابتدایی را آغاز کرد. قرائت و تجوید را نزد «ملا حسین قاری» فرا گرفت و کتابهایی چون شرح جامی بر کفایه، شرح مطالع و من لایحضرہ الفقیه را نزد پدر آموخت. در همان دوران استعداد شاعری در او پدیدار شد. همچنین در سفر همراه پدر، شرح تجرید و زبدهالاصول را از او فراگرفت. وی انجیل را نزد عالمی مسیحی به نام «آوانوس» و تورات را نزد عالمی یهودی در اصفهان به نام «شعیب» آموخت. علاوه بر این، پس از آشنایی با یکی از موبدان زرتشتی در شهر بیضا (شیراز)، با اصول اعتقادات زرتشتیان نیز آشنا شد.
محمد علی حزین به مرتبه اجتهاد دست یافت و از جمعی از علمای بزرگ اجازه دریافت کرد. مرتبه علمی و تواناییهای او در فصاحت و بلاغت، در آثار قلمیاش به روشنی آشکار است. او خطیب توانا، فیلسوف، اصولی، محدث و مفسر بود و علاوه بر این در ریاضیات، نجوم و علم رجال نیز مهارت داشت.
در سال ۱۱۲۳ هجری والدینش از دنیا رفتند و او سرپرستی مادربزرگ و برادران کوچکتر خود را بر عهده گرفت. در حمله افغانها به اصفهان، مادربزرگ و دو برادرش کشته شدند و کتابخانهای که از پدر به ارث برده بود نابود شد و خودش نیز سخت بیمار گشت.
شیخ حزین با دشواری توانست از اصفهان خارج شود. نخست به خوانسار و سپس به خرمآباد رفت و در آنجا به تدریس شرح اشارات، کافی و تفسیر بیضاوی پرداخت. سپس به همدان رفت و از راه شوشتر و هویزه به بصره رفت. قصد سفر حج داشت اما به دلیل بیماری دوباره به ایران بازگشت. مدتی بعد از طریق کرمانشاه و تویسرکان به نجف اشرف رفت و سه سال در آنجا ماند. سپس دوباره به ایران بازگشت، ابتدا به تهران و بعد به اصفهان رفت و شش ماه در آنجا اقامت کرد، اما به دلیل بدرفتاری شاه طهماسب اصفهان را ترک گفت.
وی در سال ۱۱۴۵ هجری به حج رفت و پس از بازگشت، دو سال در شهر «ملتان» (در پاکستان کنونی) اقامت گزید. سپس به دهلی سفر کرد. در آن دوران او همواره بیمار بود. «محمد شاه» پادشاه گورکانی، مقرریای از طرف دولت برایش تعیین کرد تا بتواند زندگی را راحتتر بگذراند. مدتی بعد دهلی را ترک کرد و به بنارس رفت و تا پایان عمر در آن شهر ماندگار شد. مردم بنارس او را بسیار گرامی میداشتند و وی را انسانی پاک و وارسته میشمردند.
استادش «شیخ خلیلالله طالقانی» تخلص «حزین» را برای او برگزید و بدین وسیله سبب شد تا مردم بیشتر با شعر او آشنا شوند. روزی در مجلسی، هنگامی که شیخ حزین اشعاری را در پاسخ به اشعار محتشم کاشانی خواند، پدرش که در آن مجلس حضور داشت، او را بسیار تشویق کرد.
اشعار او در سرزمین هند شهرت فراوان یافت و مقالههای متعددی در ستایش یا نقد او نوشته شد. شیخ حزین در موضوعات گوناگون شعر سروده و در مدح اهلبیت (علیهمالسلام) اشعار بسیاری دارد.
آثار او شامل ۵۳ کتاب است که بسیاری از آنها شاهکارهای علمی و دینی به شمار میآیند. دیوان غزلیات حزین نزدیک به ۷۰۰۰ بیت دارد و از بهترین نمونههای شعر معاصر در سبک هندی و اصفهانی محسوب میشود. غزلیات او بیشتر عاشقانه و عارفانه است. در اشعار عرفانی، سبک کلام عراقی را به کار گرفته و از عطار، مولوی و سید قاسم انوار پیروی کرده است. «حسینی سنبلی» او را استاد شعر قدیم و جدید میدانست.
وی هر جا به فارسی شعر میسرود، همان شعر را به زبان عربی نیز میسرود. همانند خمسه نظامی پنج دیوان منظوم دارد:
- نخستین مجموعه، مثنوی ساقینامه در هزار بیت.
- دومین مجموعه، تذکرة العاشقین شامل ده هزار بیت.
- سومین مجموعه شامل چهار هزار بیت.
- چهارمین مجموعه شامل ۱۲۰۰ بیت شامل قصاید، غزلیات، رباعیات، قطعات، چمن و انجمن، مطمحالأنظار، فرهنگنامه و مثنویات صفیر دل.
- پنجمین دیوان را در هند به نگارش درآورد که در مقدمه «تذکرة المعاصرین» به آن اشاره کرده است.
از آثار منظوم و منثور او میتوان به شرح تجرید، تاریخ ایران و هند و تاریخ حزین اشاره کرد.
شیخ حزین در زندگی خود سفرهای بسیار داشت و سرانجام در شهر بنارس ساکن شد. این دانشمند، شاعر و عارف بزرگ در تاریخ ۱۱ جمادیالاول سال ۱۱۸۰ هجری در بنارس درگذشت و در آستانه «فاطمان بنارس» به خاک سپرده شد. آرامگاه او امروز زیارتگاه مردم بنارس و دیگر شهرهای هند است.
نظر شما