به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام و المسلمین حمیدرضا آلوستانی، استاد سطوح عالی حوزه علمیّه قم به مناسبت وفات حضرت معصومه«سلاماللّهعلیها» به توضیح روایت معروف «مَنْ زَارها عَارِفاً بِحَقِّها فَلَهُ الجَنَّةُ» پرداخته و نکاتی را در مورد کلید درمان مشکلات روحی و روانی در این روزگار بیان نمود. متن این نوشتار بدین شرح است:
بسم اللّه الرحمن الرحیم
کلید درمان مشکلات روحی و روانی، بهرهگیری از آموزههای دینی
علماء در رابطه با مباحث نوظهور و مستحدثه سعی کردهاند که از جوانب گوناگونی آنها را پیگیری نمایند. یکی از مباحث در این دوران درمان مشکلات روحی و روانی، اضطرابها و پریشانیهایی است که با توجّه به شرائط این زمان و اوضاع و احوال دنیا و پیدایش مسائل و امکانات جدید به سراغ انسانها میآید.
امروزه روانشناسی غربی که در مقابل روانشناسی اسلامی قرار دارد، اگرچه شاید به صورت محدود و ظاهری مشکل افراد را برطرف نماید ولی بدون شکّ نمیتواند در طولانی مدّت، راهکاری مطمئن باشد زیرا در نگاه غربی جایگاهی برای دین در زندگی آدمی وجود ندارد تا بتوان آن را راهکاری مطمئن پنداشت. در حقیقت تکیهگاه اصلی روانشناسی غربی بر تجربه است درحالیکه تکیهگاه اصلی روانشناسی اسلامی، آموزههای دینی میباشد. آموزههای دینی که بر پایه وحی استوار بوده و هیچگاه خطا پذیر نمیباشند برخلاف آموزههای تجربی که احتمال خطا پذیری در آنها بسیار بالا است.
روشن است که هدف غایی روانشناسی غربی، رساندن آدمی به آرامش دنیوی است، غافل از اینکه با تفحّص میان منابع اسلامی درمییابیم که قرآن کریم و روایات اهل بیت«علیهمالسلام» درصدد بیان برنامهای منسجم، همه جانبه و روانشناسی شده در جهت حصول آرامش آدمی در دنیا و آخرت میباشند. خداوند متعال در سوره مبارکه رعد آیه شریفه ۲۸ میفرمایند: «أَلَا بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ القُلُوْبُ». بنابراین آرامش حقیقی تنها از طریق ذکر خداوند متعال و آموزههای دینی حاصل میشود نه آموزههای تجربی که پشتوانه روانشناسی غربی است.
همانگونه که هر دربی کلید مخصوص خود را میخواهد، مشکلات آدمی نیز کلید خاصّ خود را میخواهد و آموزههای دینی نیز به مثابه آن کلید هستند.
اگر دانشپژوهان دینی به این اعتقاد برسند که درمان تمام مشکلات بشریّت، پرداختن به همین علوم اهل بیت«علیهمالسلام» میباشد بدون تردید مردم نیز - که اعتقاد خویش را از همین دانشپژوهان أخذ میکنند - برای درمان مشکلات خود به آموزههای دینی روی میآورند نه آموزههای غربی. مرحوم شیخ حرّ عاملی در وسائل الشیعة میفرمایند: «أَقُولُ: وَ قَدْ تَوَاتَرَ بَیْنَ الْعَامَّةِ وَ الْخَاصَّةِ عَنِ النَّبِیِّ«صلّیاللّهعلیهوآلهوسلّم» أَنَّهُ قَالَ: «إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا: کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی وَ إِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ» » . در حدیث مزبور پیامبر مکرّم اسلام«صلّیاللّهعلیهوآلهوسلّم» دو امر را مایۀ رهایی از ضلالت و گمراهی برشمردند: یکی قرآن کریم و دیگری اهل بیت«علیهمالسلام» و این نشان دهنده آن است که تنها راه درمان مشکلات آدمی، عمل نمودن به آموزههایی است که در قرآن کریم و در روایات اهل بیت«علیهمالسلام» آمده است لذا وظیفه اصلی دانشپژوهان دینی، یادگیری دقیق آموزههای دینی از قرآن کریم و روایات اهل بیت«علیهمالسلام» و یاد دادن آنها به مردم میباشد؛ قطعا دانشپژوهی که کلید مشکل را از طریق این دو امر گرانبهاء در دست دارد، هم میتواند خود را نجات دهد و هم میتواند دیگران را از ضلالت و گمراهی خارج کند امّا اگر این کلید از طریق روانشناسی غربی و آموزههای تجربی باشد، طبیعتا تفکرات غربی انتقال داده خواهد شد که در بسیاری از موارد، نه میتواند خود را نجات دهد و نه میتواند مشکلات دیگران را حل کند.
برای روشن شدن بیان فوق، دو نمونه از آموزههای دینی را بیان خواهیم کرد:
۱) در منابع اسلامی «دعا» به مثابه سلاح مؤمن در نظر گرفته شده است که راهگشای بسیاری از مشکلات میباشد. مرحوم کلینی در الکافی باب مستقلّی با عنوان «بابُ أَنّ الدُّعاءَ سِلاحُ المُؤمِنِ» را به این مهمّ اختصاص داده و روایاتی را در این زمینه ذکر کردهاند مثلا در حدیث سوّم که از رسول خدا«صلّیاللّهعلیهوآلهوسلّم» نقل نموده، میفرمایند: «أَ لَا أَدُلُّکُمْ عَلَی سِلَاحٍ یُنْجِیکُمْ مِنْ أَعْدَائِکُمْ وَ یُدِرُّ أَرْزَاقَکُمْ قَالُوا بَلَی قَالَ تَدْعُونَ رَبَّکُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فَإِنَّ سِلَاحَ الْمُؤْمِنِ الدُّعَاءُ» . در این حدیث دعا به عنوان سلاح مؤمن انگاشته شده که به واسطه آن میتوان از دشمنان نجات پیدا کرد و رزق و روزیها را زیاد نمود. مرحوم شیخ عبّاس قمّی در مفاتیج الجنان برای موضوعات متعدّدی همانند پرداخت بدهی، دفع فقر، کسب رزق و ... دعایی را بیان نمودهاند و این نشان دهنده آن است که در روانشناسی اسلامی، دعا مهمّترین راه ارتباطی بنده با خداوند متعال است که قدرت دفع بسیاری از بدیها و جذب بسیاری از خوبیها را دارد.
۲) در منابع اسلامی «علم و عمل» به مثابه هویّت آدمی لحاظ شده است. در حدیثی از امام علی«علیهالسلام» نقل شده که: «لَا یُعْرَفُ الرَّجُلُ إِلَّا بِعِلْمِهِ کَمَا لَا یُعْرَفُ مِنْ الشَّجَرِ إِلَّا عِنْدَ حُضُورِ الثَّمَر» . یعنی عمل تنها راه شناخت آدمی میباشد کما اینکه درخت ناشناس، تنها با رسیدن ثمر آن شناخته میشود. پیغمبر«صلّیاللّهعلیهوآلهوسلّم» در پیوند علم و عمل میفرمایند: «مَنْ عَمِلَ بِمَا یَعْلَمُ وَرَّثَهُ اللَّهُ عِلْمَ مَا لَمْ یَعْلَمْ» . روانشناسی اسلامی برای تمام ابعاد بشریّت راهکاری را قرار داده است مثلا در مورد موضوع صدقه روایات فراوانی برای دفع بدیها و جذب خوبیها وارد شده به عنوان نمونه مرحوم شیخ حرّ عاملی در این باره میفرمایند: «الصَّدَقَةُ تَدْفَعُ الْبَلَاءَ الْمُبْرَمَ فَدَاوُوا مَرْضَاکُمْ بِالصَّدَقَةِ» و یا میفرمایند: «الصَّدَقَةُ تَدْفَعُ مِیتَةَ السَّوْءِ عَنْ صَاحِبِهَا» . بنابراین صدقه دادن بلاء حتمی و مردن به صورت دلخراش را دفع و بیماریها را درمان مینماید. این گزاره یکی از آموزههای عملی دینی است یعنی ما علم داریم که با صدقه دادن، سه نتیجه حاصل میشود آنگاه در مقام عمل میبایست صدقه بدهیم تا این سه نتیجه حاصل گردد و یا در موضوعات دیگر مانند دروغ نگفتن، غیبت نکردن، احترام گذاشتن به بزرگتر و ... که از جمله مصادیق عملی روانشناسی اسلامی بوده، باعث دفع خیلی از بدیها و جذب خیلی از خوبیها میشوند.
خلاصه آنکه رسیدن به آرامش حقیقی، تنها از طریق آموزههای دینی و روانشناسی اسلامی به دست میآید نه آموزههای تجربی و روانشناسی غربی که خطا پذیر است. سعد أشعری قمّی میگوید: در محضر امام رضا«علیهالسلام» بودم؛ به من فرمود: ای سعد! از برای ما در نزد شما (در قم) قبری وجود دارد. عرض کردم: فدایت گردم، آیا مقصود شما قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر«علیهالسلام» است؟ امام«علیهالسلام» فرمودند: «نَعَمْ مَنْ زَارها عَارِفاً بِحَقِّها فَلَهُ الجَنَّةُ» و این بیان امام«علیهالسلام» یعنی «عَارِفاً بِحَقِّها» و نتیجه مترتّب بر آن یعنی «فَلَهُ الجَنَّةُ» اشاره به همین مطلب دارد که با شناخت معارف دینی و پیاده کردن آنها در زندگی، سعادت دنیا و آخرت نصیب انسان میشود.
و الحمدللّه ربّ العالمین
نظر شما