حجتالاسلام محمد جعفری، مدیر گروه کلام و فلسفه دین مؤسسه امام خمینی(ره) در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، اظهار کرد: مقوله اخلاق دارای بنیانی مستقل از دین است؛ چرا که اخلاق بر اساس عقلانیت شکل میگیرد و در فضای مباحث فلسفی و عقلی، و نیز در چارچوب آموزههای دینی، این موضوع مطرح میشود که ارزشهای اخلاقی، ذاتا وابسته به دین نیست و انسانها بر اساس عقل خویش قادر به درک خوبیها و بدیها هستند؛ دستکم برخی از این مفاهیم بنیادین مانند عدالت، ظلم، زیبایی و زشتی مورد شناخت همه انسانها هستند.
دانشیار مؤسسه امام خمینی(ره) افزود: این امر در آموزههای بودا نیز به وضوح مشاهده میشود؛ از جمله در تأکید او بر پرهیز از تجاوز به حقوق دیگران و خودداری از ارتکاب قتل. حتی آموزههای ده فرمان حضرت موسی نیز عینا در برخی از آموزههای بودا بازتاب یافته است و همه این موارد بیانگر آن است که اخلاق عقلانی، به عنوان حوزه ای مستقل از دین، وجود دارد و ما نیز آن را به رسمیت میشناسیم که اخلاق حداقلی میتواند خارج از دین شکل گیرد.
حجت الاسلام جعفری ادامه داد: آنچه تحت عنوان اخلاق حداکثری، اخلاق کامل، اخلاق متعالی و نظاممند شناخته میشود، تنها در پرتو دین محقق میگردد. چرا که در مواجهه با مصادیق دقیق مفاهیمی چون عدالت و ظلم، عقل انسان تا حدی ورود دارد اما به دلیل پیچیدگیهای وجودی انسان و ابعاد فردی، اجتماعی، دنیوی و اخروی او، خرد بشری از ورود به این جزئیات عاجز است و ناگزیر باید به منابع معرفتی فراتر از عقل، یعنی وحی، مراجعه کند. لذا اخلاق کامل و حداکثری بدون اتکا به دین تحقق نمییابد.
مدیر گروه فلسفه دین مجمع عالی حکمت اسلامی ابراز کرد: در این زمینه، آموزههای بودا نیز قابل توجه است و راههای هشتگانه بودا، شامل دیدگاه درست، قصد و اراده درست، گفتار درست، رفتار درست، امرار معاش درست، کوشش درست، توجه درست و تمرکز درست، مجموعهای از اصول اخلاقی است که به روشنی در مسیر سعادت انسانها قرار دارد و از نظر ما کاملا مطلوب است.
مدیر گروه کلام مؤسسه امام خمینی(ره) با بیان اینکه عرفان بودایی، برخلاف برخی عرفانهای سکولار که مبتنی بر طبیعتگرایی هستند، بر حقایق متعالی تأکید دارد، گفت: راههای هشتگانه بودا، هرچند بسیار قابل توجهاند، اما نکته این جاست که معیارهای درست و نادرست در آنها طبعا وقتی قابل قبول است که بر اساس نگرش عقلانی و دینی ( الهی ) شکل بگیرد.
حجتالاسلام جعفری در توضیح این نکته بیان کرد که: طرفداران عرفان بودایی و عرفانهای مرتبط با آن، یکی از نقاط تمایز و برتری خود را نسبت به دیگر عرفانهای سکولار در این میدانند که برخلاف برخی عرفانهای نوظهور همچون عرفان اوشو یا کوئیلو که تمرکز ویژهای بر طبیعتگرایی دارند، عرفان بودایی که امروزه در قالب عرفان تبتی و لامائیسی شناخته میشود، به حقایق متعالی توجه کرده است.
وی افزود: این حقایق، خصوصاً چهار حقیقت اصلی بودا، از نظر فلسفی و عرفانی حقایق متعالی محسوب میشوند و در نهایت، هدف آنها رفع عطش روحی و رهایی از رنجهاست. راههای هشتگانه بودا، شامل مواردی چون دیدگاه درست، قصد و اراده درست، گفتار درست، رفتار درست، امرار معاش درست، کوشش درست، توجه درست و تمرکز درست، از منظر ظاهری بسیار جذاب و قابل تأمل است و بر اصلاح رفتار و پندار تأکید دارد، اما پرسش اساسی این است که این اصلاح چگونه و بر اساس کدام معیارها صورت میگیرد؟
عضو قطب فلسفه دین کشوری تصریح کرد: تشخیص درست و نادرست در این زمینه نیازمند معیارها و موازینی است و این سؤال مطرح میشود که آیا این معیارها بر اساس یک دروننگری صرف به دست میآید یا بر پایه منابع معرفتی دیگر. آقای بودا به دروننگری و مراقبه تأکید بسیار دارد که در قالبهای امروزی به شکل مدیتیشن و یوگا شناخته میشود، اما مراقبه صرف، گرچه به دستاوردها و آثاری منجر می شود اما لزوماً محتوای هدایتی ندارد . اساسا «ندای درون» که اغلب در عرفانهای سکولار به آن اشاره میشود، نمی تواند به تنهایی راهنمای کاملی برای راهبری انسان به سمت معنویت باشد. ما حتی در مورد فطرت انسانی که بر اساس فرهنگ قرآنی و دینی به آن اذعان داریم و البته تمایزات روشنی با «ندای درونِ» دلبخواهانه معنویت سکولار دارد ، با این حال آن را نقطه شروع و عزیمت به سمت معنویت از بعد بینشی و گرایشی می دانیم و نه یک راهنمای کامل.
حجت الاسلام جعفری عنوان کرد: در عرفان بودایی مراقبه و تاملات قلبی وجود دارد اما نهایتاً به «خدای درون» کشیده میشود که خود را به جای خدای بیرونی معرفی میکند . بله هر چند دروننگری و شهود درونی با شرایطی مقبول و کارآمد است، اما این کشف درونی به تنهایی نمیتواند حقیقت را به طور کامل و دقیق روشن سازد و تنها نشانهای از حقیقت است.
ایشان در ادامه اضافه نمودند که در چنین شرایطی عقل انسان و سپس دین وارد عمل میشوند تا درک صحیح و کامل از حقیقت را فراهم آورند، بنابراین، هرچند هشت راه بودا بسیار قابل تأمل است، اما تحلیل و ارزیابی آنها باید مبتنی بر نگرش عقلانی و دینی به صورت مکمل باشد.
اخلاق کامل جز در پرتو مبدا و معاد معنا نمییابد
مدیر گروه کلام مؤسسه امام خمینی(ره) با تأکید بر اینکه اخلاقی که بیاتکا به مبدا و معاد شکل گیرد، فاقد کمال است، بیان داشت که باور به خداوند کمال مطلق و زندگی پس از مرگ، تنها پشتوانه حقیقی نظام اخلاقی است و در غیاب این باورها، اخلاق از ضمانت اجرایی تهی خواهد بود.
حجتالاسلام جعفری تبیین ماهیت اخلاق، ابراز کرد: اخلاقی که فاقد تکیهگاه مبدا و معاد باشد، هرگز به کمال نائل نمیشود و نمیتوان آن را اخلاق کامل نامید. ایشان این موضوع را از دو منظر مبدا و معاد تشریح کرد.
وی افزود: از منظر نگرش توحیدی، خداوند کمال مطلق است و انسان زندگی خویش را به گونهای تنظیم میکند که به سوی این حقیقت مطلق و زیبایی محض گام بردارد و این مسیر از طریق مناسک دینی و چارچوبهای اخلاقی دین که به رفتارهای نظاممند و حسابشده توصیه میکند، هموار میگردد و این بعد، متکی بر مبدا کمال مطلق است که اساس نظام اخلاقی قرار میگیرد.
مدیر گروه کلام مؤسسه امام خمینی(ره) در ادامه با اشاره به بعد معاد تصریح کرد: ایمان به زندگی پس از مرگ و باور به آخرت نقش بیبدیلی در تضمین و استحکام اخلاق ایفا میکند و در عرفان بودایی، زندگی اخروی تحت عنوان تناسخ مطرح میشود و برخلاف باور توحیدی، زندگی پس از مرگ در قالب تولد مجدد شناخته میشود.
حجت الاسلام جعفری تأکید کرد: این آموزهها، به ویژه در فرهنگ عامه و حتی برخی آثار سینمایی غربی، به صورتی زیرپوستی ترویج میشود و برای نسل جوان جذابیت دارد؛ چرا که آنان را به باور به زندگیهای متعددی پس از این زندگی فعلی ترغیب میکند، اما پرسش اساسی آن است که اگر زندگیهای متوالی نیز مملو از رنج است، پس چگونه میتوان این چرخه را پایان داد؟
مدیر گروه کلام مؤسسه امام خمینی(ره) با بیان اینکه نگرش الهی به زندگی پس از مرگ فراتر از این چرخههای متوالی است، اذعان کرد: باور به آخرت، زندگی جاودانهای را شامل میشود که استمرار و تکامل زندگی دنیوی است و از این رو، ایمان به آخرت به مثابه اهرمی است که ضمانت اجرای اخلاق را فراهم میآورد.
نظر شما