ندا حکمت نیا در رابطه با تاثیر رسانه بر هویت زنان در گفتوگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، عنوان کرد: رسانه امروز به یک نهاد اجتماعی و تربیتی تبدیل شده است به همین خاطر در بحث هویت زنان، رسانهها نقش بسیار مهمی دارد. وقتی از نگاه ابزاری به رسانه عبور میکنیم می بینیم که رسانه به عنوان یک نهاد اجتماعی نظریاتی دارد و در حال رقم زدن فرآیندهای تربیتی و هویتی است که تأثیرات عمیقی بر جامعه دارد.
نظریه بازنمایی
وی گفت: یکی از نظریههای مهم در رسانه، نظریه «بازنمایی» است. این نظریه ادعا میکند که رسانهها در پی بازتاب واقعیتها هستند، اما وقتی بررسی میکنیم متوجه میشویم که اغلب جهتگیریهای خاصی دارد. برای مثال در بازنمایی هویت زنان، شاهد نوعی جهتگیری هستیم. گرچه ممکن است برخی واقعیتها بازنمایی شوند، اما تمرکز اصلی رسانهها اغلب بر جنبههای مادی و جسمی زنان است و بهجای آنکه هویت اصیل و چندلایه زنانه به تصویر کشیده شود، الگوریتمهای طراحیشده در پلتفرمهایی مانند اینستاگرام، تیکتاک یا یوتیوب، بیشتر بر ظاهر و زیبایی فیزیکی زنان تأکید دارند.
مدیر اداره تبلیغ در رسانهها و فضای مجازی جامعه الزهرا (س) افزود: الگوریتمهای پلتفرمها بر اساس اهداف خاصی طراحی شدهاند و محتواهایی را برجسته میکنند که با اهداف آنها همراستا باشد. برای مثال فرد با اهداف خاص خود در پلتفرمها حضور پیدا میکند اما این پلتفرمها الگوریتم خود را بر این اهداف بار میکنند و محتوایی را نشان میدهند که در راستای اهداف خودشان باشد برای مثال هویتی که از زن ارائه میکند یا زن مستقل و توانمند در تعریف خودشان است یا زن وابسته؛ که در هر دو حالت، تمرکز بر جنبههای مادی و ظاهری است.
وی گفت: حتی گاهی وقتی با سازندگان برخی محتواها صحبت میکنیم، متوجه میشویم که نیت اولیه تولید آنها فرهنگی یا آموزشی بوده است، اما در فرآیند انتشار و تعامل با الگوریتمها، مجبور میشود که به گونهای عمل کند که نتیجه آن تولید محتوا و بازنمایی بر اساس اهداف پلتفرمها باشد.
راهکار چیست؟
آموزش سواد و بصیرت اجتماعی
وی در بیان راهکارهایی برای مقابله با این الگوریتمها گفت: اولین اقدام آموزش سواد رسانه و بصیرت رسانهای است. سواد تحلیل رسانهای که افراد فرا میگیرند باید همراه با بازنمایی جنسیتی باشد تا بدانند در این حوزه چه اتفاقاتی در مسائل جنسیتی در فضا سایبر در حال رخ دادن است.
حکمت نیا با تاکید بر اینکه آگاهی و توانایی جامعه در تحلیل بازنمایی هویتی جنسیتی خودش در این فضا بخشی از آموزشهای سواد رسانهای است، افزود: در نظریات سایبر بیان میشود چون انسان ارتباط با ماشین دارد و ماشین هم بدون جنسیت است پس زن یا مرد هم در این فضا جنسیت ندارد به این ترتیب جنسیت افراد سیال میشود. حتی این امر بر فضای حقیقی نیز اثرگذار شده است و برخی از کشورها در حال تصویب قوانینی هستند که این جنسیت سیال را در فضای حقیقی به رسمیت بشناسند یعنی افراد خودشان تصمیم بگیرند برای مدتی مرد و برای مدت دیگر زن باشند.
تولید محتوای بومی
وی اضافه کرد: برای مقابله با چالشها باید تولید محتوای مناسب با فرهنگ بومی خود را داشته باشیم. در ایران تنوع قومیتی داریم که در هر قومیت برای هویت زنانه تعریف متناسب با آن فرهنگ ارائه شده است که ریشه در فرهنگ آن منطقه دارد. اگر تولیدات محتوا بر اساس بوم و فرهنگ خود داشته باشیم میتوانیم هویت مناسب با فرهنگ خودمان را بازنمایی کنیم و در برابر سیالیت بیریشهای که از بیرون وارد میشود، ایستادگی کنیم.
ایجاد پلتفرمهایی با الگوریتمهای بومی
مدیر اداره تبلیغ در رسانهها و فضای مجازی جامعه الزهرا (س) گفت: محتوای تولید شده در این فضا باز هم تحت تاثیر الگوریتم فضای سایبر قرار میگیرد به همین خاطر باید فضایی با الگوریتمهایی مبتنی بر نظریات جامعهشناسی و مبانی دینی خودمان تولید کنیم نه اینکه پلتفرمهایی طراحی کنیم باز بر اساس الگویتم های پلتفرمهای خارجی باشد.
حمایت از بانوان فعال رسانهای
وی فعالیت از بانوان فعال در رسانه و فضای مجازی را راهکار دیگر دانست و افزود: در عرصه رسانه و فضای مجازی انسان رسانههایی داریم که علاوه بر اینکه اصالت خودشان را حفظ کردند بر اساس ارزشهای دینی و اسلامی و هویت ایرانی در فضای مجازی فعالیت میکنند و تولید محتوا دارند. این حضور میتواند اثرگذاری فراوانی داشته باشد و بخشی از آن هویت گمشدهای که زنان امروز با آن مواجه هستند را جبران کند.
نظریه استفاده و رضایتمندی
حکمت نیا بیان کرد: نظریه استفاده و رضایتمندی رسانه بیان میکند که افراد با اهداف مختلفی مانند سرگرمی، کسب اطلاعات، هویتیابی یا حتی نمایش خود از رسانهها استفاده میکنند اما مخاطب در این فضا فقط مصرفکننده منفعل نیست و ویژگیها این فضا او را تحت تاثیر قرار میدهد.
وی ادامه داد: برای مثال بلاگرها و فعالان فضای مجازی ناخواسته دچار اضطراب، فشار روانی و حتی وابستگی به این فضا میشود؛ زیرا برای جذب دنبال کننده (فالوئر) و نظر آنها مجبور به تولید محتوا و رفتار مطابق با انتظار مخاطب میشوند و این رقابت و تلاش برای جذب مخاطب به مرور تبدیل به منبع استرس میشود.
مدیر اداره مطالعات و برنامه ریزی فرهنگی تبلیغی گفت: مسیر جلب توجه دیگران به قدری پیش میرود که بسیاری از نسل جوان بهجای تمرکز بر رشد فردی و تحصیل، فقط به دنبال دیده شدن هستند که این میل به دیده شدن، گاهی به قیمت از دست دادن آرامش روانی و هویت واقعی فرد تمام میشود؛ البته این موضوع اختصاص به فضای مجازی ندارد بلکه در بازیهای آنلاین هم به همین صورت است زیرا فرد ناخواسته ساعتها درگیر تلاش و رقابت برای کسب امتیاز بیشتر میشود و به مرور دچار وابستگی و فرسایش روانی میشود.
نظریه مقایسه
وی گفت: نظریه مقایسه اجتماعی یکی از نظریات در رسانه و جامعهشناسی است بیان میکند که باید فضایی ایجاد شود که انسانها در اجتماع دائماً در حال مقایسه هویت، ارزشها و موقعیت خود با دیگران باشند. رسانه به این امر ضریب داده است و تصاویر ایدهآل را نشان میدهد و انسانها دائم در حال مقایسه خودشان هستند. این امر باعث فشار روانی و اجتماعی بر افراد به ویژه بانوان میشود زیرا بانوان حساستر هستند.
حکمت نیا تاکید کرد: این حساستر بودن ضعف نیست بلکه بهدلیل این است که ساختار احساسی و مسئولیت تربیتی در نظام خانواده و اجتماع بر عهده بانوان است. خداوند متعال این قدرت تربیت را به زن داده است؛ در نماز میخوانیم «رب العالمین»، یعنی خداوند ربوبیت و تربیت جهان هستی را بر عهده دارد. بخشی از این ربوبیت، به زن واگذار شده است تا بهعنوان مادر، مربی و محور رشد انسان باشد.
وی گفت: اکنون این زن که خداوند برای تربیت آفریده است به وسیله رسانهها دائم در حال مقایسه اجتماعی خودش با دیگر الگوها است و متوجه توانمندیها و ارزشهای واقعی خودش نیست. از سوی دیگر در این مسیر برای او ذائقه سازی میشود به گونهای که از ارزشهای فطری و انسانی خود دور میشود و این نفوذ حتی در عمیقترین انتخابهای زندگی او اثر میگذارد.
حکمت نیا بیان کرد: الگوریتمها در فضای مجازی مدام زنانی با ظاهر یا سبک زندگی خاص را بهعنوان «موفق» یا «زیبا» بازنمایی میکنند و اگر زنی بدون آگاهی و سواد رسانهای وارد این فضا شود، خودش را با این تصاویر مقایسه میکند. این مقایسهها سبب میشود زنان زمان، انرژی و هزینه صرف میکنند تا شبیه الگوهای رسانهای شوند، اما این الگوها مدام تغییر میکنند و فرد هیچگاه احساس رضایت نمیکند و در نتیجه باعث القای حس ناکافی بودن و افت عزتنفس و اعتمادبهنفس میشود. از سوی دیگر وقتی زن فقط در قالب زیبایی جسمی دیده شود، دیگر جایی برای توانمندیهایش باقی نمیماند.
راهکار مقابله با مقایسه چیست؟
وی تاکید کرد: دوری یا کنار گذاشتن رسانه راهحل نیست، بلکه باید بانوان آموزشهای لازم برای ارتقا سواد رسانهای را فرا بگیرند تا بتوانند نسبت به رسانه نگاه تحلیلی و انتقادی داشته باشند تا نسبت به فضای پشت پرده، اهداف و نظریات آن آگاه شوند.
مدیر اداره تبلیغ در رسانهها و فضای مجازی جامعه الزهرا (س) تاکید کرد: از سوی دیگر مقایسه، بخشی از ذات انسان است؛ چون انسان برای رشد نیاز به سنجش و مقایسه دارد؛ اما باید تفکیک بین مقایسه سالم و ناسالم را به جامعه آموزش دهیم که در این عرصه رسانهها نقش مهمی دارند؛ رسانهها باید آموزش دهند که مقایسه کجا میتواند سازنده و کجا مخرب باشد. جامعه باید آموزش ببیند چگونه از مقایسه سالم برای رشد استفاده کند و از مقایسه ناسالم دوری کند.
وی ادامه داد: استفاده از تجربه زیست مجازی و رسانهای این افراد و تولید برنامههایی با حضور آنها میتواند واقعیتهای پشت پرده این سبک از زندگی را بازنمایی کند که حقیقت زن موفقی که دراین فضا نمایش داده میشود بدون فیلتر چگونه است. جامعه باید مسیر پیموده شده و نتیجه غایی این الگوها را هم ببیند که بسیاری از این افراد خودشان هم ناراضی هستند. این نوع محتواها برای مخاطب ملموستر است. همچنین میتوان از پزشکان نیز در این عرصه بهره برد که این مقایسههای مخرب چه تاثیری به ذهن و نقشه ذهن دارند.
نظریه چارچوب سازی و تغیر نگرش جامعه به زنان
حکمت نیا ادامه داد: رسانه بر اساس نظریه چارچوبسازی و دستور کارگزاری برخی موضوعات را بر اساس مبانی خود نادیده میگیرد یا موضوعات برجسته میکند. در این مسیر اگر نقش زنان را در قالبهای مثبت، فعال و مؤثر نشان دهند، بهتدریج نگرش عمومی جامعه هم تغییر میکند. باید توجه داشت که این تغییرات فقط در سطح نظری نیست؛ بلکه در میدان عمل هم رخ میدهد.
وی ادامه داد: رسانه ابتدا از طریق نظریه بازنمایی، هویتی که خودش میخواهد را به نمایش میگذارد سپس زنی که بر اساس ارزشهای خودش هست را برجسته میکند؛ مثلاً زنان در انقلاب اسلامی نقش پررنگی در مسائل مدیریتی، علمی، فرهنگی و... داشتند و در کنار آن به نقش مادری و همسری را هم به خوبی ایفا کردند حتی امروزه طلابی نیز داریم که در فضای مجازی حضور پررنگ دارند اما دیده نمیشوند زیرا رسانههای نوین به دلایل مختلف از جمله تضاد با اهدافشان، این تصویر واقعی را نشان نمیدهند و آنچه در چارچوب سیاستگذاری خودشان هست را نمایش میدهند.
لزوم توجه به وضعیت روان زنان
وی بیان کرد: رسانههای امروز، به خاطر تأثیرپذیری از نگاه غربی که بر اساس دیدگاههای اومانیستی است، اغلب شخصیت زن را از منظر جسمی و مادی میبیند به همین خاطر بیشتر بر ظاهر و زیبایی او تمرکز دارد حتی زمانی هم که روان انسان را مدنظر قرار میدهد باز هم به صورت مادی به آن مینگرد به همین خاطر زمانی که به بنبست میرسند، راهحلشان اغلب تجویز داروست؛ زیرا به ابعاد معنوی توجه ندارند.
مدیر اداره تبلیغ در رسانهها و فضای مجازی جامعه الزهرا (س) با تاکید بر اینکه باید به وضعیت روان زنان جامعه توجه بیشتری داشته باشیم، تصریح کرد: آسیبهای اجتماعی و رسانه سلامت روان آنان را هدف قرار داده است به همین خاطر باید برای آنها برنامه ریزی جدی داشته باشیم؛ زیرا از سوی دیگر توصیههای روانشناسان نیز اغلب بر مبانی غربی استوار است و کمتر به ارزشهای بومی و دینی ما توجه دارد. این تضاد مبانی نیز آسیب زا خواهد بود.
وی تصریح کرد: تصور کنید فردی کفشی تنگ به پا کرده باشد. هرچند آن کفش گرانقیمت باشد، اما چون با ساختار جسمی اش هماهنگ نیست، باعث آزارش میشود. حالا همین را به روح انسان تعمیم بدهید. خداوند در قرآن میفرماید: «نفخت فیه من روحی»؛ یعنی روح الهی در جسم انسان دمیده شده است. این روح، نیاز به فضای آزاد دارد تا بتواند رشد کند و شکوفا شود و تنها راه آزادسازی این روح، مراجعه به قرآن است.
حکمت نیا گفت: رهبر معظم انقلاب در سخنرانیشان درباره مسائل زنان، حجاب فاطمی و زینبی، و حتی شعار مرگ بر آمریکا، تأکید کردند که به قرآن مراجعه کنید و فرمودند که اگر میخواهیم در برابر جهان بایستیم، باید از قرآن تغذیه روحی بگیریم.
وی ادامه داد: قرآن به انسان توصیه میکند که صفات الهی را در خود پرورش بدهیم. اگر فرد احساس کند که آیات قرآن همین امروز برای او نازل شدهاند، مسیر رشدش کاملاً تغییر خواهد کرد؛ زیرا قران انسان را در مواجه با سختیهای زندگی به گونهای هدایت میکند که این سختیها راهی برای آزادی روح او شود. اگر این نگاه در جامعه تقویت شود، بسیاری از بحرانهای روانی، هویتی و اجتماعی قابل حل خواهند بود.
مدیر اداره تبلیغ در رسانهها و فضای مجازی جامعه الزهرا (س) گفت: اما زمانی که به روح و روان انسان توجهی نداریم و یا اینکه او را مادی در نظر میگیریم باز هم روح با مشکلاتی مواجه میشود. بسیاری از تستها و نظریههای روانشناسی، ریشه در آزمایشهایی دارند که روی حیواناتی مثل موش، سگ یا گربه انجام شده است. یعنی روانشناسها با مشاهده رفتار این حیوانات، به نتایجی درباره روان انسان رسیدهاند. در این روش، انسان را در حد یک حیوان دیدهاند و همان الگو را روی انسان پیاده کردهاند در حالی که دین اسلام و نگاه حکمایی مثل آیتالله جوادی آملی، انسان را «حیّ متألّه» میداند؛ یعنی موجودی زنده که در مسیر الهی شدن قرار دارد. قرآن میفرماید: «إنی جاعلٌ فی الأرض خلیفة»؛ یعنی انسان خلیفه خداست. حالا چگونه میشود نظریههایی را که بر اساس رفتار سگ و موش طراحی شدهاند، مبنای شناخت روان انسانی قرار بدهیم که حی متاله است؟
وی یادآور شد: این به معنای این نیست که همه این نظریهها را کنار بگذاریم؛ زیرا برخی از آنها میتوانند ابزارهای مفیدی باشند. اما باید با تأمل و دقت از آنها استفاده کنیم برای مثال وقتی کودکی پرجنبوجوش است، سریع برچسب بیش فعالی به او میزنیم در حالی که شاید این کودک دارای استعداد ویژهای باشد که باید شکوفا شود، و اگر در آن مسیر قرار بگیرد موفق و آرام شود به همین خاطر در مواجه به این نظریات باید با استناد به قرآن بهره ببریم و رسانه باید به جامعه آموزش دهد که نگاه ظاهری نداشته باشد و عمق مسائل را ببیند.
حکمت نیا در پایان تاکید کرد: وقتی قواعد نظام هستی را خودمان به هم میزنیم انسانها دیگر از زندگی لذت نمیبرند. فمینیسم در دورههای مختلف تلاش کرده است اما هنوز نتوانسته است به خروجی مطلوب برسد زیرا بر اساس فطرت انسان حرکت نمی کند و زن و جنسیت آن را در نظر نمیگیرد.
انتهای پیام
نظر شما