به گزارش خبرگزاری حوزه از تهران، حجتالاسلام والمسلمین عباس اخوان در هشتمین شب از مراسم عزاداری شهادت حضرت زهرا(س) در مسجد حضرت رسولاکرم(ص) خانیآباد نو، به بررسی ابعاد تاریخی و اجتماعی نظام قبایلی در جزیرهالعرب و تأثیرات آن پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) پرداخت.
وی با اشاره به تلاش پیامبر اسلام(ص) برای مهار ساختارهای قبیلهای طی ۲۳ سال بعثت اظهار کرد: پیامبر اکرم(ص) درصدد بودند با گسترش فرهنگ توحید و توجه دادن مردم به خداوند، نظام قبایلی را کنترل و اصلاح کنند. این نظام که پیش از اسلام در جزیرهالعرب ریشه داشت، با مقررات خاص هر قبیله، به نوعی نظام لایتغیر شناخته میشد. این نظام نه تنها روابط اجتماعی را شکل میداد، بلکه بعد از رحلت پیامبر(ص)، نقش مهمی در وقایع سیاسی از جمله ماجرای سقیفه ایفا کرد.
استاد حوزه علمیه افزود: در عربستان پیش از اسلام، روابط انسانی عمدتاً به شکل قبیلهای بود. هر قبیله برای خود قوانین و مقرراتی داشت و این مقررات نوعی نظام ثابت اجتماعی را ایجاد کرده بود. به عنوان نمونه، اگر قبیلهای مانند بنیزهره با اتفاقی مواجه میشد، براساس سنت و آداب قبیلهای خود واکنش نشان میداد. این موضوع سبب شد که بعد از رحلت پیامبر(ص)، قدرتگیری برخی قبایل و بیعت با رئیس سقیفه، مسیر توسعه معارف اسلامی را تحت تأثیر قرار دهد.
حجتالاسلام والمسلمین اخوان با اشاره به نحوه پذیرش اسلام توسط قبایل در دوران پیامبر(ص) بیان کرد: در سال هفتم هجرت، مردم دستهدسته مسلمان شدند و قرآن کریم به این موضوع اشاره میکند: «یدخلون فی دین الله افواجا». این امر نشاندهنده نقش نظام قبیلهای در شکلگیری موجهای پیوستن قبایل به اسلام بود؛ وقتی یک قبیله مسلمان میشد، قبیلههای دیگر نیز به دلیل فشار اجتماعی و رقابتهای قبیلهای، مسلمان میشدند.
وی خاطرنشان کرد: پیامبر(ص) در تلاش بود تا این ساختار را در مسیر درست هدایت کند، زیرا اگر کنترل نمیشد، میتوانست تبدیل به عامل سوءاستفاده و فساد شود.
سخنران مراسم با بیان نمونههایی از سیره پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین علی(ع)، بر اهمیت «معرفتمحوری»، «عدالت اجتماعی»، «کنترل امیال نفسانی» و «ایجاد جامعهای متعادل و آگاه» تأکید کرد و افزود: اسلام واقعی فراتر از اعمال ظاهری است و معیار دینداری، عقل، انصاف، امانتداری و پاکی باطن است.
حجتالاسلام والمسلمین اخوان گفت: در زمان پیامبر(ص)، افرادی مانند عکرمه پسر ابوجهل، با وجود گذشته خانواده، توانستند در مسیر دین قرار گیرند و پیامبر(ص) به مسلمانان توصیه میکردند که نسبت به این افراد با انصاف رفتار کنند، زیرا اساس اسلام بر اصلاح و تربیت افراد است، نه بر مبنای کینه و خصومت قبیلهای.
وی همچنین به مثالهای تاریخی از تعامل پیامبر(ص) با خانوادههای مخالف و مهمانان اشاره کرد و گفت: وقتی دختر ابوسفیان به همسری پیامبر(ص) درآمد، پیامبر(ص) با رعایت شأن اخلاقی، جلوی بروز تعارضات خانوادگی را گرفت و نشان داد که اسلام فراتر از روابط خویشاوندی و قبیلهای است و به عدالت و احترام متقابل اهمیت میدهد.
این استاد حوزه با بیان اینکه بعد از رحلت پیامبر(ص)، صورتگرایی دینی و مقدسمآبی شکل گرفت، افزود: بسیاری از رفتارهایی که امروز به عنوان دینداری مطرح میشود، در دوران پیامبر(ص) وجود نداشت یا مورد نهی قرار میگرفت. به عنوان نمونه، در دوره خلفا، برخی افراد با بهکارگیری ظاهر دین، قدرت و ثروت جمع میکردند و در خفا دست به هرگونه عمل نفسانی میزدند، در حالی که پیامبر اکرم(ص) جامعهای بر پایه تقوا، دانش، انصاف و ایثار ایجاد کرده بودند.
حجتالاسلام والمسلمین اخوان با اشاره به تفاوت میان «دینداری حقیقی» و «صورتگرایی مذهبی» اظهار کرد: در طول تاریخ، نمونههای فراوانی وجود دارد که افراد با وجود اعمال مذهبی پررنگ، در رفتارهای اجتماعی و سیاسی خود مرتکب خشونت و جنایت میشدند.
وی در این زمینه به آغا محمدخان قاجار اشاره کرد و گفت: با وجود آنکه آغا محمدخان قاجار به جنایتکاری شناخته میشود، اما در اعمال شرعی بسیار سختگیر بود؛ بهگونهای که گفته میشود نماز شب او هیچگاه ترک نمیشد. او حتی لشکر خود را مجبور میکرد که تمام نمازها را به جماعت بخوانند و دستور داده بود قبل از اذان صبح بیدار شوند؛ و اگر کسی تخلف میکرد، با شدیدترین برخورد مواجه میشد.
استاد حوزه علمیه افزود: این شیوه برخورد ظاهری با دین، همان صورتسازی دینی است؛ چیزی که هیچ ارتباطی با حقیقت دینداری ندارد. اینکه فردی به دلیل انحراف اعتقادی یا اخلاقی از مسیر الهی خارج شود، به معنای آن نیست که دیگر عبادات ظاهری را ترک میکند.
حجتالاسلام والمسلمین اخوان در ادامه با اشاره به دیگر نمونههای تاریخی عنوان کرد: تیمور لنگ نیز با آنکه رفتارهای خشونتآمیز و جنگهای بیرحمانهاش مشهور است، در منابع تاریخی بهعنوان فردی متعصب نسبت به ظواهر دین معرفی شده است. اینها همگی نشان میدهد که صورتگرایی مذهبی میتواند در کنار خشونتطلبی و فساد اخلاقی قرار گیرد.
وی سپس با مقایسه این پدیده در دورههای مختلف تاریخی، به مصادیق معاصر اشاره کرد و گفت: همین جریان را در رفتار داعش مشاهده کردید و امروز در طالبان میبینید. آنان خودشان صریحاً اعلام میکنند که الگویشان همان رفتارهای افرادی است که پس از رسول اکرم(ص) بر جامعه مسلط شدند. این ظاهر مذهبی، پوششی است برای اعمالی که هیچ نسبتی با حقیقت دین ندارد.
این استاد حوزه با تأکید بر تمایز میان دین حقیقی و دینسازیهای تاریخی افزود: آنچه پیامبر اکرم(ص) آورد، مقام تسلیم در برابر خدا بود؛ یعنی اینکه انسان از بندگی خدا به اخلاق، عدالت، مهربانی و تقوا برسد. اما آنچه پس از پیامبر(ص) توسط برخی جریانها شکل گرفت، تنها اسمی از خدا بود؛ یعنی پردهای از دین بر ظواهر کشیده شد تا هر عمل نفسانی با نام دین توجیه شود.
حجت الاسلام والمسلمین اخوان در ادامه اظهار داشت: این روند باعث شد که افراد و حکومتها ظاهر دین را در اعمال عبادی و تشریفاتی حفظ کنند، اما در رفتار اجتماعی، سیاسی و اخلاقی تحت تأثیر هوای نفس و میل به قدرت عمل کنند. چنین مسیری درست مقابل چیزی است که پیامبر اسلام(ص) برای تحقق آن آمده بود.
وی با بیان اینکه سیره اهلبیت(ع) بر این بود که دینداری به ظاهر عبادت محدود نمیشود گفت: تدبر در آیات قرآن، انصاف در رفتار، رعایت حقوق دیگران و کنترل نفسانیات، اصل دینداری است و انجام صرف اعمال ظاهری مانند ختم قرآن یا نماز و روزه بدون فهم و عمل به مفاهیم دینی، کافی نیست.
سخنران مراسم گفت: ساختارهای سیاسی و اقتصادی در دوران خلفا تغییرات عمیقی پیدا کرد و ارزشهای اخلاقی مانند ایثار، انصاف، برادری و دوری از دنیاگرایی که پیامبر(ص) بر آن تأکید میکردند، به حاشیه رفت.
این استاد حوزه علمیه افزود: ثروتگرایی و تسلط قدرت بر دین، در ماجراهای تاریخی مانند دوره عثمان، معاویه و دوران خلفا مشهود بود و تفاوت بنیادین آن با سیره پیامبر(ص)، در روشها و اهداف آنها بود.
حجتالاسلام والمسلمین اخوان در ادامه به نقش حضرت زهرا(س) در زنده نگه داشتن آموزههای پیامبر(ص) اشاره کرد و گفت: سوره مبارکه «قدر» در روایات اهلبیت(ع) بیانگر جایگاه و فضیلت حضرت زهرا(س) است و حضور ایشان در جامعه، یادآور روش پیامبر(ص) در ایجاد عدالت، اخلاق و معرفت بود.
وی افزود: تلاش برای حذف جایگاه حضرت زهرا(س) و محدود کردن نقش ایشان، باعث شد بسیاری از ارزشهای اصلی دین در جامعه پس از پیامبر اسلام(ص) از بین برود.
وی در بخش دیگری از سخنان خود به نمونههایی از سیره پیامبر(ص) در رعایت حقوق افراد و حیوانات اشاره کرد و گفت: پیامبر اکرم(ص) جامعهای بر پایه اخلاق، رعایت حقوق و بندگی خداوند بنا کردند و فاصله گرفتن از این مسیر، موجب تغییرات اساسی در جامعه پس از ایشان شد. پیامبر(ص) حتی در مسائل روزمره، از حقوق کوچکترین موجودات نیز غفلت نمیکردند و این آموزهها امروز کمتر مورد توجه است.
سخنران مراسم با بیان اینکه بسیاری از رفتارهای پس از رحلت پیامبر(ص)، مانند صورتگرایی، مقدسنمایی و سوءاستفاده از دین برای قدرت و ثروت، ریشه در تاریخ صدر اسلام دارد، اظهار کرد: این مسائل نه تنها ارزشهای اخلاقی و دینی را تحت تأثیر قرار داد، بلکه موجب شد آموزههای واقعی اسلام از جمله ایثار، عدل، انصاف و توجه به حق الناس به حاشیه برود.
حجتالاسلام والمسلمین اخوان گفت: در زمان پیامبر(ص) و اهلبیت(ع)، دینداری مبتنی بر خرد، تدبر، رعایت حقوق و کنترل نفسانیات بود و تلاش برای نمایش ظاهری دین یا استفاده از آن برای قدرتطلبی، بعد از رحلت پیامبر(ص) شکل گرفت. این تغییرات باعث شد بسیاری از حوادث سیاسی و اجتماعی مانند روی کار آمدن بنیامیه و بنیالعباس و تحولات اجتماعی بعدی، با هدف جمعآوری قدرت و ثروت و نه اصلاح جامعه، شکل بگیرد.
وی در پایان سخنان خود تأکید کرد: آموزههای پیامبر اکرم(ص) و اهلبیت(ع) همواره بر ایجاد جامعهای بر پایه عدالت، معرفت و اخلاق استوار بود و فاصله گرفتن از این مسیر، چه در دوره خلفا و چه در زمان معاصر، موجب ایجاد شکاف بین ظاهر و باطن دینداری شده است.
انتهای پیام/
نظر شما