ضرورت نوآوری در تبلیغ دین با تغییرات اجتماعی روز / تبلیغ دین نیازمند خلاقیت و ابتکار است

حجت‌الاسلام والمسلمین واعظی با تبیین جایگاه چندوجهی حوزه‌های علمیه توضیح داد: حوزه‌های علمیه کانون علم، تهذیب، آموزش، پژوهش و تحقیق است؛ اما خروجی اصلی و مأموریت نهایی حوزه‌های علمیه، اقامه دین در جامعه و تبلیغ رسالت الهی است.

به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد واعظی رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در مراسم اختتامیه جشنواره «جنّات» که امروز در سالن همایش‌های غدیر قم برگزار شد، با اشاره به آثار برکات انقلاب اسلامی اظهار کرد: فعالیت‌های جهادی، حرکت‌های سازنده و رویش‌های حوزه‌های علمیه، همه از برکات وجود امام راحل است و امیدواریم خداوند بر درجات ایشان و شهدا بیفزاید.

وی جشنواره «جنّات» را نمونه‌ای از همکاری مشترک میان دستگاه‌ها و نهادهای حوزوی دانست و گفت: امیدواریم این روند موجب افزایش تعاملات و گسترش آثار و برکات در آینده شود.

چرا تبلیغ دین نیازمند نوآوری است؟

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی در ادامه سخنان خود به یک پرسش اساسی پرداخت و گفت: امروز باید پاسخ دهیم که چرا در امر مهم تبلیغ دین، نیازمند نوآوری، خلاقیت و ابتکار هستیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین واعظی با تبیین جایگاه چندوجهی حوزه‌های علمیه توضیح داد: حوزه‌های علمیه کانون علم، تهذیب، آموزش، پژوهش و تحقیق است؛ اما خروجی اصلی و مأموریت نهایی حوزه‌های علمیه، اقامه دین در جامعه و تبلیغ رسالت الهی است. تمام فعالیت‌های علمی، پژوهشی و تهذیبی، مقدمه‌ای برای تحقق همین رسالت بزرگ یعنی ترویج معارف قرآن و اهل‌بیت(ع) است.

تحول جامعه از سنتی به مدرن

حجت‌الاسلام والمسلمین واعظی با اشاره به تغییرات عمیق اجتماعی تصریح کرد: جامعه امروز ما از حالت سنتی خارج شده است. در جامعه سنتی، ایمان و دین‌باوری یک امر طبیعی و عادی تلقی شده و دین‌گریزی، خلاف عادت و امری غیرمعمول است. در چنین جامعه‌ای، رعایت هنجارهای کلان اجتماعی آسان و کم‌دردسر است، اما با ورود جوامع اسلامی به موج مدرنیته، شرایط تغییر کرده و پیامدهای خاصی برای ایمان، رفتار مذهبی، اخلاقی و مناسبات اجتماعی مبتنی بر الگوهای دینی پدید آمده است.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه قم تأکید کرد: این تغییرات اقتضا می‌کند که روش‌های تبلیغ دین نیز دچار تحول شود و با بهره‌گیری از خلاقیت و ابتکار، متناسب با نیازها و شرایط جامعه امروز بازطراحی گردد.

پیامدهای ویرانگر مدرنیته

حجت‌الاسلام والمسلمین واعظی با اشاره به تحلیل یکی از اندیشمندان غربی درباره سرنوشت مدرنیته تأکید کرد: هرچند مدرنیته در بستر تاریخی و فرهنگی شکل‌گیری خود در غربِ قرون ۱۷، ۱۸ و ۱۹ به پایان رسیده و دوران پست‌مدرن آغاز شده است، اما «بنیادهای نظری، آرمان‌ها و پیامدهای ویرانگر» آن همچنان در ورود به سایر جوامع تأثیرات مخرب خود را بر اخلاق، معنویت، دین‌گرایی و اصالت‌های انسانی برجای می‌گذارد. با وجود افول تاریخی مدرنیته در غرب، هرجا رفته همان آثار منفی و ویرانگر خود را نیز برده است.

جامعه ایران با سه طیف فرهنگی و ایمانی متمایز روبه‌رو است

۱. بخش گسترده و وفادار به قرائت رسمی دینی

این استاد حوزه علمیه ادامه داد: بخش اول که «اکثریت قاطع و بسیار گسترده» جامعه ایران را تشکیل می‌دهد، قشری است که همچنان به قرائت رسمی از دین، گفتمان انقلاب اسلامی و اصول ایمانی و قرآنی وفادار است. این طیف، مخاطبان ثابت فعالیت‌های مذهبی ازجمله مسجد و منبر محسوب می‌شوند و تغییر جدی در ذهنیت یا ذائقه فرهنگی آنها رخ نداده است.

۲. بخش دین‌باور با ذائقه فرهنگی متحول

حجت‌الاسلام والمسلمین واعظی درباره بخش دوم جامعه گفت: این گروه همچنان دین‌دار و ایمان‌مدار هستند اما «ذائقه فرهنگی آنها تغییر کرده» و قالب‌ها و بیان‌های سنتی دینی برایشان جذابیت و اثرگذاری پیشین را ندارد. این قشر به‌دلیل تحول در سلیقه فرهنگی، ارتباط کمتری با شیوه‌های رایج تبلیغ دینی برقرار می‌کند.

۳. اقلیت گرفتار دین‌گریزی و دین‌ستیزی

وی افزود: بخش سوم کم‌تعدادتر از دو طیف دیگر هستند، گروهی که نه صرفاً تغییر ذائقه فرهنگی، بلکه «چرخش اعتقادی» داشته و به دین‌گریزی یا حتی دین‌ستیزی مبتلا شده‌اند.

ضرورت نوآوری در تبلیغ دینی

حجت‌الاسلام والمسلمین واعظی تأکید کرد: در شرایط کنونی، حوزه و نیروهای فعال مذهبی تنها با «ابتکارات خلاقانه و نوآورانه» در دو حوزه محتوا و قالب‌های ارتباطی می‌توانند بر این سه بخش از جامعه تأثیرگذاری مؤثر داشته باشند.

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم افزود: برای طیف اول نیز هرچند ذهنیت و ذائقه گذشته را حفظ کرده‌اند، خلاقیت و نوآوری همچنان لازم است؛ اما برای دو بخش دیگر این نیاز بسیار اساسی‌تر و حیاتی‌تر است.

مخاطبانی که در معرض پیام دینی قرار نمی‌گیرند

حجت‌الاسلام والمسلمین واعظی با اشاره به چالش‌های اصلی حوزه تبلیغ دینی، نخستین مشکل را «واگرایی ارتباطی» عنوان کرد و گفت: امروز با بخشی از جامعه روبه‌رو هستیم که نه در معرض پیام‌های دینی قرار می‌گیرند و نه خود را در معرض آن قرار می‌دهند. حتی اگر بهترین برنامه‌ها نیز تهیه شود، برخی افراد حاضر نیستند کوچک‌ترین ارتباطی برقرار کنند؛ نه پای منبر می‌آیند، نه به مسجد مراجعه می‌کنند و نه به فضاهای دینی وارد می‌شوند. این گسست ارتباطی یک چالش جدی در فرآیند تبلیغ است.

تفسیر جانبدارانه پیام

وی دومین مشکل حوزه ارتباطات دینی را «تفسیر جانبدارانه پیام» دانست و توضیح داد: در هر فعالیت ارتباطی دو رکن اساسی وجود دارد؛ یکی پیام و معنایی که تولید و رمزگذاری می‌شود و دیگری چگونگی رمزگشایی آن از سوی مخاطب. موفقیت یک ارتباط زمانی است که مخاطب پیام را مطابق با رمزگذاری فرستنده تفسیر کند.

حجت‌الاسلام والمسلمین واعظی افزود: گاهی مخاطب پیام را به‌صورت انتقادی و گاه به شکل کاملاً تقابلی تفسیر می‌کند؛ یعنی معنایی خلاف نیت و هدف مبلّغ برداشت می‌کند. این پدیده امروز بسیار مشاهده می‌شود؛ حتی زمانی که مبلغان مفاهیم بلند دینی یا نقل قول‌هایی از کرامات بزرگان را عرضه می‌کنند، برخی مخاطبان به دلیل مواضع جانبدارانه یا اغراض شخصی، همان پیام مثبت را مبنای حمله به فضای مذهبی قرار می‌دهند.

مقابله با امپراتوری رسانه‌ای غرب

این استاد حوزه علمیه، سومین چالش را «انفعال فرهنگی» دانست و اظهار کرد: توان مبلغان دینی در برابر امپراتوری رسانه‌ای غرب بسیار محدود است. غرب با ایجاد نهادهای گسترده رسانه‌ای و فرهنگی، هژمونی و سلطه‌ای شکل داده که قادر است سبک زندگی خود را به‌طور گسترده ترویج کند. در برابر چنین هجمه عظیمی، فعالیت مبلغان مذهبی نیازمند خلاقیت، ابتکار و افزایش توانمندی‌های فراوان است.

حجت‌الاسلام والمسلمین واعظی در ادامه، «کاهش سرمایه اجتماعی فعالان مذهبی» را چهارمین چالش دانست و گفت: این کاهش به دلایل مختلف سیاسی و اجتماعی رخ داده و جبران آن نیازمند تلاش جدی است. افزایش سرمایه اجتماعی حوزه و روحانیت در امر تبلیغ دین، مسئولیت سنگینی بر دوش نهادهای رسمی و مبلغان می‌گذارد.

ضرورت میدان‌داری و نوآوری در تبلیغ

رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با تأکید بر اینکه آغاز این حرکت‌ها مسئولیت نهادهای حوزوی را دوچندان می‌کند، افزود: خلاقیت و نوآوری در اتاق‌های بسته، کتابخانه‌ها و محیط‌های انتزاعی شکل نمی‌گیرد. اثرگذاری فرهنگی کار کسانی است که آستین بالا زده و وارد میدان شده‌اند.

حجت‌الاسلام والمسلمین واعظی در پایان تصریح کرد: کار تبلیغ امروز بسیار دشوار، سنگین و پرحجم است و هیچ‌کدام از ما نباید به آنچه تاکنون انجام داده‌ایم قانع باشیم. باید نگران آینده باشیم و با عزم و توکل بر خداوند متعال برای گام‌های مؤثرتر و گسترده‌تر آماده شویم.

انتهای پیام/