یکی از برداشت‌های نادرست، وهابیت نگاه آنان به عالم پس از مرگ و جایگاه اموات در برزخ و رسیدن ثواب عمل نیک و پاداش به درگذشتگان است.

به گزارش خبرگزاری حوزه، حضرت آیت‌الله سبحانی با استناد به منابع روایی اهل سنت، به این عقیده نادرست وهابیت  پاسخ داده اند.

موضوع سخن ما اين است كه آيا گذشتگان، از اعمال ما مى توانند بهره مند شوند يا نه. و به تعبير ديگر، اگر ما عمل نيكى را انجام دهيم و ثواب آن را به پدر و مادر و بستگان خود كه در قيد حيات نيستند هديه كنيم، آيا عمل ما بحال آنان سودى دارد يا نه؟

قبلاً اين توضيح ضرورى است كه اعمال ديگران نسبت به انسان بر دو نوع است:

1. گاهى شخص وفات يافته، در اعمال انسان زنده، نقش دارد.

2. گاهى فاقد هر نوع نقش است جز اينكه او فرد مؤمنى است.

در قسم نخست كه انسان ميت در پديد آمدن عمل انسان زنده نقشى داشته باشد، جاى سخن نيست. و كافى است كه در اين مورد به حديث پيامبر  گوش فرا دهيم حديثى كه همگان از فريقين به نقل آن پرداخته اند.

ابوهريره مى گويد، رسول گرامى (صلى الله عليه وآله وسلم)فرمود: «إذا مات الإنسانُ انقطعَ عنه عملُه إلاّ من ثلاث : صدقةٌ جاريةٌ، أو علم ينتفع به، أوولد صالح يدعو له».(1) صحيح مسلم:5/73، باب وصول ثواب الصدقات إلى الميت من كتاب الهبات.

آنگاه كه انسان بميرد سود و زيان اعمالى كه انجام داده پايان مى پذيرد، جز سه عمل كه سود آن حتى پس از مرگ پايان پذير نيست.

1. صدقه جاريه، مثلاً مسجد يا پل يا درمانگاهى بسازد كه مردم از آن منتفع شوند.

2. دانشى كه مردم از آن بهره مى گيرند.

3. فرزند صالح كه براى او دعا كند.

در اين مورد انسانِ از دنيا رفته از اين اعمال بهره مى گيرد، زيرا او در حال حيات، در پديد آمدن اين سه مورد نقش داشته، بنايى ساخته كه پس از مرگ او نيز در حال بهره دهى است يا كتابى نوشته كه مورد استفاده همگان است، يا فرزند صالحى تربيت كرده كه در حق او دعا كند.

جرير بن عبداللّه مى گويد، رسول گرامى(صلى الله عليه وآله وسلم)چنين فرمود: من سنّ في الإسلامِ سنّة حسنَةً فعُمِلَ بها بعده كُتبَ له مثلُ أجر مَنْ عَمِل بها ولا ينقص من أُجورهم شيء، و من سنّ في الإسلام سنّة سيّئة فعُمِل بها بعدَه كتب عليه مثل وزرِ مَنْ عَمِلَ بها ولا ينقص من أوزارهم شيء.(2) صحيح مسلم، 8/61، باب «من سن سنّة حسنة أو سيئة» من كتاب العلم.

«هر كس در ميان مسلمانان كار خوبى را رواج دهد و پس از او ديگران نيز به آن عمل كنند مانند پاداش عاملان به آن سنت، درباره او نيز نوشته مى شود، در  حاليكه از پاداش عاملان چيزى كاسته نمى شود.

و هر كس در ميان مسلمانان گناهى را رواج دهد و پس از او نيز به آن عمل كنند مانند گناه عاملان، در ديوان اعمال او نيز نوشته مى شود در حاليكه از كيفر آنان چيزى كاسته نمى شود».

در مورد احسان و نيكى در حق اموات روايات فراوانى در كتابهاى حديثى وارد شده كه همگى حاكى از اين است كه انسان هرگاه عملى را به نيابت از پدر و مادر و يا بستگان و دوستان بجا آورد ثواب آن به خود «منوب عنه» مى رسد در اينجا مناسب است كه به اندكى از اين روايات اشاره كنيم:

*بهره گيرى ميت از روزه و حج نايب

انّ رسول اللّه قال: من مات وعليه صيام، صام عنه وليه .صحيح مسلم،3/155، باب قضاء الصيام عن الميت.

رسول گرامى (صلى الله عليه وآله وسلم)فرمود: هر كس بميرد و روزه بر ذمّه او باشد،ولىّ او(فرزندش) از جانب او روزه مى گيرد.

ب: ابن عباس مى گويد: زنى حضور رسول خدا رسيد و گفت: مادرم مرده و روزه بر ذمه دارد. پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم)فرمود: هرگاه بدهى به مردم داشت، تو پرداخت مى كردى؟

آن زن گفت: بلى!

انّ رسول اللّه قال: من مات وعليه صيام، صام عنه وليه .صحيح مسلم،3/155، باب قضاء الصيام عن الميت.

پيامبر (صلى الله عليه وآله وسلم)فرمود: پرداخت بدهى خدا لازمتر است.

أنت امرأة فقال: انّي تصدقت على أُمي بجارية وانّها ماتت، قال: فقال وجب أجرك: ... قالت يا رسول اللّه: انّه كان عليها صوم شهر أفصوم عنها، قال: صومي عنها، قالت: انّها لم تحج قط أفأحج عنها، قال: حجي عنها. صحيح مسلم،3/155، همان باب.

 ج. زنى حضور رسول خدا رسيد و گفت: كنيزى را از جانب مادرم آزاد كردم.

پيامبر فرمود: به اجر اين عمل مى رسى.

 سپس آن زن افزود: بر ذمّه مادرم يك ماه روزه بود، آيا از جانب او روزه بگيرم؟

فرمود: روزه بگير.

آن زن افزود: مادرم حج نرفته بود آيا از جانب او حج بجا بياورم؟

پيامبر فرمود: انجام بده.(3)

بهره گيرى ميت از تصدّق

در اين مورد نیز دو حديث را نقل مى كنيم كه برخى از مشكلات را حل مى كند.

 انّ رجلاً أتى النبي (صلى الله عليه وآله وسلم)فقال: يا رسول اللّه انّ أُمي اقتلعت نفسها ولم توص وأظنها لو تكلمت تصدقت، أفلها أجر ان تصدقت عنها، قال:نعم.(صحيح مسلم،5/73، باب دخول ثواب الصدقات إلى الميت).

الف) عايشه مى گويد:مردى حضور رسول خدا رسيد و گفت: مادرم درگذشته و وصيت ننموده است، و چنين مى انديشم كه اگر توانايىِ سخن گفتن داشت، صدقه مى داد اگر از جانب مادرم صدقه دهم آيا براى او پاداشى هست؟

فرمود: بله.

اكنون لازم است به تحليل اين روايات بپردازيم.گاهى افراد بدون اينكه چيزى را تعهد كنند يك رشته اعمال پاكى را انجام مى دهند و ثواب و پاداش آن را هديه گذشتگان مى كنند.مسلماً انسان هر عمل صالحى را براى خدا انجام مى دهد، و پاداش مقرّر، تفضّلى است از جانب خدا و استحقاقى در كار نيست. ولى خدا از طريق تفضل پاداش اعمال را مى دهد و به حكم اين روايات اجازه داده است كه اين نوع اعمال به نيابت از اموات انجام گيرد و ثوابش به آنها هديه گردد.