به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، آیت الله سید هاشم حسینی بوشهری صبح امروز در نخستین نشست اخلاق در رسانه که با همکاری بسیج رسانه استان قم و با حضور مدیران و مسئولان خبرگزاری ها، روزنامه ها، نشریات و پایگاه های خبری در سالن جلسات خبرگزاری حوزه برگزار شد، به تبیین رسالت های رسانه ها و باید ها و نباید ها در این عرصه پرداخت. متن زیر، مشروح سخنان مدیر حوزه های علمیه در جمع اصحاب رسانه استان قم می باشد.
نقش رسانه بی بدیل است
از ابتکار خوب و ارزشمند رسانه های استان قم، به ویژه بسیج رسانه برای برپایی چنین جلسه ای، با عنوان اخلاق رسانه، تقدیر و تشکر می کنم. امروز نقش رسانه در دنیایی که در آن زندگی می کنیم، نقشی بی بدیل است، تاجایی که بخش مهمی از بار مسئولیت فکر و رفتار و ارزش ها و باورهای جامعه که مجموعه ای از فرهنگ جامعه را تشکیل می دهد، بر دوش اصحاب رسانه است. اصحاب رسانه می توانند باورها را رشد دهند و به معرفت ها و شناخت ها در فضای جامعه بیفزایند. فعالان این عرصه می توانند به ارزش ها و معرفی و تمییز ارزش ها از ضد ارزش ها در جامعه اسلامی و دینی بپردازند و هم تأثیرگذاری جدی در رفتارهای اجتماعی و فردی آحاد جامعه داشته باشند.
این رسالت، رسالت بزرگی است که بنا به تعبیر یکی از فعالان عرصه رسانه، «نقش رسانه در سرنوشت جامعه و تاریخ آنچنان مهم است که می تواند یک جامعه را به سوی تعالی یا سقوط سوق دهد».
امروز حضور گسترده رسانه های جمعی و جهت دهی که به افکار عمومی می دهند، اعم از رسانه های شنیداری، دیداری، گفتاری، مکتوب، دیجیتالی، صوتی و تصویری و...، همه این ها نقش تأثیرگذار خود را دارند و باید بگوییم در دنیای معاصر، افکار عمومی از جهات متعددی، تحت تأثیر این رسانه هاست.
البته این رسانه ها با همه جایگاهی که دارند، آسیب های جدی هم متوجه آنهاست. هر کاری دارای جایگاه و مکانتی است، به همان تناسب آسیب هایی نیز توجه آنهاست. هنر ما باید این باشد که از نقش محوری و مثبت رسانه ها استفاده کرده و در جهت تقویت آن تلاش کنیم تا اگر خدای ناکرده آسیبی متوجه آن شد، آسیب زدایی نماییم و فضایی سالم در جامعه ایجاد کنیم.
رسانه ها آیینه تمام نمایی برای جامعه باشند
اگر رسانه ها قصد اصلاح جامعه را دارند، باید آیینه تمام نمایی برای جامعه ما باشند. توجه به روایتی از امام صادق علیه السلام در این عرصه، رسالت رسانه ها را نشان می دهد؛ امام صادق علیه السلام می فرمایند: «اَحبُّ اخوانی اِلیّ مَن اَهدی عیوبی اِلیّ»؛ محبوب ترین برادران من، کسانی هستند که عیوب مرا به من اهدا کنند.
رسانه از سر دلسوزی، محبت و خیرخواهی می تواند این وظیفه را به خوبی انجام دهد و اصحاب رسانه با قلم و سخن و گفتارشان، زیبایی های جامعه را به تصویر بکشند و اگر هم زشتی ها و نازیبایی هایی در جامعه وجود دارد، آنها را با بیانی لطیف و شیوا و مناسب، منعکس نمایند تا جامعه به سمت صلاح پیش رود.
وظایف رسانه ها از نگاه پیامبر(ص)
وظایفی که بر اساس نگاه پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت علیهم السلام بر عهده رسانه هاست، بدین شرح می باشد:
*ترویج جهان بینی الهی: این یکی از رسالت های بزرگ رسانه ها است، به ویژه رسانه هایی که در کشور ما و تحت لوای نظامی جمهوری اسلامی هستند. محور فعالیت ها باید ترویج جهان بینی الهی باشد و مسائل دیگر نیز بر اساس این محوریت تبیین گردد.
*ترویج فضائل اخلاقی در جامعه: اگر اصحاب رسانه می خواهند قلمی بزنند و یا سخنی بگویند، باید نگاه اصلی آنها این باشد.
*کرامت انسانی: این ها نیاز های فطری جامعه ماست و همه می پسندند و به دنبال تحقق آن می باشند.
اوج رسالت نبی مکرم اسلام(ص)؛ «انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق» است؛ یعنی کسانی که ادعای پیروی می کنند و رسول اکرم(ص) را به عنوان رهبرشان قرار می دهند، باید همین انگیزه را در جای جای زندگی خود پیاده کنند. انبیای الهی نقش رسانه های جمعی و بشری پیدا کرده اند، به این معنی که ما معتقدیم هر پیامبری یک رسانه بوده است؛ کما این که کتب آسمانی ما یک رسانه است. زمانی که ویژگی های قرآن را می بینیم، مشاهده می کنیم که این کتاب آسمانی ویژگی های یک رسانه جامع را دارد و ما می توانیم از آن الگو بگیریم و بر اساس آن عمل نماییم.
زمانی که به تاریخ مراجعه می کنیم، حضور و مشارکت ائمه معصومین علیهم السلام در جهت آگاهی بخشی و هدایت مردم در خطبه های نماز جمعه و استفاده از فرصت ایام حج و... در این مسیر بوده است.
همانطور که منبر در اسلام، رسانه بزرگی است، صدا و سیما، روزنامه و...، نیز به سهم خود، هر کدام رسانه ای بزرگ هستند که می توان از ظرفیت آنها برای حاکمیت اخلاق در جامعه بهره برد.
در سیره اهل بیت علیهم السلام می بینیم، زمانی که شعرایی مانند{"دعبل"، "کمیت"، "ابو فراس" و...} که کارشان به عنوان رسانه است و مشغول تبلیغ اهل بیت علیهم السلام هستند و فکر اهل بیتی را در جامعه گسترش می دهد، مانند مورد تکریم اهل بیت علیهم السلام قرار می گیرند. این ها هر کدام در جامعه به عنوان رسانه مطرح بودند و مشوق اصلی آنها نیز اهل بیت علیهم السلام بودند و به آنها بیان می داشتند که این گونه سخن گفته و مطالب را بیان نمایید.
اگر در رأس رسانه ها و مراکز اطلاع رسانی، انسان های متعهدی باشند و بر اساس این تعهد عمل کنند و وظیفه خود را به خوبی انجام دهند، مشاهده خواهیم کرد که فرهنگ عظیم اخلاقی در جامعه پیدا می شود.
* بایدها و نبایدهای رسانه
*هدف گرایی
درباره رسانه باید ها و نباید هایی داریم؛ نخستین «باید» در رسانه، «هدف گرایی» است. رسانه ای که بی هدف قلم می زند، بی هدف نشریه منتشر می سازد و بی هدف پیامی را منعکس می کند، ره به جایی نمی برند. رسانه با توجه به مخاطبان گوناگون، باید دارای هدف مشخصی باشد، اینکه برای چه سطحی این رسانه منعکس می شود؟ سطح دانش مخاطب چیست؟ توجه به بنیان ها و باورهای اعتقادی و دینی و...، باید مد نظر رسانه باشد و از این جهت کار را بر اساس یک هدف درست پی گیری نماید. پیامبر اسلام(ص)، در مکه و مدینه، بر اساس شرایط مختلف کارهای متفاوتی انجام داد، رسانه نیز باید بر اساس شرایط، قلم بزند.
اگر ملاک فعالیت رسانه ها منفعت شخصی شود، سقوط خواهد کرد
*منافع عمومی: از دیگر باید های فعالیت در عرصه رسانه است، توجه به منافع عمومی در فعالیت هاست. منافع خصوصی و مصلحت شخصی و حزبی برای یک رسانه، سم مهلکی است، یک رسانه باید نگاهی ژرف و عمیق و به صورت گسترده داشته باشد. رسانه باید جامعه را مخاطب خود قرار دهد و به نفع جامعه قلم بزند. اگر ملاک فعالیت رسانه ها منفعت شخصی شد، این رسانه حقیقتاً سقوط کرده است.
رسانه باید در بحران های مختلف به مردم دلگرمی بدهد و یأس و نا امیدی را در جامعه منتشر نسازد. رسانه هایی که همواره حالت یأس و ناامیدی ایجاد می کنند و همیشه برای مردم فضایی تنگ و تاریک و خسته کننده ایجاد و روح امید را از جامعه دور می کنند، این رسانه ها به رسالت خود عمل نمی کنند. رسانه ها در دوران هشت سال دفاع مقدس با دلگرمی و ایجاد امید در کنار مردم حضور داشتند و چقدر تأثیرگذار بودند.
*رسانه ها باید حق مدار و حقیقت گرا باشند؛ نکته مهم این است که رسانه ها در جهت بهبود و ساماندهی حرکت کنند. رسانه های حق مدار نمی گویند که چون من مالک این رسانه هستم، در نتیجه هرطور دلم بخواهد عمل می‌کنم، هرچند گناه و منکر در جامعه شایع شود. حق مداری در عرصه فعالیت رسانه ها نقش اساسی دارد.
نبی مکرم اسلام(ص) می فرمایند: «قوائم منبري رواتب في الجنة»؛ پایه های ثابت و استوار منبر من در بهشت الهی استوار است. یعنی منبر من به عنوان یک رسانه، دارای نقش حقیقت محوری و حقیقت مداری است. رسانه باید مطالب مورد نیاز مردم و تأمین کننده زندگی اخروی و سعادت مردم و مروج مباحث اعتقادی و دینی در جامعه باشد.
رسانه منبر، رسانه مقدسی است
در گذشته اگر کسی بالای منبر می رفت و صلاحیت لازم این جایگاه را نداشت، این مردم بودند که او را از منبر پایین می کشیدند. چراکه رسانه منبر، رسانه مقدسی است و همه کسی نمی تواند از آن استفاده کند. کسانی که از اخلاق لازم در این عرصه برخوردار نباشند، صلاحیت کافی را برای قرار گرفتن دراین جایگاه حق را ندارند، چراکه هم خود و هم جامعه را به سمت تباهی می کشند.
"باید" دیگری که در این عرصه باید مورد توجه رسانه ها قرار گیرد، تربیت محوری در فعالیت های رسانه هاست، نه شخصیت محوری؛ کار اصلی رسانه ها باید بر اساس تربیت باشد. بزرگ کردن شخصیت ها یا احیاناً کوچک کردن شخصیت ها، رسالت اصلی رسانه ها نیست. ملاک رسانه ها گستراندن اخلاق و تربیت در جامعه و فضای سالم است.
ایجاد و تقویت شجاعت، شهامت، ایثار و از خود گذشتگی باید در جایگاه رسانه دیده شود تا اگر کسی به این رسانه مراجعه کند، خروجی و تأثیرگذاری آن از خودگذشتگی، جود، قناعت، بخشش و تمامی فضائل اخلاقی باشد. این فضائل باید از تراوش قلم اصحاب رسانه در جامعه ترویج شود.
*افشای توطئه دشمنان از دیگر رسالت های رسانه است. در یک جامعه، در پرتوی رسانه که گاهی بُرد آن بیش از امکانات تسلیحاتی برای ایجاد فضایی مطمئن در جامعه است، می توان توطئه های دشمن را نشان داد و با هشدار در جامعه، آگاهی بخشی داده تا جامعه تحت تأثیر آن فضای منفی قرار نگیرد.
رسانه ها الگوها و اسوه ها را معرفی کنند
نکته دیگری که در این عرصه وجود دارد، معرفی الگوها و اسوه هاست که کمتر در رسانه ها انجام می شود. زمانی که به قرآن مراجعه می کنیم، می بینیم که در عین این که بخش قابل توجهی از آن معارف و آموزه ها و دستورات دینی است، بخش قابل توجهی از آن نیز ذکر پیامبری از پیامبران الهی است. قرآن حضرت ابراهیم، حضرت موسی، حضرت عیسی(علیهم السلام) و دیگر پیامبران و اولیای الهی را به عنوان الگو و اسوه معرفی می کند.
نقش کلیدی رسانه های ما باید این باشد که اسوه ها و الگوهای موفق را در جامعه معرفی کنند و این ها را ملاک زندگی قرار دهند.
در عرصه رسانه ها، "نباید"هایی هم است که رسانه ها باید به آن توجه نمایند، اینها سَم مهلکی برای رسانه است. *دوری از تحریف حقایقنخستین "نباید"، دوری از تحریف حقایق است. نباید برای خوش آیند زید و امر و برای این که حرکتی در جامعه ایجاد نماییم یا حرکتی غوغا سالارانه را در جامعه ایجاد کنیم، حقیقتی به صورت تحریف شده در جامعه ارائه گردد و چند روزی هم خوراکی برای رسانه ها شود. این سم مهلکی است به ویژه این که انسان عامداً قلمی بزند، این قلم در مقابل حقیقت و واقعیت قرار دارد و تأثیر بسیار منفی می گذارد.
تیتر فریبنده بزرگترین خدمت به دشمنان است
اسرار مردم را افشا کردن، آبروی مردم را بردن و با آبروی افراد بازی کردن، تحت عنوان افشاگری از دیگر «نباید» های کار رسانه است. دشمنان حساب دیگری دارند؛ اما اگر در جامعه اسلامی، به عنوان این که رسانه مشتری پیدا کند و جاذبه داشته باشد، هر روز تیتر فریبنده ای را برای نوشته خود انتخاب کنیم و بر اساس این تیترهای فریبنده، به اسرار زندگی افراد بپردازیم یا نسبت به اسرار جامعه و حاکیمت، افشاگری گری نماییم و گاهی مصالح ملی را نادیده بگیریم، بسیار خطرناک است. ضربه ای که یک رسانه با افشاگری نسبت به اسرار حاکمیت دینی می زند و اسرار نظام را فاش می کند، بسیار خطرناک است. این بزرگ ترین خدمت به دشمنان است که با اخلاق رسانه ای هیچ سازگاری ندارد.
*جلوگیری از ترویج باطل، از رسالت های رسانه است و اگر کسی در دامن باطل بیفتد، آب در آسیاب دشمن می ریزد یا کمک به اهداف دیگران می کند.
اجتناب از جنگ روانی در جامعه از دیگر نبایدهای رسانه است. برخی با ایجاد جنگ روانی، اعصاب جامعه را تخریب می کنند؛ باید بدانیم که تیتر و خبر نادرست از رسانه های شنیداری و دیداری تبدیل به جنگ روانی سرسختی می شود.
چهره سازی خطرناک است
چهره سازی ها نیز در این عرصه کار بسیار خطرناکی است. در این عرصه به ویژه چهره سازی نسبت به افراد منحرف کار خطرناکی اس
ت. افرادی که در جامعه از نظر اخلاقی مطرودند و سقوط کرده اند، نباید رسانه ای این ها را آرام آرام بزرگ نماید و در نتیجه زشتی های این فرد و مجموعه، که به صورت منکری در جامعه بودند، بشوید.
*تفرقه؛ تفرقه سم مهلکی است که اگر در جامعه به وجود آید، سم بسیار مهلکی است. امروز مهم ترین مسئله ای که نیاز داریم، وحدت است و اگر کسی احیاناً بخواهد در جامعه ایجاد تفرقه کند، کار خطرناکی انجام داده است.
*تحقیر و تمسخر دیگران نیز از نباید های فعالیت های رسانه هاست. گاهی کاریکاتوری، نوشته ای و..، فرد و یا گروهی را تحقیر یا مورد تمسخر قرار می دهد، این کار بسیار ناپسند است.
یکی از بزرگان درباره دروغ، سخن جالبی بیان می داشت؛ او می گفت: «ما از دروغ زبانی کمی پرهیز می کنیم، ولی وقتی سخن به صورت مکتوب در می آید، از دروغ پروا نداریم و هرطور که می خواهیم می نویسیم؛ گویی دروغ تنها از طریق زبان نهی شده است»!
ترویج منکرات در جامعه و اکتفا کردن به گفته ها نیز در این عرصه باید مورد توجه قرار گیرد. گاهی در گوشه ای شنیده هایی به ما می رسد، اما این که اصل این مطلب از کجاست؟ مشخص نیست. اینکه انسان به صرف شنیده ای، با آبروی افراد بازی کند، آیا قابل جبران است؟ مگر همه مخاطبان شما تکذیبیه شما را می خوانند؟
چراغ سبز به دشمن نشان دادن و با مقدسات جامعه بازی کردن از دیگر نبایدهای عرصه رسانه است. جامعه قداست هایی دارد که اگر این ها نادیده گرفته شود، به آن جامعه آسیب وارد می آید. فتاوای علما و مراجع تقلید و..، از مسائل بسیار مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
پرهیز از دامن زدن به رفتارهای افراطی و تفریطی نیز از نباید های فعالیت درعرصه رسانه است. نباید حالت افراط و تفریط در جامعه اوج یابد. جریحه دار کردن عفت عمومی در جامعه نیز از مسائلی است که نباید در یک رسانه به وجود آید.
کار رسانه، کاری سنگین و بسیار حساسی است
باید توجه داشته باشید که کار رسانه، کاری سنگین و بسیار حساسی است. رسالت رسانه، رسالتی پیامبر گونه است، پیامبران، نبی و مسئول خبری که جنبه وحی داشت، بودند و شما (اصحاب رسانه) مسائل را در جامعه منتقل می کنید در این عرصه هر کلمه و جمله ای که می نویسید، حساب و کتابی دارد و فردای قیامت ما و شما به خاطر جمله و سخنی که نباید می گفتیم و گفته ایم، مورد مأخذه جدی قرار می گیریم.
البته این مسائل، آثار وضعی نیز دارد؛ بر اساس روایات، کسانی که با آبروی افراد بازی می کنند و حیثیت مردم را مخدوش می کنند، در همین دنیا عقوبت کار را می بینند. روزی پیش خواهد آمد که با سادگی با آبرویشان بازی شده است و از جایی ضربه می خورند که باور نداشتند.
* سخن آخر
این کاری که در قم راه انداختید، شاید در کشور ابتکاری باشد و با گذشت حداقل شش ماه یا یک سال از این برنامه، نتایج ارزشمندی به همراه داشته باشد؛ من تقاضا دارم از اساتید محترمی که در این جلسه حضور می یابند، برای این که مباحث مطروحه تکرار نشود، موضوعاتی را مشخص کنید و دوستانی که دست اندر کار برنامه هستند، به صورت موضوعی، در هر جلسه یک تا دو موضوع به صورت گسترده به آن پرداخته شود تا خروجی کار در آینده جامع تر و کامل تر باشد.
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
