حجت الاسلام و المسلمین رضا برنجکار در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه» با اشاره به این که حوزه های علمیه با توجه به نیازهای جدید و مسایل مستحدثه باید پاسخگوی نیازهای نو به نو جامعه باشد، اظهار داشت: اساس تاسیس حوزه ها برای این بوده که معارف دین را استخراج و بر اساس نیازها عرضه کند، به خصوص در زمانه کنونی که نیازهای جدید و سوالات نوین در ذهن جوان ها و مردم پدید می آید این رسالت اهمیت بیشتری پیدا می کند.

وی افزود: ما باید در تدوین و آماده سازی کتب درسی حوزه نیز به این مساله توجه ویژه ای داشته باشیم که این به روز بودن در پاسخگویی به نیازها می بایست توأم با حفظ مباحث اساسی و اصالت های حوزوی باشد.

کار تدوین متون، تقویت کتب قدیم است نه حذف آن ها

عضو کمیته کلام مرکز تدوین متون درسی حوزه های علمیه همچنین با بیان این که هدف اصلی از تدوین متون درسی حوزه این است که متون قبلی تقویت شود، گفت: در واقع تدوین متون جدید به آن معنا نیست که کلاً داشته های قبلی را کنار بگذاریم و از ابتدا کتاب جدیدی بنویسیم چرا که بسیاری از نیازها اساساً مشترک است و همان بحث هایی که در قدیم بوده الان نیز مطرح است ، منتهای مراتب باید برخی مباحث جدید نیز مطرح شود.

وی اضافه کرد: تحول در متون به این جهت است که مباحث جدید را برای لحاظ کردن مشکلات فعلی و پاسخگویی برای حل آن ها بیاوریم که این مطلب شامل عرصه های گوناگون علمی می شود؛ به عنوان مثال در کتب عقائد مباحثی است که قبلاً مطرح نبوده یا به گونه دیگری مطرح بوده و لذا در کتب جدید باید برای پاسخ به نیازها آن ها را لحاظ کرد.

لزوم بیان رسا و شفاف در تدوین کتب جدید

این استاد و محقق حوزوی همچنین گفت: یک جهت مهم دیگر نیز در بحث تدوین متون این است که سعی کنیم کتب جدیدی که نوشته می شود با بیان بهتر و رساتر و روشن تر همراه باشد، چه آن که گاهی مطلبی را می توان با زبان بهتر و راحت تر بیان کرد، به عنوان مثال گاهی متن هایی مشاهده می شود که جملات طولانی و عبارات نامانوسی دارد و ذهن طلبه با قلم پیچیده نویسنده درگیر می شود که می توان از این طریق متون را منقح تر و استاندارتر کنیم و ذهن طلبه را به اصل مساله فقهی یا اصولی و یا کلامی و تفسیری سوق بدهیم به جای این که ذهن به سمت حل این پیچیدگی ها هدایت شود.

دو نکته بسیار مهم در تدوین کتب درسی

وی افزود: نکته حایز اهمیت دیگر این است که اساساً بدانیم کتب درسی چه ویژگی هایی دارد؛ طبعاً کتب درسی با کتب تحقیقی و نیز کتب عمومی تفاوت هایی دارد که باید به آن ها توجه شود؛ به بیان دیگر کتاب درسی از یک سو نباید آن قدر روان باشد که طلبه بی نیاز از استاد باشد و از سوی دیگر هم نباید آن قدر پیچیده باشد که ذهن استاد و طلبه معطوف به حل پیچیدگی های متن شود.

این استاد حوزه اضافه کرد: در کتاب درسی زواید نباید باشد بلکه اصل مطلب به صورت فشرده و استاندارد بیاید ، ضمن آن که البته از حیث محتوایی باید متون قبلی را در متون جدید تقویت کنیم و ضمن مباحث اساسی ، مطالب جدید اضافه نماییم تا به اهداف عالی حوزوی خود نیز نائل شویم.

حجت الاسلام و المسلمین برنجکار با اشاره به دو جلسه اخیر مسئولان کمیته های تدوین متون درسی با مدیریت حوزه های علمیه گفت: در جلسه واپسین از سوی آیت الله اعرافی پیشنهاد بسیار خوبی مطرح شد مبنی بر این که برای تدوین بهتر کتب و متون درسی حوزه ضمن بهره گیری از نظرات نخبگان و اساتید، نشست ها و کمیته های مشترکی برگزار شود که البته ما در کمیته کلام از ظرفیت های انجمن کلام اسلامی نهایت استفاده را در تالیف کتب انجام داده ایم و به نوعی این پیشنهاد را عملیاتی کرده ایم.

آشنایی با سازو کار کمیته های تدوین متون

وی در ادامه با اشاره به روش و ساز و کار کمیته های تدوین متون ابراز داشت: روش کار به این شکل است که متن اولیه را نویسنده ارایه می دهد و بعد درکمیته ای 5 نفره این متن یک بار تک به تک نقد می شود و به نویسنده بازگردانده می شود؛ بعد نویسنده ایرادات و انتقادات را اعمال می کند و آن هایی را که به نظر خود قبول ندارد هم در بحث و بررسی و گفتگوهای جلسات بعدی بیان می کند.

این استاد حوزه افزود: اهمیت کار تا آن جاست که گاه پیش می آید در جلسه دو ساعته فقط یک درس و چند صفحه بحث می شود. بعد موارد مورد اختلاف بحث شده و به جمع بندی می رسند که در اینجا نویسنده موظف به اعمال آن است؛ بعد از این هم یک بار دیگر کمیته تشکیل می شود و متن جدید به بحث گذاشته می شود و کنترل نهایی با مباحثه روی آن صورت می گیرد، به این معنی که روی کلمه به کلمه و سطر به سطر با دقت ، بحث و نظر صورت می گیرد.

عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران همچنین گفت: بعد از این مرحله که نویسنده موارد را اعمال و اصلاح کرد، متن نهایی به کمیته می رود و از آن جا برای ارزیابان بیرون از کمیته ارسال می شود که در واقع به یک معنا چهار بار یک متن مورد توجه و اصلاح قرار می گیرد و چه بسا متن اولیه گاه تا 50 درصد هم تغییر می کند و نویسنده نیز گاه ملزم است که مطلبی را در کتاب بیاورد که خلاف نظر اوست ولی به هر حال موظف است که نظر و دیدگاه کمیته را بیاورد.

اساتید شاخص رشته ها به ارزیابی متون می پردازند

وی بیان داشت: خارج از کمیته ارزیابان که شامل اساتید مدارس هستند نیز نظر می دهند هر چند که اعضای کمیته خود اساتید برجسته و شناخته شده رشته های تخصصی هستند، اما با این حال ارزیابان بیرونی گاه تا هشت نفر هم نظرات خود را اعمال می کنند؛ تازه بعد از این مرحله هم دوباره جلسه تشکیل می شود و ارزیابی هایی که مورد تایید کمیته است را نویسنده مکلف به اجرای آن می شود.

حجت الاسلام و المسلمین برنجکار گفت: بعد از این ارزیابی ها ، کتاب به مرحله پیش چاپ می رسد و به صورت آزمایشی در 20 تا 30 مدرسه در طول نیم سال تحصیلی تدریس می شود؛ بعد از این مرحله جلساتی بین اساتید مدارس که البته اکثریت آن ها از شهرستان ها هستند برگزار می شود و بنده به خاطر دارم که یکی از جلسات ما دراین مقطع دو شبانه روز طول کشید و اساتید با نویسندگان و اعضای دیگر کمیته به نقد و بررسی دلیل نقاط ضعف و قوت متون درسی پرداختند.

وی افزود: در این خصوص نیز برخی اشکالات در همان جلسه جواب داده می شود و برخی نیز که قابل بررسی است ، در جلسه بعدی کمیته مورد توجه واقع می شود.

استاد حوزه اظهار داشت: این مراحل تاکنون حداقل راجع به سه جلد کلام انجام شده است و ما هم اکنون مشغول جلد چهارم هستیم؛ در نهایت نویسنده مکلف است که آن ها را اعمال کند و بعد چاپ اول رسمی کتاب انجام می شود و در تعداد بیشتری از مدارس مثلا 150 مدرسه تدریس می شود و قضیه رسمیت پیدا می کند. البته دراین مرحله نیز مانعی ندارد که باز هم جلساتی بگذاریم و ایرادات احتمالی گرفته شود.

رضایت نسبی اساتید از تدوین متون درسی جدید

 عضو کمیته کلام مرکز تدوین متون درسی حوزه های علمیه با بیان این که اساتید به طور کلی رضایت دارند از این شیوه ها به خصوص در رابطه با مدارس شهرستان ها که با برگزاری جلسات شبهات و ابهامات آن ها برطرف شده است، گفت: البته هر کار جدیدی طبعاً مخالفانی هم دارد، ضمن آن که تغییر رویه گذشته و طرح جدید ریختن سختی هایی هم دارد اما وقتی با اساتید که مشکل داشتند تفاهم کردیم و ابهامات را رفع کردیم آن ها با روی باز پذیرا شدند.

وی افزود: یک مشکل دیگر ناظر به ضعف اساتید است وبه این معنا که بسیاری از اساتید کلام به خصوص در شهرستان ها فارغ التحصیلان سطح سه یا چهار کلام نیستند؛ لذا باید این ها را با کلاس آموزشی و کارگاه توجیه کرد تا مسلط بشوند و کتب کمک درسی حتی برایشان نوشته شود.

این محقق بیان داشت: به عقیده بنده حتی لازم است که کارگاه های دانش افزایی داشته باشیم برای اساتیدی که فارغ التحصیل کلام نیستند؛ از سویی ما نباید فعلاً این کتب را اجباری کنیم بلکه باید به صورت اختیاری و ترویجی کار را شروع کرد و دستور مدیریت حوزه نیز این بوده که هر کسی می خواهد از این کتب استفاده کند و هر که نمی خواهد از کتب قبلی.

لزوم برگزاری کارگاه های توجیهی برای اساتید شهرستان ها

رییس انجمن کلام اسلامی حوزه علمیه قم همچنین گفت: اگر ما بتوانیم آن کارگاه ها را برای اساتید داشته باشیم قطعاً اقبال آن ها بیشتر می  شود چرا که تفاوت ها را احساس می کنند ، ضمن آن که خودشان در بسیاری جاها راغب شده اند

وی با اشاره به تعامل بسیار خوب انجمن و کمیته کلام ابراز داشت: در حال حاضر ما در انجمن طرح درختواره دانش های حوزه های علمیه در بخش کلام را آماده کرده ایم و در معاونت آموزش نیز یکی دو جلسه بررسی آن برگزار شده است و آمادگی داریم که با موافقت مدیر حوزه های علمیه برای مقطع سطح دو و سه و چهار طرح را برای بررسی ارسال کنیم.

گفتگو از: سید محمد مهدی موسوی