حجت الاسلام و المسلمین محمد خردمند، کارشناس پاسخ به شبهات مجمع جهانی اهل بیت(علیهم السلام) در گفتگو با خبرگزاری «حوزه»، به بررسی گسترش فرهنگ حجاب و عفاف و آسیب شناسی دوران معاصر از نظر نظام خانوادگی، از منظراستاد شهید مطهری پرداخته است.   

استاد شهید مطهری در گسترش فرهنگ حجاب و عفاف چه نقشی ایفا کرد؟

به نظر می رسد آثار علمی و ارزنده ای که استاد در این موضوع پدید آورد؛ بعد از گذشت نیم قرن هنوز هم بهترین و حکیمانه ترین تبیین و تحلیل موجود در باب ارزش و چگونگی حجاب و عفاف اسلامی است. به همین جهت، هر گاه از بنده در مورد برترین آثار در بحث پوشش اسلامی زنان و ترسیم حکمت آن و به طور کلی مباحث مسئولیت ها و حقوق زن از نظر اسلام و قرآن، پرسشی می شود، به نظرم می رسد که اولین و مهمترین گزینه، مطالعه چهار کتاب است که هر چهار را استاد شهید مطهری پدید آورده:

1- نظام حقوق زن در اسلام

2- مسأله حجاب

3- پاسخ های استاد به نقدهایی بر کتاب مسأله حجاب

4- اخلاق جنسى‏ در اسلام و جهان غرب.

استاد با درسها و سخنرانیها و کتابهای سودمند و سرنوشت سازش، از حکم فقهی پوشش بانوان مسلمان و حقوق و مسئولیتهای بانوان در جامعه اسلامی بخوبی دفاع کرد و حکمت آن را با بیانی دلپذیر برای نسل جدید عرضه داشت و به این ترتیب نسلی فرهیخته در بین دانش آموختگان حوزوی و دانشگاهی تربیت کرد که به تدریج خودشان از مبلغان و ترویج کنندگان فرهنگ عفاف و حجاب شدند. به عنوان یک مثال می توانم دکتر غلامعلی حداد عادل - یکی از شاگردان ممتاز استاد شهید مطهری - را ذکر کنم که کتاب ارزنده و تأثیرگذار "فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی" را نوشته است. کتاب شناسان و کارشناسان فرهنگی ایران می دانند که کتاب کم برگ و پربار  "فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی"، از بهترین و سودمندترین آثار در زمینه تبیین حکمت و فلسفه حجاب و عفاف اسلامی است. با توجه به همین نکات است که می توان مجاهده فرهنگی و علمی استاد شهید مرتضی مطهری در گسترش و تعمیق فرهنگ عفاف و حجاب و پاسداری از حریم مقدس خانواده را یکی از مصادیق درخشان "جهاد کبیر" و پدیده ای فراموش نشدنی در تاریخ انقلاب اسلامی دانست.

  به نظر استاد شهید مطهری نخستین مسئولیت یک زن مسلمان چیست؟

  به نظر می رسد ایشان، اولین مسئولیت یک بانوی مسلمان را بعد از مسأله تهذیب نفس و خودسازی، عبارت از انسان سازی و تعلیم و تربیت فرزندان صالح می داند و به همین جهت استاد شهید تصریح کرده است که: " ... شكی نيست كه ما طرفدار اين هستيم كه وظيفه اول زن، مادرى و خانه سالارى است." (مسأله حجاب، در مجموعه آثار استاد شهيد مطهري، ج‏19، ص 510.)

* آیا می توان گفت که عفاف هم دارای ارزش مطلق نیست و مسأله ای نسبی است؟

 شاید منظور شما اشاره به نسبیت اخلاقی است و اینکه برخی می گویند اخلاق فرازمانی و فرامکانی نیست و روزى روزگاری عفاف در برخی جوامع، خوب و مفید بود زيرا زندگى مردم، زندگى كشاورزى بود ولى بعد که زندگى ماشينى آمد و زن به داخل كارخانه ‏ها كشيده شد، امروز دیگر پوشیدگی و عفّت خوب نيست! ولی دانستنی است که استاد شهید مطهری به این پرسش پاسخ منفی می دهد و توضیح می دهد که ارزش حجاب و عفاف نسبی نیست بلکه همیشگی است و عفاف و پاكدامنى به عنوان يك حالت نفسانى يعنى رام بودن قوّه شهوانى تحت حكومت عقل و ايمان، تحت تأثير قوّه شهوانى نبودن، شره نداشتن، اسیر و محكوم غريزه نبودن، همیشه و در هر زمان و مکانی خوب و ارزشمند است. (  تعليم و تربيت در اسلام، ج‏22، ص 778- 779.)

* برخی می خواهند در زمینه حجاب هم از غرب الگوبرداری کنند، نظر استاد شهید مطهری در این مورد چیست؟

  استاد شهید مطهری پیروی از غرب را در زمینه مسائل خانوادگی و پوشش زنان، ناروا و تقلید کورکورانه دانسته و بر ضرورت بهره برداری انتقادی و اجتهادی از فرهنگ و تمدن و تجارب زندگى غربى تأکید کرده است. استاد به صراحت اعلام کرده است: ... اكنون كه ما در ربع سوم قرن بيستم بسر مى‏بريم، ناله متفكران غربى از به هم‏ خوردن نظم خانوادگى و سست شدن پايه ازدواج، از شانه خالى كردن جوانان از قبول مسؤوليت ازدواج، از منفور شدن مادرى، از كاهش علاقه پدر و مادر و بالأخص علاقه مادر نسبت به فرزندان، از ابتذال زن دنياى امروز و جانشين شدن هوس هاى سطحى به جاى عشق واقعی، از افزايش روزافزون طلاق، از زيادى سرسام‏آور فرزندان نامشروع، از نادر الوجود شدن وحدت و صميميت ميان زوجين، بيش از پيش به گوش مى ‏رسد. استاد این پرسش را مطرح کرده است که مستقل باشيم يا از غرب تقليد كنيم؟ و توضیح داده است: موجب تأسف است كه گروهى از بى‏خبران مى‏پندارند مسائل مربوط به روابط خانوادگى نظير مسائل مربوط به راهنمايى، تاكسيرانى، اتوبوسرانى، لوله ‏كشى و برق سالهاست كه در ميان اروپاييان به نحو احسن حل شده و اين ما هستيم كه عُرضه و لياقت نداشته‏ايم و بايد هرچه زودتر از آنها تقليد و پيروى كنيم! استاد شهید خودش چنین پاسخ داده است: اين ادعا، پندار محض است. آنها از ما در اين مسائل بيچاره‏تر و گرفتارتر و فرياد فرزانگانشان بلندتر است. ... براى ما مردم مسلمان مشرق زمين هيچ ضرورت اجتناب ناپذيرى نيست كه از هر راهى كه آنها رفته‏اند برويم و در هر منجلابى كه آنها فرو رفته‏ اند فرو رويم. ما بايد به زندگى غربى، هوشيارانه بنگريم. ضمن استفاده و اقتباس علوم و صنايع و تكنيك و پاره‏اى مقررات اجتماعى قابل تحسين و تقليد آنها بايد از اخذ و تقليد رسوم و عادات و قوانينى كه براى خود آنها هزاران بدبختى به وجود آورده است- كه تغيير قوانين مدنى ايران و روابط خانوادگى و تطبيق آن با قوانين اروپايى يكى از آنهاست- پرهيز نماييم. ... (نظام حقوق زن در اسلام،  ج‏19، ص 44- 46.)

  استاد شهید مطهری، کتاب مسأله حجاب را برای رسیدن به کدام هدف به رشته تحریر درآورد؟

- هدف کلی استاد شهید مطهری تبیین علمی و استدلالی احکام نورانی اسلام و پاسخگویی عالمانه به شبهاتی بود که دشمنان بر ضدّ اصل ضروری حجاب و عفاف اسلامی در آن دوران وارد می کردند. او کوشید بدور از افراط و تفریط و جامع بیندیشد و از سویی تسلیم غربزدگان نشود و از سویی دیگر همانند متحجران گرفتار کتمان حقایق نگردد و معارف اسلام ناب و اصیل را مستند و مستدلّ به نسل جوان و آینده ساز برساند. از همین رو استاد شهید خودش تصریح کرده است: "... من مصلحت را در گفتن حقيقت مى‏دانم. آنچه مصلحت ايجاب مى‏كند جز اين نيست كه بايد اين خيال را از سر زنان امروز خارج كنيم كه مى ‏گويند حجاب در عصر حاضر غير عملى است و ثابت كنيم كه حجاب اسلامى كاملًا منطقى و عملى است. ثانياً كوشش كنيم كه در فعاليت هاى فرهنگى، اجتماعى، بهداشتى، واحدهاى اختصاصى براى زنان به وجود آوريم و با فعاليت هاى مختلط و واحدهاى مختلط كه تقليد احمقانه‏اى از اروپاييان است مبارزه كنيم. تنها در اين صورت است كه زنان شخصيت واقعى خود را باز خواهند يافت‏. ..." (  مسأله حجاب،  ج‏19، ص 564.)

  در زمینه ترویج عفاف و حجاب چه کسانی با استاد شهید مطهری مخالفت کردند؟

- در برابر استاد شهید مطهری که حجاب و عفاف را به صورتی آگاهانه و با رعایت اعتدال حکیمانه ترویج می کرد؛ افزون بر مدعیان روشنفکری و غرب زدگان، برخی از متحجران ایستادند و به مخالفت پرداختند. گفتنی است هرچند برخی از آنان را با نام و نشان می شناسیم ولی ما فقط دغدغه دینی و اسلامی داریم و درصدد تصحیح اشتباهات هستیم و خصومت شخصی با کسی نداریم و نام کسی را ذکر نمی کنیم. در هر حال یکی از آن اهالی تحجر که الآن نیز در قید حیات است، شخصی است که بیش از ده سال شاگرد استاد شهید مطهری بود (  پاسخ هاى استاد به نقدهايى بر كتاب مسأله حجاب، ج‏19، ص 602. پاورقی 1.) ولی شگفتا که همین شخص، ناسنجیده سخنانی بافت و نقدهایی سراسر تنگ اندیشانه و متحجرانه و بدور از انصاف علمی بر کتاب مسأله حجاب نوشت و البته استاد شهید مطهری به آن عالمانه و عادلانه و همراه با استدلال پاسخ داد که تحت عنوان "پاسخ های استاد به نقدهایی بر کتاب مسأله حجاب" به صورت مستقلّ از سوی انتشارات صدرا منتشر شده است و البته نام آن شاگرد ناسپاس مهم نیست. روشن است که هدف، نزاع با اشخاص نیست بلکه مقصود، آسیب شناسی و اصلاح است و در هر حال این نکته مهمّ است که پوشش و عفاف اسلامی که قرآن کریم ترسیم می کند، سراسر حکیمانه و همه جانبه نگر و بدور از افراط و تفریط است ولیکن حجابی که اهل تحجر و تعصب می گویند؛ اندیشه ای قرآنی نیست و با حکمت و رحمت خدای حکیم و رحیم هیچ گونه سازگاری ندارد و مردم را از راه راست دور می کند.  

  به طور کلی نظر استاد درباره ارتباط اسلام و حقوق بانوان چیست؟

  اگر بخواهیم گزیده و خیلی روشن پاسخ دهیم می توانیم چنین بگوییم که بنا بر نظر استاد شهید مطهری، قرآن كريم احياگر حقوق زنان است و این مطلب را دوستان و دشمنان هر دو پذیرفته اند و مخالفان دست کم اين اندازه اعتراف دارند كه قرآن در عصر نزولش گام هاى بلندى به سود زن و حقوق انسانى او برداشته است. یکی از نکات مهمّ که استاد شهید تصریح کرده، این است که: قرآن هرگز به نام احياى زن به عنوان «انسان» و شريك مرد در انسانيت و حقوق انسانى، زن بودن زن و مرد بودن مرد را به فراموشى نسپرد. ... (  نظام حقوق زن در اسلام، ج‏19، ص 37.) 

  استاد شهید، کتاب "نظام حقوق زن در اسلام" را چگونه و برای چه هدفی تألیف کرد؟

  همان طور که استاد خودش در مقدمه این کتاب توضیح داده، "نظام حقوق زن در اسلام" مجموع مقالاتى است كه استاد مطهری در سالهاى 1345 و 1346 شمسی در مجله "زن روز" تحت عنوان «زن در حقوق اسلامى» منتشر کرد و البته تأثیری بزرگ بر جای گذاشت و توجه فراوانى نیز جلب كرد. البته شگفت انگیز است که مطالب استاد در چنان نشریه ای در دوران طاغوت نشر داده شود و پرسیدنی است که چگونه آن مجله حاضر شد بدون هيچ دخل و تصرفى اين مقالات را چاپ كند؟ استاد شهید خودش به این پرسش به این صورت پاسخ داده و چگونگی نگارش این اثر را توضیح داده است:

در سال 1345 شمسی، تب تعويض قوانين مدنى در مورد حقوق خانوادگى، در سطح مجلات خصوصاً مجلات زنانه سخت بالا گرفت و نظر به اينكه بسيارى از پيشنهادهايى كه مى‏شد بر ضد نصوص مسلّم قرآن بود، طبعاً ناراحتي هايى در ميان مسلمانان ايران به وجود آورد. در اين ميان قاضى فقيد ابراهيم مهدوى زنجانى (عفى اللَّه عنه) بيش از همه گرد و خاك مى‏كرد و حرارت به خرج مى‏داد. مشارٌاليه لايحه‏اى در چهل ماده به همين منظور تنظيم كرد و در مجله فوق الذكر چاپ نمود. مجله مزبور نيز با چاپ صفحاتى جدول‏دار و به اصطلاح آن روز «كوپن» از خوانندگان خود درباره چهل ماده پيشنهادى نظر خواست. ... اين بنده نامه‏اى به آن مجله نوشت و آمادگى خود را براى دفاع از قوانين مدنى تا آن حد كه با فقه اسلام منطبق است اعلام كرد و درخواست نمود كه مقالات اينجانب و مقالات آقاى مهدوى دوش به دوش يكديگر و در برابر يكديگر در آن مجله چاپ شود. ضمناً يادآورى كرد كه اگر آن مجله با پيشنهاد من موافق است عين نامه مرا به علامت موافقت چاپ كند. مجله موافقت كرد و عين نامه در شماره 87 مورخه 7/ 8/ 45 آن مجله چاپ شد و اولين مقاله در شماره 88 درج گرديد. من قبلًا ضمن مطالعات خود در باره حقوق زن، كتابى از مهدوى فقيد در اين موضوعات خوانده بودم و مدتها بود كه به منطق او و امثال او آشنا بودم. بعلاوه سالها بود كه حقوق زن در اسلام مورد علاقه شديد من بود و يادداشتهاى زيادى در اين زمينه تهيه كرده و آماده بودم. مقالات مهدوى فقيد چاپ شد و اين مقالات نيز رودرروى آنها قرار گرفت. طبعاً من از موضوعى شروع كردم كه مشارٌ اليه بحث خود را شروع كرده بود. درج اين سلسله مقالات، مشارٌ اليه را در مشكل سختى قرار داد، ولى شش هفته بيشتر طول نكشيد زیرا وی درگذشت. در آن شش هفته اين سلسله مقالات جاى خود را باز كرد. علاقه‏ مندان، هم از من و هم از مجله تقاضا كردند كه اين سلسله مقالات مستقلًا ادامه يابد. با اين تقاضاها موافقت شد و تا 33 مقاله ادامه يافت. ... (نظام حقوق زن در اسلام،   ج‏19، ص 38- 39.)

  به طور کلی استاد شهید مطهری، دوران معاصر را از نظر نظام خانوادگی چگونه آسیب شناسی می کند؟

   به نظر استاد شهید مطهری، انسان و جهان معاصر بیمار شده و خود و خدای خود را به بوته نسیان سپرده است. به بیان استاد شهید: مسأله مهم اجتماع بشر در امروز اين است كه بشر به تعبير قرآن «خود» را فراموش كرده است، هم خود را فراموش كرده و هم خداى خود را. مسأله مهم اين است كه «خود» را تحقير كرده است، از درون بينى و توجه به باطن و ضمير غافل شده و توجه خويش را يكسره به دنياى حسى و مادى محدود كرده است. هدفى براى خود جز چشيدن ماديات نمى‏بيند و نمى‏داند، خلقت را عبث مى‏انگارد، خود را انكار مى‏كند، روح خود را از دست داده است. ... اين طرز تفكر در باره انسان موجب گشته كه انسانهاى واقعى را همواره در گذشته بايد جستجو كرد و دستگاه عظيم تمدن امروز به ساختن هر چيز عالى و دست اول قادر است جز به ساختن انسان. گاندى مى‏گويد: «غربى براى آن مستحق دريافت لقب خدايى زمين است كه همه امكانات و موهبتهاى زمينى را مالك است. او به كارهاى زمينى قادر است كه ملل ديگر آنها را در قدرت خدا مى‏دانند. لكن غربى از يك چيز عاجز است و آن تأمل در باطن خويش است. تنها اين موضوع براى اثبات پوچى درخشندگى كاذب تمدن جديد كافى است. ... ". استاد شهید مطهری افزوده است: ... و به همين علت اعلاميه جهانی حقوق بشر بيش از همه و پيش از همه از طرف خود غرب نقض شده است. فلسفه‏اى كه غرب عملًا در زندگى طى مى‏كند، راهى جز شكست اعلاميه جهانی حقوق بشر باقى نمى‏گذارد. (بنگرید به: نظام حقوق زن در اسلام، در مجموعه آثار استاد شهيد مطهری، ج‏19، ص 153- 154.)

  به نظر استاد شهید، بین عفاف و عشق راستین چه ارتباطی وجود دارد؟

استاد شهید مطهری پاسخ این بحث را در کتاب "اخلاق جنسى‏ در اسلام و جهان غرب " ذیل بحثی تحت عنوان "عشق و عفت‏" آورده و به صورت مفصل توضیح داده است که عشق راستین که کمال انسانی است؛ گلی خوشبو است که فقط در محیط تقوا و عفاف می روید و شکوفا می شود و گناه و بی حجابی عشق واقعی را می میراند. استاد شهید مطهری بر آن است که: 

... آنچه مجموعاً از گفته‏هاى علماى قديم و جديد درباره ريشه و هدف عشق و يگانگى يا دوگانگى آن با ميل جنسى استنباط مى‏ شود سه نظريه است؛ و گفتيم عشق، هم در غرب و هم در شرق از شهوت تفكيك شده و امر قابل‏ ستايش و تقديسى شناخته شده، ... آيا آنجا كه يك سلسله مقررات اخلاقى به نام عفت و تقوا بر روح مرد و زن حكومت مى‏كند و زن به عنوان چيزى گرانبها دور از دسترس مرد است اين استعداد بهتر به فعليت مى‏رسد يا آنجا كه احساس منعى به نام عفت و تقوا در روح آنها حكومت نمى‏كند و اساساً چنين مقرراتى وجود ندارد و زن در نهايت ابتذال در اختيار مرد است؟ اتفاقاً مسأله‏اى كه غير قابل انكار است اين است كه محيطهاى به اصطلاح آزاد مانع پيدايش عشق هاى سوزان و عميق است. در اين گونه محيطها كه زن به حال ابتذال درآمده است فقط زمينه براى پيدايش هوس هاى آنى و موقتى و هرجايى و هرزه شدن قلبها فراهم است. اين‏چنين محيط ها محيط شهوت و هوس است نه محيط عشق به مفهومى كه فيلسوفان و جامعه شناسان آن را محترم مى‏ شناسند يعنى آن چيزى كه با فداكارى و از خودگذشتگى و سوز و گداز توأم است، هشياركننده است، قواى نفسانى را در يك نقطه متمركز مى‏ كند، قوه خيال را پر و بال مى‏دهد و معشوق را آن‏ چنان‏كه مى‏ خواهد در ذهن خود رسم مى‏كند نه آن‏چنان‏كه هست، خلّاق و آفريننده نبوغ ها و هنرها و ابتكارها و افكار عالى است. ...

به هر حال، آنچه مسلّم است اين است كه محيط هاى اشتراكى جنسى يا شبه اشتراكى كه آقاى راسل و امثال او پيشنهاد و آرزو مى ‏كنند، كُشنده عشق به مفهومى است كه فيلسوفان از آن دم مى‏زنند و آن را اوج حيات و حد اعلاى شور زندگى مى‏ خوانند، از او به عنوان معلم و مربى، الهام بخش و كيميا ياد مى‏ كنند و كسى را كه همه عمر از آن بى‏ نصيب مانده است لايق انسانيت نمى ‏شمارند. ... استاد شهید افزوده است: تدابيرى كه اسلام در روابط زوجين و غيره به كار برده است سبب شده كه در محيط هاى اسلامى- برخلاف محيط اروپاى امروز- اين گونه صميميت ها و مهر و صفاها و عشقها زياد پيدا شود. ... در آيه قرآن، آنجا كه پيوند زوجيت را يكى از نشانه‏ هاى وجود خداوند حكيم عليم ذكر مى‏كند، با كلمه «مودّت» و «رحمت» ياد مى‏كند (چنانكه مى ‏دانيم «مودّت» و «رحمت» با شهوت و ميل طبيعى فرق دارد)، مى‏فرمايد: وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً ... وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً. (روم/ 21.) يكى از نشانه‏ هاى خداوند اين است كه از جنس خود شما براى شما جفت آفريده است ... و ميان شما و آنها مهر و رأفت قرار داده است. ... (  اخلاق جنسى‏ در اسلام و جهان غرب ، ج‏19، ص 666- 673.)

  نظر استاد شهید مطهری درباره رهبانیت چیست؟

   در سنت اسلامی، رهبانیت مذموم و مطرود است و استاد شهید، بر طبق معارف اصیل قرآنی، علاقه دو همسر را به يكديگر يكى از نشانه‏ هاى بارز وجود خدای حکیم دانسته و از این رو، نكاح را سنتی اسلامی و تجرد را پلید و يك نوع "شرّ" شمرده است. (وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْواجاً لِتَسْكُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً. ( روم/ 21.) يعنى يكى از نشانه ‏هاى او اين است كه از خود شما براى شما همسر آفريد تا با او آرام گيريد و ميان شما مهر و محبت قرار داد.)

خواندنی است که استاد چنین نوشته است: ... در حديثى مى‏خوانيم: «مِنْ اخْلاقِ الْانْبِياءِ حُبُّ النِّساءِ» (وسائل الشیعة، ج 3 ص 3.) رسول اكرم صلى الله عليه و آله و ائمه اطهار عليهم السلام، طبق آثار و روايات فراوان كه رسيده است، محبت و علاقه خود را به زن در كمال صراحت اظهار مى‏ كرده ‏اند و برعكس، روش كسانى را كه ميل به رهبانيت پيدا مى‏كردند سخت تقبيح مى‏ نمودند. يكى از اصحاب رسول اكرم به نام عثمان بن مظعون كار عبادت را به جايى رسانيد كه همه روزها روزه مى‏گرفت و همه شب تا صبح به نماز مى‏پرداخت. همسر وى جريان را به اطلاع رسول اكرم رسانيد. رسول اكرم در حالى كه آثار خشم از چهره‏اش هويدا بود از جا حركت كرد و پيش عثمان بن مظعون رفت و به او فرمود: «اى عثمان! بدان كه خدا مرا براى رهبانيت نفرستاده است. شريعت من شريعت فطرى آسانى است. من شخصاً نماز مى‏خوانم و روزه مى‏ گيرم و با همسر خودم نيز آميزش مى ‏كنم. هر كس مى‏خواهد از دين من پيروى كند بايد سنت مرا بپذيرد. ازدواج و آميزش زن و مرد با يكديگر جزء سنتهاى من است.». ("اخلاق جنسى‏ در اسلام و جهان غرب"، ج 19، ص 630- 631.)

  نظر استاد شهید درباره جدایی بعد از ازدواج چیست؟

استاد با نقل روایتی از پیامبر اکرم (ص)، طلاق را بدترین و مبغوضترین حلال دانسته است. شنیدنی است که استاد شهید در طول زندگی مبارکشان فقط یک فیلم سینمایی را نقد کرد و آن هم عبارت بود از فیلمی به نام "محلل". استاد در این نقد، از این قانون شرعی دفاع کرد و آن را یکی از عوامل کنترل طلاق و پیشگیری از فروپاشی کانون خانواده شمرد و بروشنی نوشت: "قانون محلل در اسلام از توابع قانون طلاق است. نوعی مجازات عاطفی است‌. تدبیری است از مجرای احساسات برای جلوگیری از تکرار طلاق، آمارها و تجربه‌ها نشان می‌دهد که این قانون اثر فوق العاده در جلوگیری از طلاق داشته‌ است." (امدادهای غیبی در زندگی بشر، ص 161.)

آری استاد مطهری در دوران خفقان شاهنشاهی، خالصانه دست به قلم شد و مقاله "پیرامون محلل" را در بهمن ماه 1350 شمسی و برای دفاع علمی از یک قانون قرآنی (که در آیه 230 سوره بقره آمده: "فَإِنْ طَلَّقَها فَلا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتَّى تَنْكِحَ زَوْجاً غَيْرَهُ فَإِنْ طَلَّقَها فَلا جُناحَ عَلَيْهِما أَنْ يَتَراجَعا إِنْ ظَنَّا أَنْ يُقِيما حُدُودَ اللَّهِ وَ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ يُبَيِّنُها لِقَوْمٍ يَعْلَمُون."‏)، نوشت و در روزنامه کیهان منتشر کرد. این اثر مورد استقبال مردم هم واقع شد و همچون نوری تاریکی را شکافت.

  نظر استاد شهید مطهری درباره منزلت زن در جهان بینی اسلامی چیست؟

استاد مطهری می گوید: ... از جمله مسائلى كه در قرآن كريم تفسير شده موضوع خلقت زن و مرد است. قرآن در اين زمينه سكوت نكرده و به ياوه‏گويان مجال نداده است كه از پيش خود براى مقررات مربوط به زن و مرد فلسفه بتراشند و مبناى اين مقررات را نظر تحقيرآميز اسلام نسبت به زن معرفى كنند. اسلام، پيشاپيش نظر خود را در باره زن بيان كرده است. ... قرآن با كمال صراحت در آيات متعددى مى‏فرمايد كه زنان را از جنس مردان و از سرشتى نظير سرشت مردان آفريده‏ايم. قرآن در باره آدم اوّل مى‏گويد: «همه شما را از يك پدر آفريديم و جفت آن پدر را از جنس خود او قرار داديم» (سوره نساء آيه 1). در باره همه آدميان مى‏گويد: «خداوند از جنس خود شما براى شما همسر آفريد» (سوره نساء و سوره نحل و سوره روم). ... قرآن در آيات فراوانى تصريح كرده است كه پاداش اخروى و قرب الهى به جنسيت مربوط نيست، به ايمان و عمل مربوط است، خواه از طرف زن باشد و يا از طرف مرد. قرآن در كنار هر مرد بزرگ و قدّيسى از يك زن بزرگ و قدّيسه ياد مى‏ كند. از همسران آدم و ابراهيم و از مادران موسى و عيسى در نهايت تجليل ياد كرده است. اگر همسران نوح و لوط را به عنوان زنانى ناشايسته براى شوهرانشان ذكر مى‏كند، از زن فرعون نيز به عنوان زن بزرگى كه گرفتار مرد پليدى بوده است غفلت نكرده است. گويى قرآن خواسته است در داستانهاى خود توازن را حفظ كند و قهرمانان داستانها را منحصر به مردان ننمايد. ... در تاريخ خود اسلام زنان قدّيسه و عاليقدر فراوانند. كمتر مردى است به پايه خديجه برسد. ... ("نظام حقوق زن در اسلام "،  ج 19، ص 130- 133.)

  آیا صحیح است که گفته شود زن برای مرد آفریده شده و طفیلی وجود مرد و مقدمه برای او است؟

نه خیر هرگز چنین مطلبی صحیح و مورد تأیید قرآن نیست. استاد شهید چه جالب نوشته است که: اسلام با صراحت كامل مى‏گويد زمين و آسمان، ابر و باد، گياه و حيوان، همه براى انسان آفريده شده‏اند اما هرگز نمى‏گويد زن براى مرد آفريده شده است. اسلام مى‏گويد هر يك از زن و مرد براى يكديگر آفريده شده‏اند: «هُنَّ لِباسٌ لَكُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ» (بقره / 187.) زنان زينت و پوشش شما هستند و شما زينت و پوشش آنها. ... قرآن كريم مخصوصاً اين مطلب را تذكر مى‏دهد كه وجود زن براى مرد خير است، مايه سكونت و آرامش دل اوست. ... ("نظام حقوق زن در اسلام "، ج 19، ص 134.)

و در پایان امیدوارم همه نوجوانان و جوانان ایرانی و مسلمان هر چه بیشتر با استاد مطهری و آثار پربار و ماندگارش آشنا شوند و زندگیشان سرشار از آرامش و برکت گردد و سلام بر همه عالمان ربانی و سلام بر استاد شهید مرتضی مطهری و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته.