زهرا جبلی، پژوهشگر حوزه و دانشگاه در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه» درباره وجود آسیبهای پژهشهای دینی، اظهار کرد: متون دینی در کنار عقل، از منابع احکام برای هدایت زندگی بشر به سمت کمال و خوشبختی است و استخراج احکام الهی از این متون نیازمند مطالعه دقیق، روشمند و همه جانبه است، لذا پژوهشگران از دیرباز به مطالعه متون دینی از زوایای مختلف پرداختهاند تا روشهای زندگی بشر را از ان به دست آورند.
وی ادامه داد: از آنجا که توانایی، ابزار واهداف افراد گوناگون است، پژوهشهایی که صورت میگیرد نیز دارای نقاط قوت و ضعف مختلفی خواهد بود لذا باید بایستههای پژوهشگر دینی در پژوهش متون اسلامی مورد بررسی قرار گیرد.
جبلی با بیان اینکه آسیبهای موجود در پژوهشها به دو شکل آسیبهای شکلی و محتوایی است، اذعان کرد: در ابتدا به بررسی آسیبهای شکلی باید پرداخت: روشمند نبودن تحقیق یکی از آسیبهای شکلی در پژوهش است و باید بدانیم که عدم استفاده از طرح اولیه برای پژوهش به سردرگمی خواننده و احساس تهیدستی وی پس از مطالعه اثر میانجامد.
وی افزود: نداشتن سازواره و انسجام منطقی مطالب و محورها محصول این آسیب است؛ چه بسا نوشتهای مامال از نکته و مطالب علمی به دلیل پراکندگی و نداشتن طرحواره چیزی افزون بر کشکولنویسی نباشد درحقیقت تازگی و نامیرایی آثار دانشمندان بزرگ اسلامی وادار تحقیق ژرف و روشمند است.
این پژوهشگر حوزه و دانشگاه خلط روشها را دومین آسیب شکلی دانست و گفت: پژوهش روشمند و قاعدهمند پژوهشی است که از ابتدا بر روش تحقیقی خاصی پایهریزی شده است و تا آخر به روش انتخابی پایبند باشد به این معنا که اگر بنا باشد در پژوهش خود صرفا از روش تحلیلی استفاده کند تا آخر با همان روش پیش یرود و همنطور روشهای دیگر مانند تلفیقی تحلیلی و توصیفی که پژوهشگر در صورت انتخاب یک روش باید به همان منوال تا آخر ادامه دهد.
وی اضافه کرد: بدیهی است که پژوهشی که در جای جای آن از روشهای گوناگون آن هم بدون هیچ ضابطه و قاعدهای استفاده شده، هیچ اثری بر آن مترتب نیست و جز ایجاد سردرگمی برای خود نویسنده و مخاطب نتیجه دیگری ندارد.
جبلی با بیان اینکه سومین آسیب شکلی استفاده از ادبیات نامأنوس در پژوهش است، عنوان کرد: باید میزان درک و فهم مخاطب را شناخت و به زبان قابل فهم وی سخن گفت آموزههای دین و شیوه و اسلئب سخن گفتن بزرگان دین، پیامبران و حتی کتابهای آسمانی همواره چنین بوده است.
وی افزود: زبانی که متخصصان در تخاطب با یکدیگر میفهند برای مردم نامأنونس است لذا نباید در نوشتههایی که برای مردم است، مورد استفاده قرار گیرد
این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: وجود زوائد از دیگر آسیبهای شکلی در پژوهش است که در بسیاری از پژوهشها شاهد این کاستی هستیم که سخن اصلی و مطلب مقصود پس از آوردن مقدماتی دور و دراز ارائه میدهند؛ چنانچه نیمی از حجم نوشته یا بیشتر آن نقش مقدمه سخن را دارند و در مواردی اساسا اصل سخن که پژوهش به شمار میآید و به اصطلاح حرف نویسنده است، بسیار کوتاه و به تعبیر عامیانه دو کلمه بیشتر نیست.
وی ادامه داد: اینگونه پژوهشها با آب و تاب و طول تفصیل مقدمه و مؤخره همراه شده تا به صورتی فریبنده شکل مقاله پیدا کند این پیده در دراز مدت بلکه در کوتاهمدت وجب سلب اعتماد خواننده میشود و این آسیب بیشتر در میان تازهکاران و نوقلمان عرصه نگارش و پژوهش بیشتر مشهود است.
جبلی با تأکید بر اینکه آسیبهای محتوایی مقالات و پژوهشها اهمیت بیشتری از دیگر آسیبها دارد، ابراز کرد: همگام نبودن با مقتضیات زمان نخستین آسیب محتوایی است که مشاهده میشود؛ پژوهشگر باید در برزن و بازار حضور داشته باشد محقق روزگار ما باید با مسائل و موضوعات جدید و پیچیده آشنا باشد تا با نگاه به پزوهشهای گذشته بتواند مسیرهای چدید را در ابواب مختلف علم کشف کرده و خود از خطاها و خطرهای زمانه مصون باشد و جامعه را نیز مصون سازد.
وی تصریح کرد: پژوهش مدرسهای و آکادمیک صرف گره از کار فروبسته جامعه باز نخواهد کرد متأسفانه برخی از محققان از زمانه خود بسیار فاصله دارند درحالیکه امروزه جهان آموزش و پژوهش به جایی رسیده است که نیاز به مهندسی مجدد نظامهای آموزشی و پژوهشی حتمی شده است لذا کسی که نسبت به تحولات خود را بازآفرینی نکند عقب میماند.
این پژوهشگر، تکراری بودن را دومین آسیب محتوایی دانست و افزود: میتوان مهمترین آسیب نوشتههای دینی را نداشتن سخنی نو و حرف تازه دانست تکرار مکررات، جمع متفرقات و تفریق مجتمعات و بازنویسی انچه دیگران بارها و بارها نوشتهاند، متأسفانه در نوشتهها بسیار دیده میشود.
وی عنوان کرد: تألیف و گردآوری با تحقیق و پژوهش و تولید نرمافزار دینی فاصله بسیار دارد و در بین انبوه مقالهها بسیار اندک هستند آنها که نگرشی نوف پردازشی نو، دستاوردی نو و اندیشه نو عرضه کرده باشند.
جبلی با بیان اینکه سومین آسیب سطحی بودن است، گفت: پژوهشها و نگارشهایی وجود دارد که باری به هر جهت و با هدف پر کردن صفحات مجلات و نشریات با نگاهی سادهانگارانه عرضه میشود و بدون وجود هیچ احساس مسئولیتی ابزار مقدس قلم را دستمایه متاع ناچیز مادی قرار میدهند.
وی اضافه کرد: متأسفانه این پدیده با تکثر و افزایش شمار نشریات دینی و گسترش مؤسسات علمی و انتشاراتی که میتواند آثار مبارکی داشته باشد و در مسیر بایسته و صحیح گام بردارد، شیوع و رواج بیشتری یافته است و این آسیب خود آسیبهای دیگر ایجاد میکند.
جبلی تأکید کرد: استدلالی نبودن از دیگر آسیبهای محتوایی است چراکه ارکان هر نوشته علمی دو چیز است مدعا و دلیل لذا نخست محقق باید مدعایش را بهگونهای رسا و گویا بیان کند تا هیچ نقطه ابهامی در آن نماند سپس برای اثبات آن باید از انواع ادله عقلی و نقلی کمک گیرد.
پژوهشگر حوزه و دانشگاه ادامه داد: در همین جهت محقق باید با آموزههای منطقی و چگونگی اقامه برهان و استدلال آشنا باشد در غیر این صورت در دام مغالطه خواهد افتاد لذا پژوهشگر باید از نوشتن مطالب احساسی و بدون دلیل و منطق خودداری کند به ویژه در برهه معاصر که به دلیل بالا رفتن سطح آگاهی مخاطبان که برای هر سخنی تقاضای استدلال میکنند.
وی خاطرنشان کرد: تفسیر به رأی آسیب دیگری است که متوجه محتوای ویسندگان است لذا باید بدانیم که مفسران و دانشمندان اسلامی بر این نظر اتفاق دارند که هیچ فردی حق ندارد آیات قرآن را با نظر و رأی شخصی خود تفسیر کند و احادیث بسیاری در این باره نقل شده است.
وی افزود: رسول اکرم صلیالله علیه و آله فرمودند: هر کس قرآن را به به رأی خویش تفسیر کند، برای خود جایی در آتش دوزخ انتخاب کرده است. تفسیر به رأی آسیب بسیار خطرناکی است که زمینه بسیاری از انحرافها را فراهم میکند بنابراین پزوهشگر در برخورد با آیات و روایات باید نهایت احتیاط را لحاظ کند تا از آفتی که خواسته یا ناخواسته دامن بسیاری از پژوهشها را آلوده کرده، مصودن بماند.
جبلی اذعان کرد: یکی دیگر از آسیبها عدم توازن منطقی است که در برخی از پژوهشها مشاهده میشود که در ارتباط منطقی باهم نیستند و مانند چند زیره وی افزود: در پژوهش پژوهش باید دارای توازن منطقی باشد یعنی تمام اجزای آن در ارتباط با یکدیگر از نسبت منطقی لازم برخوردار باشند و بر هم خوردن رابط مقدمه با دیگر قسمتهای پژوهش و رابطه هر فصل با فصل دیگر یا هر پاراگراف با پاراگراف قبل و بعد خود، پژوهش را از نتیجه دلخواه دور میکند.
انتهای پیام/