به گزارش خبرگزاری حوزه، حضرت عبدالعظیم علیه السلام فرزند عبدالله بن علی، از نوادگان امام حسن علیه السلام است و نسبش با چهار واسطه به آن حضرت میرسد و به همین خاطر به «عبدالعظیم حسنی» شهرت یافته است.
در مناقب العترة احمد بن فهد حلّی آمده است که ولادت حضرت عبدالعظیم علیه السّلام پنجشنبه چهارم ربیع الثانی سال ۱۷۳ ق، در مدینه و وفاتش در پانزدهم شوّال ۲۵۲ ق، بوده است.
بر این اساس آن حضرت ۷۹ سال عمر نموده که با دوران امامت چهار امام معصوم، یعنی امام موسی کاظم علیه السلام، امام رضا علیه السلام، امام محمد تقی علیه السلام و امام علی النقی علیه السلام مقارن بوده است. و آنچه قطعیت دارد این است که ایشان محضر امام جواد و امام هادی علیهما السلام را درک کرده و از آنان نقل حدیث نموده است.
مهمترین نشانه عظمت معنوی و مقامات باطنی حضرت عبدالعظیم (علیهالسلام) برابری فضیلت زیارت مزار ایشان، با فضیلت زیارت سیّدالشهداء (علیهالسلام) است.نگاهی گذرا به زندگینامه نیاکان و خاندان حضرت عبدالعظیم (علیهالسلام) نشان می دهد که این خاندان، دارای دو ویژگی برجسته بودهاند:
اوّل: مبارزه و پیکار بر ضدّ ستم و سلطه استکباریِ حاکم به جامعه اسلامی، بهگونهای که پدر حضرت عبدالعظیم (علیهالسلام) در زندان از دنیا رفت و ایشان پدر خود را ندید و جدّ ایشان نیز مدتی در زندان به سر برد.
دوّم: کرامت طبع، عزّت نفس و خدمت به محرومان. ملقّب شدن عبدالعظیم به حضرت «السیّد الکریم» ریشه در این ویژگی خانوادگی این بزرگوار دارد.
جایگاه و مقامات علمی و معنوی
عبدالعظیم حسنی نسبت به ائمه (علیهمالسّلام) زمان خود اخلاص و اعتقاد کاملی داشته و به محضر سه نفر از معصومین (علیهمالسّلام) رسیده و از آن بزرگواران نقل حدیث کرده است.
از اخبار منقوله بهطور وضوح استفاده میگردد که وی مورد علاقه و محل اعتماد و اطمینان حضرات ائمه اطهار (علیهمالسّلام) بوده است. فرمایشات حضرت امام رضا (علیهالسلام) در پیامی که توسط ایشان برای شیعیان فرستادهاند، خود شاهدی روشن برای اثبات این موضوع و حدیث «عرض دین» او خدمت امام هادی (علیهالسلام) و تصدیق آن حضرت اعتقادات حضرت عبدالعظیم (علیهالسلام) را دلیلی بزرگ بر ایمان و قداست و عقیده ثابت او به ائمه هدی (علیهمالسّلام) و مذهب جعفری میباشد.
حضرت عبدالعظیم (علیهالسلام) در زمان خود، دارای موقعیتی عظیم بود.
وی با بزرگان شیعه و روات درجه اول ارتباط کامل داشته و با عده کثیری از اصحاب حضرت امام صادق و امام کاظم و امام رضا (علیهمالسّلام) معاصر و همنشین بود... هشام بن حکم، ابن ابیعمیر، علی بن جعفر (علیهمالسّلام) ، حسن بن محبوب که از مشایخ او هستند، دلیل بارزی است که وی دارای مقام رفیع و ارجمندی بوده، و با اینگونه اشخاص که از خواص اصحاب حضرت امام صادق و امام موسی بن جعفر (علیهمالسّلام) بودند، مجالست داشته است.
علمای رجال و فقهای بزرگ، حضرت عبدالعظیم (علیهالسلام) را در کتب خود آورده و او را توصیف و تمجید کردهاند و همگان او را به خلوص عقیده و صفای باطن و اعتقاد صحیح و راسخ ستوده و معرفی مینمایند.
مهمترین نشانه عظمت معنوی و مقامات باطنی آستانه حضرت عبدالعظیم (علیهالسلام) برابری فضیلت زیارت مزار آن بزرگوار، با فضیلت زیارت سیّدالشهداء است.
شیخ المحدّثین، صدوق در ثواب الاعمال و ابن قولویه در کامل الزیارات، از محمد بن یحیی عطّار (که یکی از اهالی ری است) اینگونه نقل کرده که: خدمت امام هادی (علیهالسلام) رسیدم. ایشان فرمود: «کجا بودی؟» گفتم: حسین بن علی (علیهالسلام) را زیارت کردم.
امام هادی (علیهالسلام) فرمود: أما إنّک لَوزُرتَ قَبرَ عَبدِالعَظیمِ عِندَکُم کُنتَ کَمَن زارَ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ (علیهالسلام).بدان که اگر قبر عبدالعظیم را در شهر خودتان زیارت کنی، مانند کسی هستی که حسین بن علی (علیهالسلام) را زیارت کرده باشد.
یکی از ابعاد مهمّ در شخصیّت حضرت عبدالعظیم علیه السلام مقام و منزلت علمی و دانش و خدمات علمی اوست و توضیحات علمای تاریخ و سیره گویای این حقیقت است که حضرت عبدالعظیم علاوه بر نقل احادیث از ائمه معاصر خویش و تلاش برای آموزش عقاید سالم و دفاع از اهل بیت علیهم السلام، به منظور ارشاد تعلیم و تربیت صحیح دینی مردم آثاری را تألیف کردند که هر یک در نوع خود بسیار مفید و موثر بوده اند.
از جمله آثار علمی او عبارتند از:
خطبه های امیرالمؤمنین علی علیه السلام: این اثر مشتمل بر چند خطبه از مولای متقیان امام علی علیه السلام است. نجاشی در رجال خود، حضرت عبدالعظیم را پس از ذکر شجرهاش، صاحب کتاب «خطب امیرالمؤمنین علیه السلام» ذکر نموده است.
کتاب یوم و لیله: در این اثر درباره وظایف و اعمال مستحب و اخلاقی افراد در هر شبانه روز مطالبی عرضه شده است. اما اصل این اثر همانند بسیاری از آثار ارزشمند اسلامی در طول تاریخ از بین رفته است. شیخ صدوق نیز، مجموعه روایات عبدالعظیم حسنی را با عنوان «جامع اخبار عبدالعظیم» گردآوری کرده است.
وی دو روایت از امام رضا (ع)، ۲۶ روایت از امام جواد (ع) و ۹ روایت از امام هادی (ع) بیواسطه نقل کرده است. روایات باواسطه وی هم به ۶۵ حدیث میرسد.
شیخ صدوق در کتاب کمال الدین در ضمن حدیث «عرض دین» آورده است: وقتی که حضرت عبدالعظیم (علیهالسلام) خدمت امام هادی (علیهالسلام) مشرف شد و عقاید خود را اظهار نمود، امام فرمود: انت ولیُنا حقاً؛ تو به حقیقت از دوستان و یاران ما هستی.
شیخ طوسی نیز در رجال خود حضرت عبدالعظیم را از اصحاب امام هادی علیه السلام ذکر کرده و در پایان نام او را به «رضی الله عنه» یاد نموده که رضی الله عنه نزد اصحاب حدیث با اهمیت است.
علامه حلی در خلاصة الاقوال، حضرت عبدالعظیم را عالمی پرهیزکار معرفی کرده و جزء «ثقات» و «ممدوحین» ذکر کرده است.
علامه مجلسی در «هدیة الزائرین» از جمله مزارات معلوم و مشهور را، مرقد منور حضرت عبدالعظیم علیه السلام در مقابل شجره ری ذکر میکند.
میرداماد در راشحه خامسه از «الرواشح السماویه» گفته است: واضح است که طریق عبدالعظیم حسنی، «حسن» شمرده شود، زیرا که اهل حدیث و علمای رجال وی را مدح و تمجید نمودهاند... مگر حضرت هادی علیه السلام به او نفرمود، تو به حق از دوستان ما هستی؛ این فرمایش امام علیه السلام جامعترین تعریف درباره حضرت عبدالعظیم با در نظر گرفتن شرافت، نسب و عظمت خانوادگی اوست.
محدث بزرگ میرزا حسین نوری در مستدرک الوسائل، معروفیت وی را به امانت و راستگویی و درستکاری و اهل زهد و عبادت بودن تأکید مینماید و از قول امام هادی علیه السلام پاداش زیارت او را بهشت میداند.
هجرت به ری
بنابر گزارشهای تاریخی، عبدالعظیم در زمان معتز، خلیفه عباسی، به جهت اذیت و آزار و ترس از قتل، به امر امام هادی(ع) از سامرا به ری -که از پایگاههای مهم عباسیان بود- هجرت کرد.
برخی هم نقل کردهاند به قصد زیارت قبر امام رضا(ع) به قصد خراسان هجرت کرد و در ری برای زیارت حمزة بن موسی بن جعفر توقف کرد و در آنجا مخفی شد.نجاشی به نقل از احمد بن محمد بن خالد برقی نقل کرده است که عبدالعظیم در حال فرار از سلطان، به ری آمد و در سرداب خانه یکی از شیعیان در محله «سِکة المَوالی» (کوچه و محله دوستان اهلبیت) ساکن شد.
او در همان سرداب به عبادت میپرداخت، روز را روزه میگرفت و شب را به عبادت میگذراند. وی مخفیانه از منزل بیرون میآمد و به زیارت قبری میرفت که آن را قبر یکی از فرزندان موسی بن جعفر میدانست. پیوسته در آن سرداب بود و خبر ورود او به شیعیان آل محمد یکی پس از دیگری میرسید تا اکثر شیعیان با وی آشنا شدند.
بر پایه گزارش صاحب بن عبّاد (۳۲۶-۳۸۵ ق)، (گفتنی است که این گزارش، با اندکی تفاوت در رجال النجاشی (۳۷۲-۴۵۰ ق) نیز آمده و متن حاضر، برگرفته از هر دو منبع است) شب وفات حضرت عبدالعظیم (علیهالسلام) یکی از شیعیان ری در عالم رؤیا، پیامبر خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) را دید که به او فرمود: «مردی از فرزندان مرا فردا از سکة الموالی میآورند و در باغ عبدالجبار بن عبدالوهاب، در کنار درخت سیب، دفن خواهند کرد». آن شخص نزد صاحب باغ رفت تا آن درخت و مکان آن را بخرد. صاحب باغ به او گفت: این درخت و مکانش را برای چه میخواهی؟ او جریان رؤیای خود را بازگو کرد. صاحب باغ گفت: من همچنین خوابی دیدهام و بدینجهت، محل این درخت و همه این باغ را وقف سادات و شیعیان کردهام که اموات خود را در آن دفن کنند.
بنابراین گزارش، با عنایت به اینکه باغهای آن دوران، معمولاً بسیار بزرگ بوده، میتوان حدس زد که تا شعاع قابل توجهی در اطراف مرقد مطهر حضرت عبدالعظیم (علیهالسلام) وقف دفن سادات و پیروان اهلبیت (علیهمالسلام) بوده است.
وفات یا شهادت؟
به گزارش نجاشی عبدالعظیم حسنی بر اثر بیماری درگذشته است.
شیخ طوسی نیز قائل به وفات وی است. با این حال فخرالدین طُریحی عالم شیعی قرن یازدهم، ادعای شهادت او را مطرح نموده است که با تحقیق در منابع رجالی و انساب، گزارش موثقی دال بر شهادت عبدالعظیم حسنی به دست نیامده است.
عبدالعظیم با دختر عمویش ازدواج کرد و صاحب دو فرزند به نامهای محمد و ام سلمه شد و به گفته شیخ عباس قمی، محمد به زهد و عبادت شهرت داشت.
منابع:
کتاب حکمت نامه حضرت عبدالعظیم علیه السلام آیت الله محمدی ری شهری
کتاب کامل الزیارات ابن قولویه ص321
ویکی شیعه
کتاب آشنایی با حضرت عبدالعظیم علیه السلام و مصادر شرح حال او آیت الله رضا استادی
دانشنامه اسلامی
نظر شما