به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین قاسم خانجانی، استاد حوزه علمیه در نشست علمی با موضوع «هنر مناظره با الهام از سیره مناظرات امام رضا علیه السلام» که از سوی مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه های علمیه برگزار شد، مناظره های علمی هشتمین امام شیعیان را هم از جهت روش و هم از جهت محتوا قابل استفاده برای شبهات مختلف در اعصار گوناگون حتی عصر حاضر قلمداد کرد و گفت: اصل هدف از این مناظرات که از سوی مأمون دنبال می شده، شامل اهداف مختلفی بوده است. اما یکی از اهداف اصلی مأمون بعد از این که از جایگاه و موقعیت سیاسی، اجتماعی و معنوی امام رضا علیه السلام در مدینه مطلع شد، تصمیم به احضار آن حضرت به مرو و به نوعی زیر نظر گرفتن ایشان بود.
وی اظهار کرد: دستگاه حکومت عباسی در ابتدا پیشنهاد خلافت را مطرح کردند که کاملاً مشخص بود از روی ریا و نیرنگ و فریب است. لذا امام رضا(ع) به طور کلی آن را رد کرده و نپذیرفتند. زیرا می دانستند که هیچ حقیقتی در این کار وجود ندارد؛ کما اینکه در گذشته نیز نسبت به ائمه پیشین چنین چیزی گاهی مطرح شده بود.
چرا امام رضا(ع) ولیعهدی را پذیرفتند؟
حجت الاسلام والمسلمین خانجانی تهدید امام رضا(ع) توسط مأمون را دلیلی مهم بر مجبور شدن آن حضرت به مهاجرت برشمرد و گفت: مأمون زمانی که هوشمندی امام رضا(ع) را دید و متوجه شد ایشان نمی خواهند بهانه دست او بدهند، بحث ولایت عهدی را مطرح کرد. با پذیرفته نشدن این پیشنهاد از سوی امام رضا(ع) در نهایت مأمون اقدام به تهدید امام کرده و امام رضا(ع) نیز با توجه به اینکه می دانستند اگر این پیشنهاد را نپذیرند، منتج به یک کشته شدن و تروری می شوند که ثمری برای عالم اسلام نخواهد داشت، متحمل پذیرش پیشنهاد ولیعهدی شدند.
وی بیان داشت: باید دانست که وجود مقدس امام رضا(ع) نیز همچون امام حسین(ع) و سایر ائمه اطهار علیهم السلام به دنبال تعالی اسلام و مسلمین بودند؛ اما از آنجا که اگر امام رضا(ع) با دسیسه، ترور و به صورت مخفیانه به شهادت می رسیدند، آثاری که شهادت امام حسین(ع) در کربلا داشت را محقق نمی کرد، ایشان ولایت عهدی را البته با شرایطی پذیرفتند. در نتیجه این امر ایشان ناچار به مهاجرت از مدینه به مرو به عنوان مرکز خلافت عباسیان شدند.
امام رضا(ع) با چه شرایطی ولایت عهدی را پذیرفتند؟
استادیار گروه تاریخ اسلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با تأکید بر اینکه شرایط پذیرش ولایت عهدی از سوی امام رضا(ع) موجب شد، مأمون به نتایج مورد نظرش نرسد، تصریح کرد: مهمترین شرط امام رضا(ع) عدم دخالت ایشان در عزل و نصب افراد و شئون امور حکومتی بود که این امر موجب بی ارزش شدن ولیعهدی شده و از تحقق اهداف مأمون جلوگیری کرد. در نتیجه مأمون برای تضعیف جایگاه امام رضا(ع) تدارک دیدن و سامان دادن جلسات مناظره علمی به اشکال مختلف و افراد مختلف بود.
وی گفت: یکی از اهداف مأمون از برگزاری مناظرات تخریب چهره امام(ع) بود و حتی در مناظره ای که آن حضرت با سلیمان مروزی داشتند، مأمون به سلیمان تأکید می کند که من می خواهم در این مناظرات کاری کنی که از جهت علمی بتوانی علی بن موسی الرضا(ع) را در موضع ضعف قرار دهی!
سرگرم کردن مردم به مناظرات برای غافل کردن آن ها از مسائل و مشکلات حکومت عباسی
حجت الاسلام والمسلمین خانجانی اظهار کرد: یکی دیگر از اهداف مأمون از برگزاری مناظرات سرگرم کردن مردم به این مناظرات بود. زیرا مأمون بر سر مسائل مختلفی همچون خلافت با امین دچار اختلافات شده و اگر مردم به این موضوع توجه پیدا می کردند، چه بسا اصل حکومت و خلافت مأمون در خطر قرار می گرفت و ممکن بود حقانیت امام رضا(ع) و اهل بیت علیهم السلام برای رسیدن به حکومت به اثبات می رسید.
وی دوران حکمرانی مأمون را دوران شکل گیری قیام های مردمی خواند و افزود: در همان دوران افرادی از اهل بیت(ع) و شیعیان به دنبال ترتیب دادن قیام های مردمی و تشکیل جنبش های مقابله کننده با خلافت بودند که اگر مردم حواسشان به این مناظرات جمع می شد، از این قیام ها غافل و منصرف می گشتند.
آزمودن علم امام رضا(ع) بوسیله برگزاری مناظرات!
این پژوهشگر حوزوی با اشاره به امتحان و آزمایش کردن علم امام رضا(ع) به عنوان سومین هدف مأمون از برگزاری مناظرات علمی گفت: مأمون می خواست از این جهت نیز به نتیجه برسد که آیا آنچه در مورد عمق و گستره علمی و معنوی وجود نازنین امام رضا(ع) می گویند، صحت دارد یا خیر؟!
وی مناظرات افراد با امام رضا علیه السلام را هم به صورت انفرادی و هم به شکل جمعی دانست و گفت: این مناظرات در کتب و منابع بسیار ارزشمند و دست اول آمده و در دسترس ما قرار گرفته است.
استفاده از روش پرسش و پاسخ در مناظرات امام رضا(ع)
حجت الاسلام والمسلمین خانجانی در پرداخت به روش های مناظره امام رضا(ع) تصریح کرد: آن حضرت در یکی از روش های مناظره ای خود از پرسش و پاسخ استفاده می کردند؛ به این شکل که بحث را درخواست پرسیدن از طرف های مقابل آغاز می نمودند. ایشان از طرف های مناظره می خواستند که در مورد هر موضوعی که می خواهند سؤال بپرسند. پاسخ های ایشان به سؤالات هم آنچنان دقیق و محکم بود که بعضاً موجب مسلمان شدن افراد می شد.
وی افزود: تأکید بر تعقل و خردورزی یکی دیگر از روش های امام رضا(ع) در مناظرات بوده است. ایشان قبل از اینکه با دین و اعتقادات مذهبی افراد کار داشته باشند از طریق استدلال های عقلی به پاسخ سؤال های مطرح شده از سوی آنان می پرداختند.
استاد حوزه علمیه ادامه داد: امام رضا(ع) از افراد می خواستند که بر اساس قوه عقلشان و با استدلال های منطقی قضاوت کنند. حتی ایشان در روش دیگر یکسری ایراد و اشکالات بر اعتقادات افراد وارد می کرده و بر این اساس با آن ها مناظره می نمودند.
روشی که امام رضا(ع) در مناظره با جاثلیق مسیحی به کار گرفتند
وی جاثَلیق رهبر مسیحیان زمان امام رضا(ع) را یکی از افراد مناظره کننده با آن حضرت خواند و عنوان داشت: برخی از مسیحیان تجسم خداوند را در وجود حضرت عیسی(ع) می دانند و امام رضا(ع) در مناظره با یکی از بزرگان مسیحیان که جاثَلیق نام داشت، گفتند که شما باور دارید عیسی(ع) تجسم خداست و به همین دلیل می توان گفت که این شخص به نماز و روزه توجهی نداشته است. جاثلیق با شنیدن این حرف برآشفته شد و گفت حضرت عیسی(ع) کسی بوده که روزها را روزه می گرفت و نمازهایی می خواند که شب را در حال نماز خواندن به صبح می رساند. امام رضا(ع) سپس فرمودند که عیسی(ع) برای چه کسی نماز می خواند؟ اگر خودش تجسم خدا بود، پس برای کدام خدا نماز می خواند و چه خدایی را عبادت می کرد؟
حجت الاسلام والمسلمین خانجانی یادآور شد: روش امام رضا(ع) در مناظره با جاثلیق بر اساس اعتقادات خود فرد مقابل و چینش پاسخ بر پایه همین اعتقادات یکی از روش های بسیار کارآمدی است که ما هم امروزه می توانیم در مناظرات مختلف به آن توجه داشته باشیم.
وی گفت: یکی دیگر از روش های امام رضا(ع) در تأکید بر اعتقاد طرف مقابل و ضمن تأیید اعتقاد او، پاسخ دادن به مدعای اوست. یعنی زمانی که می بینیم اعتقاد طرف مقابل با اعتقاد ما مشابهت دارد، از این اشتراک و شباهت ها باید استفاده کنیم تا بتوانیم او را متقاعد نماییم. این روش را امام رضا(ع) در مناظره با یوحنای دیلمی استفاده کرده و بعثت پیامبر اکرم(ع) را بر اساس متون و تعالیم انجیل به اثبات رساندند.
پرهیز از اتهام زنی به طرف مقابل یکی از اصول مناظرات امام رضا(ع) بوده است
عضو هیئت علمی گروه تاریخ اسلام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه پرهیز از اتهام زنی به طرف مقابل و اجتناب از وارد کردن نقد شخصی نسبت به او را یکی دیگر از اصول مناظرات امام رضا(ع) برشمرد و اظهار کرد: امروز نیز این اصل بسیار مهم است که ما در مناظرات به جای اینکه شخص را مورد اشکال و اتهام قرار دهیم، فقط سخن، نظر و عقیده او را نقد و بررسی کنیم.
وی افزود: امام رضا(ع) در موارد متعددی از مناظرات بویژه در مناظره با اندیشمندان دیگر ادیان از استدلال های عقلی استفاده می کردند و از مطرح کردند احادیث و آیات پرهیز داشتند تا بتوانند بر پایه اشتراکات عقلی طرف های مقابل خود را اقناع سازند.
حجت الاسلام والمسلمین خانجانی در پایان خاطرنشان کرد: مناظره های علمی امام رضا(ع) موجب شد، نه تنها مأمون به اهدافش نرسد، بلکه جایگاه علمی و شخصیت والای آن حضرت بیش از پیش در میان مردم شناخته شود و در نتیجه این امر بود که مأمون با امام دشمنی کرده و ایشان را با مسموم نمودن به شهادت رساند.
نظر شما