پرونده زیرِ پوست | خالکوبی‌های دیروز، تتوهای امروز؛ دو روایت از هویت و تعلق

به گزارش خبرگزاری حوزه، دنیای امروز، پوست بوم بیان هویت فردی شده است. تتو یا خالکوبی، که روزگاری تنها یادآور آیین‌های کهن و نمادهای قبیله‌ای بود، اکنون به پدیده‌ای جهانی و یکی از اشکال پرطرفدار هنر بدن در میان نسل جوان تبدیل شده است؛ اما این نقش‌های ماندگار، چه در قالب خالکوبی‌های عمیقِ فرهنگیِ مادربزرگ‌های بختیاری و چه در طرح‌های مدرن و پرجزئیات نوجوانان، بسیار فراتر از یک انتخاب زیبایی‌شناختی ساده هستند

آنها داستان‌هایی را روایت می‌کنند: داستان تعلق به یک گروه، جست‌وجوی هویت، طغیان علیه هنجارها، یا حتی تلاشی برای درمان و محافظت در برابر نیروهای نادیده. سؤال اینجاست که آیا انگیزه نوجوان امروزی از کندن یک نقش ماندگار بر پوستش، با انگیزه گذشتگانش یکسان است؟ این پدیده چه خطراتی را به همراه دارد و جامعه ایرانی چگونه به آن می‌نگرد؟

برای بررسی ابعاد پیچیده این موضوع، از سرکارخانم مریم شاهوردی، کارشناس مسائل نوجوانان، دعوت کردیم تا در گفت‌وگویی تفصیلی، به ریشه یابی این موضوع بپردازد.

این مصاحبه تلاش دارد تا از یک سو، نگاه قضاوتی را کنار بگذارد و از سوی دیگر، با نگاهی علمی و آموزشی، عمق این موضوع را بشکافد.

متن گفتگو در ادامه پیشکش حضور شما مخاطبین گرامی می‌گردد.

* ضمن تشکر از فرصتی که در اختیار خبرگزاری رسمی حوزه قرار دادید، اگر موافق باشید، به عنوان اولین پرسش علاقمندم بدانم تفاوت ماهوی «خالکوبی سنتی» و «تتو»ی مدرن در چیست؟

از نظر فنی و روش‌شناختی، تتو مدرن و خالکوبی سنتی تفاوت‌های بنیادینی دارند.

تتو مدرن با استفاده از دستگاه‌های پیشرفته و سوزن‌های کوچکتر (۷۵ درصد کوچکتر از کوچکترین سوزن سنتی) انجام می‌شود. عمق نفوذ نیز متفاوت است.

تتوهای مدرن در عمق ۱.۹۵ میلی‌متر در لایه درم قرار می‌گیرند، در حالی که خالکوبی سنتی معمولاً در عمق کمتری (حدود ۱.۵ میلی‌متر) انجام می‌شود.

رنگدانه‌ها نیز متفاوت هستند. جوهرهای مدرن بر پایه اکسید آهن ساخته شده و رنگ‌های متنوع و زنده‌تری دارند، در حالی که خالکوبی سنتی از رنگدانه‌های طبیعی مانند کربن استفاده می‌کند. این تفاوت بر ماندگاری تأثیر می‌گذارد.

همچنین تتوهای مدرن برای سال‌های طولانی باقی می‌مانند، اما خالکوبی سنتی ممکن است سریع‌تر محو شود.

از نظر مفهوم فرهنگی، خالکوبی سنتی در ایران معانی نمادین عمیق داشته است. در قبایل بختیاری و لر، خالکوبی برای زیبایی، درمان، خواص جادویی، و محافظت در برابر نیروهای ماورایی استفاده می‌شد.

تفاوت‌های روان‌شناسی و فرهنگی تتو و خالکوبی کوبی (خالکوبی سنتی) عمدتاً در زمینه‌های زیر خلاصه می‌شود:

تفاوت‌های روان‌شناسی

- تتوهای مدرن اغلب از نظر روان‌شناختی با هدف خودبیانی، هویت‌یابی فردی، استقلال و بیان هنری شخصی انجام می‌شوند. افراد از تتو برای جلب توجه، متمایز شدن و اعلام علایق یا خاطرات مهم در زندگی استفاده می‌کنند.

- خالکوبی کوبی در قبایل و فرهنگ‌های سنتی ایران بیشتر با انگیزه‌های نمادین، قراردادی و معنوی انجام می‌شود. این خالکوبی‌ها کارکردهای روانی مانند ایجاد حس تعلق به گروه، محافظت‌های نمادین، یا رفع ترس‌های ماورایی داشتند.

- در تتوهای مدرن، خصوصاً در نوجوانان و جوانان، تتو ممکن است بخشی از بحران هویت یا شورش علیه ساختارهای سنتی باشد، در حالی که خالکوبی معمولاً بخشی از یک هویت فرهنگی-اجتماعی با معنای ثابت و پذیرفته‌شده است.

تفاوت‌های فرهنگی

- تتوهای مدرن به عنوان یک نماد فرهنگ جهانی‌شده با تأثیرات گسترده از مد، هنر و رسانه‌های جمعی شناخته می‌شوند و ممکن است از مفاهیم مذهبی یا سنتی دور باشند.

- خالکوبی کوبی کوبی در اقوام ایرانی مثل بختیاری و لر نه تنها جنبه زیبایی داشت بلکه نمادهای مذهبی، محافظتی، درمانی و اجتماعی را نیز در بر می‌گرفت. این نوع خالکوبی‌ها در جامعه‌شناسی آن اقوام جایگاه مهمی داشتند.

- از نظر پذیرش اجتماعی، تتوهای مدرن در ایران هنوز به طور کامل پذیرفته نشده‌اند و گاهی نمادی از نافرمانی و اعتراض تلقی می‌شوند، اما خالکوبی کوبی در فرهنگ سنتی به عنوان میراث فرهنگی و بخشی از آیین‌ها درک می‌شود.

به صورت خلاصه، تتوهای مدرن بیشتر جنبه فردگرایانه و روان‌شناختی دارند، در حالی که خالکوبی کوبی ریشه در فرهنگ و اعتقادات جمعی با معناهای نمادین و کارکردهای روشن دارد.

* انگیزه اصلی نوجوانان امروزی برای تتو کردن چیست؟ آیا تنها جنبه زیبایی و هنری دارد یا بیانگر مفاهیم deeperتری مانند هویتیابی، تعلق به گروه یا اعتراض است؟

هویت یابی

تحقیقات نشان می‌دهد که انگیزه‌های نوجوانان برای تتو کردن فراتر از جنبه زیبایی است. هویت‌یابی یکی از مهم‌ترین دلایل محسوب می‌شود، نوجوانان از تتو برای ایجاد و حفظ هویت متمایز استفاده می‌کنند

مخالفت با والدین

مخالفت با والدین و استقلال انگیزه‌ای قوی برای فعالیت های پر خطر در نوجوانی است. نوجوانان تتو را به عنوان ابزاری برای جدایی از سایه والدین و اعلام استقلال به کار می‌برند. این رفتار بخشی از فرآیند فردیت‌یابی در نوجوانی است که اگر درست هدایت شود،به جای منجر شدن به رفتارهای پرخطر و جدایی از والدین،عامل استقلال و هویت یابی موفق و الگوگیری در او خواهد شد.

تعلق به گروه

تعلق به گروه نیز نقش مهمی دارد. مغز نوجوان به دلیل تغییرات هورمونی، پذیرش گروهی را بسیار مهم تلقی می‌کند. اگر گروه همسالان تتو داشته باشند، فشار برای تتو کردن شدت می‌یابد.

تحقیقات نشان می‌دهند که کنترل ظاهر برای نوجوانانی که تغییرات جسمی زیادی تجربه می‌کنند، مهم است. تتو به آن‌ها حس کنترل بر بدن خود می‌دهد.

* خالکوبی در میان اقوام و عشایر ایران (مثل بختیاریها یا لرها) چه کاربردها و مفاهیم نمادینی داشته است؟

در میان عشایر ایران، خالکوبی کاربردهای متنوع داشته است. زنان بختیاری از خالکوبی برای جذابیت و باروری استفاده می‌کردند. همچنین برای دفع چشم زخم، پنهان کردن جای زخم و درمان بیماری کاربرد داشت.

مفاهیم نمادین شامل طرح‌های خورشید، ستاره، صلیب، و نمادهای جن‌شناختی بود که ریشه در فرهنگ کهن بختیاری داشتند. زنان لر نیز از خالکوبی برای محافظت مادران باردار در برابر "آل" (موجود شیطانی) استفاده می‌کردند.

عبارت «یا علی» نیز به عنوان خالکوبی رایج بود که جنبه مذهبی داشت. این طرح‌ها معمولاً روی مچ، مفصل، دست‌ها، سینه، چانه، بینی و بین دو ابرو انجام می‌شد.

* آیا انگیزه انسان معاصر از تتو با انگیزه گذشتگان (مثل عشایر) یکسان است یا تفاوت بنیادین دارد؟

انگیزه انسان معاصر از تتو با گذشتگان تفاوت بنیادین دارد.

در گذشته، خالکوبی عمدتاً کاربرد عملی داشت: درمان، محافظت، دفع بلا، و نشان‌دهنده وضعیت اجتماعی.

امروزه انگیزه‌ها عمدتاً روان‌شناختی است: خودبیانی، هویت‌یابی، زیبایی، و یادبود.

تحقیقات نشان می‌دهند که امروزه افراد تتو را برای احساس منحصربه‌فرد بودن، احساس اعتماد و عزت نفس کردن نسبت به خود و خوش‌قیافه به نظر رسیدن انجام می‌دهند.

جالب اینکه مردان بیشتر تتو را نشان هویت گروهی می‌کنند، در حالی که زنان بیشتر برای تزیین شخصی و احساس استقلال استفاده می‌کنند.

* تتو کردن چه خطرات و عوارض پزشکی قابل توجهی می‌تواند برای بدن داشته باشد؟

تتو کردن خطرات قابل توجه پزشکی دارد. عفونت شایع‌ترین عارضه است که می‌تواند از قرمزی ساده تا سلولیت خطرناک و سپس تشدید شود.

واکنش‌های آلرژیک به ویژه با رنگ قرمز شایع است. این واکنش‌ها ممکن است روزها، هفته‌ها یا حتی ماه‌ها پس از تتو ظاهر شوند.

نور خورشید این واکنش‌ها را تشدید می‌کند.

عوارض دیگر شامل گرانولوما (گره‌های کوچک اطراف مواد خارجی)، «کلویید» (رشد بیش از حد بافت اسکار)، و انتقال «بیماری‌های خونی» مانند هپاتیت B، C، و HIV است.

تحقیقات اخیر نشان می‌دهند که «سرطان» مرتبط با تتو تاکنون دربرخی مواردی دیده شده به دلیل وجود مواد شیمیایی سرطان‌زا در بعضی جوهر ها و شرایط غیر بهداشتی.

* میزان پذیرش اجتماعی تتو در جامعه ایران چقدر است و این پذیرش در محیط‌های مختلف (خانواده، محل کار، دانشگاه) چگونه متفاوت است؟

میزان پذیرش اجتماعی تتو در ایران پیچیده و متناقض است. در سال‌های اخیر، تتو در میان جوانان ایرانی محبوبیت یافته و معمولا نشانه ای از غرب گرایی و اقتباس هویت بیگانه است.

همچنین بر اثر گستردگی تاثیر فضای مجازی در تغییر تعریف زیبایی و مدرنیسم، تتو به میزان زیادی در بین دختران جوان با انگیزه های زیبایی خواهی محبوبیت و رواج پیدا کرده است.

در محیط خانواده، پذیرش بسیار محدود است. تحقیقات نشان می‌دهند که والدین ایرانی مخالفت شدیدی با تتو نوجوانان دارند.

در محیط کار؛ وضعیت پیچیده‌تر است. فدراسیون والیبال ایران بازیکنان را موظف به پوشاندن تتوها کرده و چندین بازیکن فوتبال به کمیته اخلاق ورزشی احضار شده‌اند.

در دانشگاه‌ها، تتوهای پنهان معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کنند اما تتوهای آشکار ممکن است با واکنش منفی مواجه شوند.

* آیا می‌توان تتو کردن در نوجوانی را نشانه‌ای از یک اختلال روانی یا بحران هویت دانست؟

تحقیقات مدرن نشان می‌دهند که تتو کردن به خودی خود نشانه اختلال روانی نیست و شاید یک تقلید ساده یا عدم توانایی در کنترل تکانه در نوجوانی باشد .

پزشکان اطفال سابقاً تتو را نشانه رفتار پرخطر می‌دانستند با این حال، تتو ممکن است بازتاب بحران هویت طبیعی نوجوانی باشد. این دوره که اریک اریکسون آن را «هویت در برابر آشفتگی نقش» نامید، زمانی است که نوجوانان نقش‌های مختلف را امتحان میکند تا سرانجام به کشف خود و هویت خود نائل شوند و ممکن است تحت شرایط محیطی، تتو را نیز امتحان کند؛ اما عوامل خطر شامل انجام تتو در سن پایین تحت تأثیر الکل یا مواد مخدر، یا تحت فشار مراقبان نا صالح و یا گروه همسالان است.

نشانه‌های هشدار شامل تصمیم‌گیری تکانشی، عدم توجه به عواقب آینده، و انجام تتو برای فرار از مشکلات عاطفی است.

* برای صحبت با یک نوجوان مصمم به تتو، چه استدلال‌ها و راهکارهای قانع‌کننده‌ای وجود دارد؟ (چرا صرفاً نهی کردن ممکن است نتایج معکوس داشته باشد؟)

صرفاً نهی کردن اغلب نتایج معکوس دارد زیرا باعث تقویت نیاز نوجوان برای مخالفت می‌شود.

میتوانیم از روش های زیر استفاده نماییم:

گوش دادن فعال: پرسیدن دلایل نوجوان برای تتو کردن و درک انگیزه‌هایش. این نه تنها احساس ارزش‌مندی به نوجوان می‌دهد بلکه اطلاعاتی برای استدلال منطقی فراهم می‌کند.

گفتگوی غیرتقابلی: به جای حمله، والدین باید موضوع را به شیوه‌ای غیرتقابلی مطرح کنند. درمانگران توصیه می‌کنند والدین مانند برخورد با بزرگسالان، نوجوان را جدی بگیرند.

تأکید بر ماندگاری: نوجوانان باید ماندگاری تصمیم را درک کنند. آمار نشان می‌دهد که ۵۸ درصد افراد از تتوهایشان پشیمان می‌شوند.

ارائه جایگزین‌ها: پیشنهاد روش‌های موقت برای بیان خود مانند تتوهای موقت یا تغییر ظاهر به روش‌های دیگر.

اشاره به پیامدهای اجتماعی: بحث درباره تأثیر تتو بر آینده شغلی، روابط خانوادگی، و پذیرش اجتماعی.

ضرورت یا عدم ضرورت گفتگو والدین

گفتگوی والدین با فرزند، ضروری است؛ اما نه به عنوان سعی برای کنترل، بلکه به عنوان راهنمایی و آموزش. تحقیقات نشان می‌دهند که نوجوانانی که با والدین رابطه امن و دوستانه دارند، تصمیمات بهتری می‌گیرند.

والدین باید دلایل نگرانی خود را به وضوح بیان کنند به جای اینکه صرفاً «نه» بگویند.

Dr. Gary Freed از دانشگاه میشیگان تأکید می‌کند که والدین باید دیدگاه خود را شفاف کنند و رابطه صمیمانه با فرزندان داشته باشند. در اسلام نیز در احادیث متعددی به شیوه برخورد صمیمانه با نوجوان اشاره شده از جمله نامه ۳۱ نهج البلاغه.

احترام به استقلال نوجوان مهم است، اما این به معنای عدم مشارکت نیست. والدین می‌توانند نقش مشاور داشته باشند تا کنترل‌کننده.

محدودیت‌های قانونی نیز اهمیت دارد کشور های مختلف قوانین محدودکننده‌ای برای تتو نوجوانان دارند . در ایران نیز قوانینی برای محدودیت سنی و محتوایی تتو وجود دارد.

* با تشکر از شما، در پایان اگر نکته ای باقی مانده، بفرمایید.

بله، در پایان به چند نکته باید اشاره کرد:

- تأثیر رسانه‌های اجتماعی: امروزه اینستاگرام و تیک‌تاک نقش عمده‌ای در ترویج فرهنگ تتو دارند که والدین باید آگاه باشند و مدیریت لازم را بر فعالیت نوجوانان به کار بگیرند.

- تفاوت‌های جنسیتی: زنان بیشتر برای تتوهای کوچک و معنادار تمایل دارند، در حالی که مردان تتوهای بزرگ‌تر و نمادین ترجیح می‌دهند. آگاهی از سلیقه و انگیزه تتو کننده، می‌تواند راه‌گشای حل و جایگزینی آن با فعالیت سودمند تری باشد.

- لزوم مشاوره متخصص: در موارد مشکوک، مراجعه به روان‌شناس یا مشاور نوجوان توصیه می‌شود تا انگیزه‌های زیربنایی بررسی شود.