بررسی راهکارهای اجرایی علوم‌ اسلامی در تحقق تمدن نوین اسلامی

به گزارش خبرگزاری حوزه، آیت‌الله علیرضا اعرافی در همایش «مکتب و سیره پیامبر اعظم(ص)؛ علوم انسانی اسلامی انسان‌ساز و جامعه‌پرداز»که در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه برگزار شد، با تبیین جایگاه وجودی پیامبر اکرم(ص) اظهار کرد: پیوند پیامبر(ص) با خداوند، پیوندی بنیادین و هویت‌ساز است که منزلت انسان را به بالاترین مراتب می‌رساند و فهم این حقیقت، کلید درک رسالت نبوی است.

وی با اشاره به تأملات مکرر خود درباره این موضوع تصریح کرد: بارها از نسبت وجودی پیامبر(ص) با خدا سخن گفته‌ام و بر این نکته تأکید کرده‌ام که حقیقت پیامبر، حقیقتی است که در اتصال کامل با خدا معنا پیدا می‌کند و همین پیوند، انسان را به قله کرامت می‌رساند.

اندیشه علوی و تبیین مقام پیامبر(ص)

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به جایگاه اندیشه امیرالمؤمنین(ع) در توصیف پیامبر اکرم(ص) گفت: شاید هیچ فکر و اندیشه‌ای به بلندی اندیشه امیرمؤمنان(ع) در تبیین شأن و مقام پیامبر(ص) نرسیده باشد. یکی از چهره‌های مهم توصیف پیامبر(ص) در کلام آن حضرت، صیانت نفس، حفظ درونی و حرکت در مسیری است که نمونه‌ای برای آن نمی‌توان یافت.

آیت‌الله اعرافی افزود: این توصیف، بیانگر حقیقتی عمیق از شخصیت پیامبر(ص) است که بسیاری از بزرگان نیز به آن اشاره کرده‌اند، اما حقیقت آن فراتر از بیان‌های معمول و قابل احصا است.

وی با تأکید بر خاتمیت پیامبر اکرم(ص) بیان کرد: پیامبر(ص) خاتم رسالت الهی است و از آغاز تا پایان تاریخ، گشاینده مسیر هدایت بشر به شمار می‌رود. با رسالت او، درهایی گشوده شد که پیش از آن بر انسان بسته بود و بدون این گشایش، بشر امکان دستیابی به حقیقت را نداشت.

عضو خبرگان رهبری خاطرنشان کرد: این دروازه‌ها برای اقوام و ملت‌ها گشوده شد و در پرتو آن، حق در برابر باطل آشکار گردید و مسیر هدایت برای انسان هموار شد.

نظام‌مندی حق و مواجهه پیامبر(ص) با باطل

آیت‌الله اعرافی با اشاره به تقابل حق و باطل در سیره نبوی گفت: حق، یک نظام منسجم انسانی است که دارای معیار، مرز و شاخص است و باطل نیز ساختارمند بوده و باید به‌درستی شناخته شود. پیامبر اکرم(ص) در هر دو میدان حضور دارد؛ هم در جهاد اصغر و هم در جهاد اکبر.

وی افزود: شکستن هیمنه باطل، کنار زدن ظواهر فریبنده و درهم کوبیدن ساختارهای باطل، بخشی از رسالت پیامبر(ص) است؛ چه در میدان اجتماعی و تاریخی و چه در ساحت درونی انسان.

مدیر حوزه‌های علمیه تأکید کرد: پیامبر اکرم(ص) در هر دو عرصه بیرونی و درونی، الگوی کامل مبارزه با باطل و استقرار حق را ترسیم می‌کند و سیره او، نقشه راهی جامع برای تعالی فرد و جامعه در همه اعصار است.

رسالت پیامبر(ص)، شکستن شکوه‌های دروغین و برپایی شکوه الهی

آیت‌الله اعرافی با تأکید بر مواجهه پیامبر اکرم(ص) با باطل تصریح کرد: پیامبر اکرم(ص) در دو عرصه، با باطل مقابله می‌کند؛ یکی در میدان جهاد اصغر و دیگری در عرصه جهاد اکبر. در هر دو میدان، شکوه‌های ساختگی و زینت‌یافته باطل درهم شکسته می‌شود و حقیقت باطل آشکار می‌گردد.

وی افزود: شکستن شکوه باطل، یک فرایند مستمر است که از آغاز بعثت پیامبر(ص) تا قیام تاریخی و تمدنی اسلام امتداد دارد. این رسالت، مقطعی و محدود نیست، بلکه تا زمانی که قیام، رسالت و تبیین درست حقیقت وجود دارد، این مسیر ادامه خواهد داشت.

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به گفتمان حق در برابر جلوه‌های تمدنی باطل گفت: گفتمان نبوی همواره در برابر باطل‌هایی قرار می‌گیرد که با شکوه‌های دروغین، تزیین‌شده و پرزرق‌وبرق ظاهر می‌شوند. این باطل‌ها گاه در قالب فرهنگ، گاه در هیئت تمدن و گاه در شکل دینداری‌های شیطانی بروز می‌یابند؛ همان‌گونه که قرآن کریم به تزیین‌های شیطان اشاره می‌کند.

وی ادامه داد: در این عرصه، باطل تلاش می‌کند ناحق را زیبا جلوه دهد و حقیقت را پنهان سازد، اما هرگاه نور حقیقت نبوی در جامعه جاری شود، این شکوه‌های ساختگی فرو می‌ریزد و شکوه الهی مجال بروز می‌یابد.

شکوه معنوی اسلام در برابر زرق‌وبرق ظاهری

آیت‌الله اعرافی خاطرنشان کرد: هنگامی که پیامبر اکرم(ص) از مکه به مدینه آمد، اسلام فاقد شکوه ظاهری و جلوه‌های تمدنی مرسوم بود، اما از حیث معنا، حقیقت، اشراق و حضور تاریخی، شکوهی پدید آمد که تاریخ را متحول کرد. این شکوه معنوی، برخاسته از رسالت، ایمان، اراده و صلاح بود و توانست باطل تمدنی و تاریخی را به چالش بکشد.

وی افزود: همین عظمت معنوی بود که شخصیت‌ها را ساخت، اصحاب را پرورش داد و یک جریان پایدار تاریخی را شکل داد؛ جریانی که نه بر پایه زرق‌وبرق، بلکه بر اساس حق، ایمان و استقامت بنا شد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تأکید کرد: اگر امروز نیز این گفتمان با صداقت، متناسب با اقتضائات زمان و در پاسخ به پرسش‌های نو بازخوانی شود، همچنان می‌تواند روشنگر باشد و حقیقت را آشکار کند. این ظرفیت همچنان زنده است و می‌تواند جامعه را از غبار باطل برهاند.

آیت‌الله اعرافی در ادامه ضمن قدردانی از دانشگاهیان و پژوهشگران اظهار کرد: از تلاش اساتید، پژوهشگران و دانشگاهیان قدردانی می‌کنم و بر عهد تعامل، همکاری و هم‌افزایی حوزه و دانشگاه تأکید دارم. این تعامل برای پیشرفت کشور و تعالی علمی و فرهنگی جامعه ضروری است و باید با جدیت دنبال شود.

آیت‌الله اعرافی با اشاره به برگزاری این مناسبت‌ها گفت: از همه دست‌اندرکارانی که در تدارک و برگزاری این برنامه‌ها نقش داشتند، صمیمانه تشکر می‌کنم. همچنین از اقداماتی که برای هم‌افزایی مراکز تحقیقاتی و پژوهشی انجام شده و آثار آن در ارتقای فهم انسانی و تأثیرگذاری بر قلوب انسانی مشهود است، قدردانی دارم.

وی با تأکید بر پرهیز از رویکردهای تحریکی در مباحث علمی افزود: در این مسیر، نباید بحث‌ها به سمت تحریص یا تحریک کشیده شود و همواره بر ضرورت تعمیق رابطه عقلانی و عمیق میان علم و دین، به‌ویژه در حوزه علوم انسانی اسلامی و مسئله قلوب انسانی، تأکید شده است.

دستاوردهای علمی در حوزه علوم انسانی اسلامی

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به فعالیت‌های علمی انجام‌شده در سال‌های اخیر تصریح کرد: در دهه‌های اخیر، کارهای مهم و قابل توجهی در این زمینه صورت گرفته است. یکی از نمونه‌های برجسته آن، تولید بیش از ۸۰۰ اثر علمی در حدود ۱۰ قلمرو مرتبط با علوم انسانی، با رویکرد اسلامی است. این آثار با مشارکت مراکز مختلف علمی، چه در تهران و چه در سایر نقاط کشور و حتی خارج از کشور، پدید آمده و افتخارات مهمی را رقم زده است.

وی ادامه داد: این دستاوردها مرهون تلاش پیشگامان بزرگی است که در شکل‌گیری و پیشبرد این حرکت نقش‌آفرینی کرده‌اند؛ از جمله استادان برجسته و چهره‌های شاخصی که برخی از آنان به شهادت رسیدند و برخی دیگر با مجاهدت علمی، این مسیر را هموار کردند.

آیت‌الله اعرافی با یادآوری خاطراتی از آغاز این مسیر گفت: حدود سی سال پیش، زمانی که این جریان علمی در این مجموعه شکل گرفت، تلاش‌های فراوانی صورت می‌گرفت. ساعت‌ها بحث، گفت‌وگو و برنامه‌ریزی انجام می‌شد و استادان بزرگی، از جمله استادان شهید، نقش محوری در پایه‌گذاری این حرکت داشتند. یاد و نام همه آنان را گرامی می‌داریم و به روح بلندشان درود می‌فرستیم.

وی افزود: علاوه بر این بزرگان، استادان و پژوهشگران بسیاری در دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشور سهم مهمی در پیشبرد این جریان داشته‌اند که باید از تلاش‌های آنان نیز قدردانی کرد.

لزوم تبیین کلان نسبت علم و دین

عضو مجلس خبرگان رهبری در ادامه سخنان خود تأکید کرد: برای پیشبرد این حرکت علمی، لازم است در یک نگاه کلان، نسبت علم و دین، به‌ویژه در حوزه علوم انسانی اسلامی، به‌درستی تبیین شود. این عرصه، دارای ابعاد نظری، مبنایی و اجرایی متعددی است که هر یک نیازمند برنامه‌ریزی و پیگیری دقیق است و باید با رویکردی عالمانه و به‌دور از هیجان، دنبال شود.

آیت‌الله اعرافی با اشاره به تنوع مباحث در حوزه علوم انسانی اسلامی بیان کرد: در این عرصه، قلمروهای متعددی وجود دارد که بخشی از آن‌ها ناظر به مباحث مبنایی و بخشی معطوف به ساحت‌های اجرایی است. طبیعتاً ورود تفصیلی به همه این حوزه‌ها در این مجال ممکن نیست؛ چراکه این مباحث نیازمند برنامه‌های مبنایی، چارچوب‌های علمی مشخص و طراحی دقیق در سطوح مختلف علوم انسانی است.

وی افزود: در حوزه تعامل علم و دین و همچنین در قلمرو علوم انسانی با رویکرد اسلامی، مسائل متعددی مطرح است. هرچند در سال‌های اخیر، این مباحث از نظر کمّی و دامنه پژوهش‌ها توسعه یافته، اما همچنان نیازمند تعمیق، نظام‌مندی و تحقیقات تکمیلی است.

مدیر حوزه‌های علمیه با تأکید بر دقت علمی در این حوزه تصریح کرد: هر سخنی در این عرصه نباید شتاب‌زده و بدون پشتوانه نظری مطرح شود. شکل‌گیری یک ترمینولوژی کامل و منسجم در حوزه علوم انسانی اسلامی، نسبت علم و دین و نیز نظریه‌های ناظر به این حوزه، نیازمند کار عمیق، تدریجی و مستمر است.

وی ادامه داد: در این زمینه، کارهای ارزشمندی انجام شده و تحقیقات مبنایی متعددی صورت گرفته است. کتاب‌ها و آثار پژوهشی قابل توجهی نیز منتشر شده، اما با این حال، همچنان معتقدم که این قلمرو به تحقیقات بیشتر و تلاش علمی گسترده‌تری نیاز دارد.

تجربه‌های پژوهشی در حوزه تربیت و فلسفه علوم انسانی

آیت‌الله اعرافی با اشاره به تجربه‌های علمی شخصی خود گفت: در مقاطعی، در حوزه تربیت و فلسفه علوم انسانی اسلامی، به‌ویژه در زمینه علوم تربیتی اسلامی و تفسیر تربیتی، فعالیت‌هایی آغاز شد. در این مسیر، همراهی دوستان و پژوهشگران شکل گرفت و برخی از این مباحث به مرحله طرح و توسعه رسید.

وی افزود: با این حال، برخی از این پروژه‌ها به دلایل مختلف، از جمله گستردگی موضوعات و پیچیدگی مباحث، به‌صورت کامل به سرانجام نرسید و ادامه آن‌ها به مراحل بعدی واگذار شد. در عین حال، تلاش‌هایی برای تدوین چارچوب‌های نظری و تشکیل دفاتر علمی صورت گرفت که هر یک نیازمند پیگیری و تکمیل است.

عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به شکل‌گیری نظریه‌های مختلف در حوزه علوم انسانی اسلامی اظهار کرد: امروز نظریه‌های متعددی در این حوزه مطرح است که هر یک دارای پشتوانه‌ها و دلالت‌های خاص خود هستند. این نظریه‌ها در آثار و مجموعه‌های مختلف قابل مشاهده است، اما جمع‌بندی، مقایسه و سامان‌دهی آن‌ها، کاری دشوار و در عین حال ضروری است.

وی تأکید کرد: کسی که می‌خواهد به‌صورت جدی وارد این حوزه شود، باید با این نظریه‌ها آشنایی عمیق داشته باشد، مبانی آن‌ها را بشناسد و قدرت انتخاب و ارزیابی علمی داشته باشد. این امر مستلزم کار روشمند، صبورانه و مبتنی بر تطبیق دقیق مباحث علم و دین است.

تأکید بر روش‌مندی و تطبیق عالمانه علم و دین

آیت‌الله اعرافی خاطرنشان کرد: آنچه در این مسیر اهمیت اساسی دارد، روش‌مندی در تطبیق مباحث علم و دین و پرهیز از ساده‌سازی یا شتاب‌زدگی است. هرگاه مسائل به‌درستی فهم و به‌صورت دقیق تطبیق داده شوند، می‌توان به نتایج معتبر و ماندگار دست یافت؛ اما بدون این دقت‌ها، ورود به این عرصه با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد.

آیت‌الله اعرافی با تأکید بر جایگاه اصول معرفتی در نظام علمی اظهار کرد: همواره این نکته مورد توجه بوده و مطرح شده است که در چارچوب اصول، باید مسیر بحث ادامه پیدا کند. مناسبات عدل و نَرد، و نیز گزاره‌های کنسیفی و ایجابی که در سامانه‌های علمی شکل می‌گیرند، با گزاره‌هایی که لزوماً در متون کتابخانه‌ای ظاهر نمی‌شوند، نسبت‌ها و پیوندهایی دارند.

وی افزود: این اصول ریشه‌دار هستند و در مراحل مختلف، به‌درستی روش‌مند نشده‌اند. اگر این روش‌ها به‌صورت دقیق کشف و تبیین می‌شد، طبیعتاً با افق فکری متفاوت و گسترده‌تری مواجه بودیم. در این صورت، نسبت این گزاره‌ها نیازمند تقیید، تقابل یا ترکیب‌های دقیق‌تری می‌شد؛ اما آنچه در برخی ساحت‌های علم دیده می‌شود، لزوماً برداشت تقابلی نیست.

مدیر حوزه‌های علمیه با اشاره به شیوه‌های مختلف جمع میان گزاره‌ها تصریح کرد: در تعامل میان علوم، چند نوع رابطه متوسط قابل تصور است. مسئله اصلی این است که در هر حوزه و هر قلمرو، مشخص شود با چه منطقی این گزاره‌ها کنار هم قرار می‌گیرند؛ آیا یکی توجیه می‌شود و دیگری کنار گذاشته می‌شود، یا هر دو در کنار یکدیگر معنا پیدا می‌کنند.

وی ادامه داد: پرسش اساسی آن است که تأیید و تصدیق گزاره‌ها چگونه صورت می‌گیرد و این فرآیند چه اصولی را می‌طلبد. این حوزه، نیازمند منطق و مرزگذاری اصولی است؛ در حالی که هنوز در برخی موارد، این تصدیق‌ها به‌صورت دقیق سامان نیافته است.

جایگاه اصول و تنوع مناهج

آیت‌الله اعرافی با تأکید بر پایبندی به اصول ابراز کرد: بنده به اصول اعتقاد جدی دارم و در عین حال، در برخی موارد درباره تنگناها و محدودیت‌های آن‌ها نیز بحث کرده‌ام. در اصول، تواهد و مناهج متعددی وجود دارد؛ برخی از این تواهد به‌صورت خاص در اصول مطرح می‌شوند، اما بسیاری از آن‌ها به‌صورت مشترک یا با قرابت‌های معنایی در حوزه‌های مختلف حضور دارند.

وی افزود: مباحثی همچون دلالت، دیانت، خبر واحد و دیگر مسائل اصولی، همگی نیازمند بررسی دقیق در موضوعات مختلف هستند. در بسیاری از این موارد، لید اصلی بحث، تضاد نیست؛ بلکه باید نسبت‌ها به‌صورت تحلیلی و روشمند بررسی شود.

عضو مجلس خبرگان رهبری خاطرنشان کرد: سنت حوزه، سنتی مهم و ریشه‌دار است که در آن، نوعی ترابط علمی و آزادی در کار پژوهشی وجود دارد. این ویژگی، سرمایه‌ای ارزشمند برای پیشبرد مباحث علمی و اصولی است و باید مورد توجه و صیانت قرار گیرد.

تأکید بر تجربه آزاد علمی و ضرورت تمرکز روشی در مباحث علمی

آیت‌الله اعرافی با اشاره به تجربه شخصی خود در حوزه مباحث علمی گفت: بنده نسبت به این موضوع اطلاع و آگاهی داشتم و خودم نیز تجربه آزاد علمی را از نزدیک لمس کرده‌ام. این تجربه آزاد، تجربه‌ای جدی و قابل توجه بوده و از همان دوره‌های آموزشی و مدرسه‌ای برای بنده شکل گرفته است.

وی افزود: این تجربه آزاد علمی به‌گونه‌ای بوده که فرد می‌توانسته با اصطلاحات، رویکردها و دیدگاه‌های مختلف مواجه شود و هر کدام را مورد بررسی قرار دهد. در این مسیر، گاه یک اصطلاح یا یک مبنا در یک فضا شکل می‌گیرد و در فضای دیگر، با قرائت یا ترجیح متفاوتی روبه‌رو می‌شود.

مدیر حوزه‌های علمیه ادامه داد: بنده سال‌هاست بر این نکته تأکید دارم که باید به این تفاوت‌ها و ترجیحات توجه شود؛ اینکه فرد ممکن است یک مبنا را بپسندد، یا رویکرد کلامی خاصی را انتخاب کند، یا قرائت فقهی و حکمی مشخصی را ترجیح دهد. این تفاوت‌ها، امری طبیعی در فضای علمی است.

وی تصریح کرد: آنچه در این میان اهمیت دارد، نیاز به یک چارچوب مشترک، تمرکز روشی و سامان‌مندی در مسیر بحث است؛ به‌گونه‌ای که از پراکندگی، آشفتگی و حرکت‌های اتفاقی جلوگیری شود و مسیر علمی با دقت و انسجام دنبال گردد.

آیت‌الله اعرافی خاطرنشان کرد: در همین چارچوب، فرصت‌هایی فراهم شد تا این مباحث به‌صورت جمعی مورد گفت‌وگو قرار گیرد و بخشی از پرسش‌ها و ابهامات نیز بررسی و پاسخ داده شود. این موضوع، از جمله نکاتی است که اگر فرصت بیشتری فراهم بود، می‌توانست با دقت و گستردگی بیشتری پیگیری شود.

تأکید بر لزوم تبیین فلسفی و پیوند عقل، نقل و واقعیت اجتماعی در علوم انسانی اسلامی

آیت‌الله اعرافی با اشاره به ضرورت تبیین فلسفی مباحث علوم انسانی اظهار کرد: این نمایت و نگاه فلسفی باید با دقت شکل بگیرد و با مقایسه و بررسی‌های دقیق، بر مبنای کتاب، سنت و منابع نقلی سامان یابد. پرسش‌های عقلی باید در چارچوب همان قواعد و قوانینی که فلسفه ارائه می‌دهد، پاسخ داده شود و اطمینان‌بخشی لازم نسبت به این مسیر صورت گیرد؛ زیرا برخی امور بیرونی ممکن است اساساً با این سنخ از آزمون‌ها قابل درک نباشد.

وی افزود: در ادامه همین چارچوب، بحث امتداد اجتماعی و تبیین دسترس‌پذیری اجتماعی، و نیز توضیح صفات و رفتارهای روزمره مطرح می‌شود. این مسیر، مسیری است که با بهره‌گیری از همه روش‌ها، با اشتغال قلب و فکر، و با توجه به تحولات گسترده جهان معاصر باید دنبال شود. تجربه زیسته بشر در دنیای امروز، حقیقتی مهم است که باید به‌درستی مورد توجه قرار گیرد.

مدیر حوزه‌های علمیه تصریح کرد: در این نگاه، هرگز نباید دانشگاه را از این مسیر جدا دانست. البته ممکن است فردی با توانمندی و استعداد خاص خود، ترکیب متفاوتی را دنبال کند، اما این رویکرد، قابل تعمیم به همه نیست.

وی ادامه داد: انسان‌ها با کیفیت‌ها و ظرفیت‌های متفاوتی وارد این عرصه می‌شوند و نباید دانشگاه را صرفاً به یک قالب محدود فروکاست. در این میان، تفاسیر مختلفی شکل گرفته است؛ از تفاسیر مبتنی بر حفظ و نگاه ناظرانه تا رویکردهایی که علوم انسانی را در پرتو قرآن و معارف دینی بررسی می‌کنند.

آیت‌الله اعرافی خاطرنشان کرد: در این مسیر، جریان‌ها و کانون‌های مختلفی پدید آمده‌اند؛ گاه با رویکردهای محلی، شخصی و سلوکی، و گاه با رویکردهای احساسی یا با تفصیل‌های گسترده و متفاوت. برخی از این تفصیل‌ها، نادر یا غیرمنسجم بوده‌اند، در حالی که تفصیل‌های موضوعی در حوزه‌هایی همچون اقتصاد و سیاست، ذیل علوم انسانی، همچنان نیازمند تنظیم و سامان‌دهی دقیق‌تر هستند.

رسالت علوم انسانی- اسلامی و اهمیت همه رشته‌ها

وی با اشاره به رسالت علوم انسانی اسلامی بیان کرد: این رسالت از گذشته مطرح بوده و امروز نیز نیازمند برنامه‌ریزی منسجم‌تری است. تفصیل‌های موجود کافی نیست و باید به سمت شکل‌گیری تفصیل‌های دقیق‌تر، گسترده‌تر و اجتماعی‌تر حرکت کرد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه تأکید کرد: همه رشته‌ها در این مسیر اهمیت دارند و نباید هیچ رشته‌ای کم‌اهمیت تلقی شود. تقویت نگاه اجتماعی، توجه به همه رشته‌ها و پرهیز از تقلیل‌گرایی، از الزامات این مسیر است. در حوزه تقنین و اصلاح ساختارها نیز تلاش‌هایی آغاز شده و اقدامات جمعی خوبی شکل گرفته است که باید با اتکای به حکمت اسلامی، انسان‌شناسی نوین و نظریه‌های جدید، با جدیت بیشتری ادامه یابد.

آیت‌الله اعرافی درباره بازتاب اندیشه‌ها و امتداد نظامات اسلامی در حوزه‌های علمی و آموزشی اظهار کرد: این امتداد، بازتاب اندیشه دینی و نظام‌مند است که در رساله‌ها و آثار شاگردان و استادان مورد توجه قرار گرفته و هر منطقه‌ای می‌تواند ویژگی‌ها و جلوه‌های خاص خود را داشته باشد.و با توجه به تجربیات و تلاش‌های خود، عناصر نوینی را در مسیر آموزش و پژوهش ارائه داده‌اند که نمونه آن در هفته‌های اخیر مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

وی ادامه داد: تجربه شخصی من به سال ۱۳۶۱ بازمی‌گردد؛ زمانی که در اصفهان بودم. آن زمان محل سکونت ما «چهارباغ » بود و مردم آنجا بیشتر تنها و دور از مراکز تجمع علمی بودند. با وجود این محدودیت‌ها، شاگردان و پژوهشگران با علاقه و انگیزه، تجربه‌های علمی و دینی خود را به نمایش می‌گذاشتند و بسیاری از فعالیت‌ها در قالب مباحث عملی و نظری شکل می‌گرفت.

عضو شورای عالی حوزه های علمیه همچنین تصریح کرد: مردمی که در آن زمان به معارف اسلامی و آموزش دینی مشغول بودند، توانسته بودند مدل‌هایی را ایجاد کنند که حیات معنوی و زیست انسانی را شکل دهد. این مدل‌ها، علاوه بر بعد شخصی و آموزشی، قابلیت بازتاب در سطوح اجتماعی و پژوهشی گسترده را داشتند.

وی تأکید کرد: حتی در شرایطی که برخی مناطق با محدودیت‌ها و تخریب مواجه بودند، فعالیت‌های علمی و پژوهشی ادامه یافت و نوآوری‌های شاگردان و پژوهشگران در عرصه‌های مختلف تجربه شد. این تلاش‌ها نشان‌دهنده اهمیت پیوند میان تجربه میدانی، آموزش دینی و توسعه علوم انسانی اسلامی است و ضرورت بهره‌گیری از این مدل‌ها در تبیین آینده پژوهش و آموزش در سطح ملی و منطقه‌ای را برجسته می‌کند.

بازتاب دستاوردها و نقش علوم انسانی اسلامی در نظام اجتماعی و آموزشی

مدیر حوزه‌های علمیه، با اشاره به اهمیت دستاوردها و نقش علوم انسانی اسلامی در تحکیم نظام اجتماعی و آموزشی، اظهار کرد: در عرصه‌های مختلف علمی و دینی، هر کدام از فعالیت‌ها و دفاتر پژوهشی نیازمند توجه و پیگیری مستمر است و هر محل فعالیت، کارکرد و تأثیر خاص خود را دارد.

وی افزود: دفترهای پژوهشی و فعالیت‌های علمی، علاوه بر ثبت دستاوردها، زمینه‌ساز پیشرفت اجتماعی و ارتقای دانش دینی هستند. برخی از این فعالیت‌ها، مانند دفترهایی که پیشتر در زمینه جامعه‌شناسی و علوم انسانی اسلامی تدوین شده‌اند، نمایانگر تلاش‌های گسترده دوستداران علم و دانش و انعکاس تجربه‌های اجتماعی است. این آثار نشان می‌دهد که توجه به اجتماعات و روندهای اجتماعی در چارچوب نظام‌های دینی، نقش مهمی در توسعه پژوهش و آموزش دارد.

آیت‌الله اعرافی تأکید کرد: در این زمینه، پنج محور اصلی در ایران مورد بازنگری و ترمیم قرار گرفته است که شامل نظام‌های اجتماعی و آموزه‌های دینی است و برای استفاده پژوهشگران و محققان، به صورت جامع و منسجم تدوین شده است. این محورها می‌توانند به حفظ شاکله نظام اجتماعی و ارتقای حساسیت‌های اسلامی در سطح جامعه کمک کنند.

وی همچنین به ضرورت همکاری حوزه و دانشگاه اشاره کرد و گفت: حضور دانشگاه‌ها و ظرفیت‌های علمی آنها می‌تواند زمینه‌ساز همکاری موثر با حوزه‌های علمیه باشد. این تعامل به خلق دانش‌های انسانی مرتبط با نظام‌های اجتماعی و تربیتی و نیز تقویت نگاه محققانه و نوآورانه در پژوهش‌های اسلامی کمک می‌کند.

آیت‌الله اعرافی در پایان ضمن تقدیر از دست‌اندرکاران و پژوهشگران، از تلاش‌های انجام شده در ترجمه، تدبیر و مستندسازی دستاوردهای علمی تشکر و تأکید کرد: الحمدلله، این روند مستمر، زمینه را برای حفظ و توسعه علوم انسانی اسلامی فراهم کرده و می‌تواند نقش مؤثری در ارتقای جامعه اسلامی داشته باشد.

انقلاب اسلامی سرمایه‌ای بزرگ برای جهان اسلام و الگویی در نگاه بین‌المللی است

حجت‌الاسلام والمسلمین سید سعید رضا عاملی، رئیس شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی، درهمایش «مکتب و سیره پیامبر اعظم(ص)» با اشاره به جهان‌شمولی قرآن کریم و نگاه بین‌المللی ادیان ابراهیمی گفت: خطابات قرآن خطاب به همه مردم جهان است و هیچ قید ملی، نژادی یا سرزمینی ندارد.

وی افزود: امروز در چهل‌وهفت سالگی انقلاب اسلامی باید بر نگاه بین‌المللی تأکید کنیم؛ زیرا کنار گذاشتن این نگاه به معنای خودتحریمی است و مانع حضور فعال در عرصه جهانی می‌شود. عاملی با اشاره به تجربه تاریخی ژاپن در دوره میجی گفت: باز کردن دروازه‌های کشور به سوی جهان و همزمان بومی‌گرایی، دو شعار اصلی تحول ژاپن بود و این تجربه نشان می‌دهد که نگاه جهانی و بومی‌سازی دانش باید همزمان مورد توجه قرار گیرد.

رئیس شورای تحول علوم انسانی با بیان اینکه اولین بروز دین، علم، عقل و ایمان در زمانه ما ظهور انقلاب اسلامی ایران بود، اظهار داشت: انقلاب اسلامی روز وحدت بود؛ همه اقشار اجتماعی، علما و دانشمندان در پیروزی آن نقش داشتند و اگر این همبستگی نبود، انقلاب محقق نمی‌شد.

وی جدایی دین از علم را نوعی نگاه سکولار دانست و گفت: دین و علم از جنس نور هستند و دو ماهیت جداگانه نیستند. عاملی همچنین با اشاره به تدوین گام دوم انقلاب توسط رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۹۷ گفت: ایشان با تمرکز بر داشته‌های انقلاب، مسیر آینده را ترسیم کردند و این سرمایه بزرگ باید همچنان مورد تأکید قرار گیرد.

وی خاطرنشان کرد: برخی مکاتب علمی غربی مانند مکتب فرانکفورت یا نظریه‌های جامعه‌شناسی با تأکید و بسط جزئیات توانستند به جریان‌های علمی جهانی تبدیل شوند. انقلاب اسلامی نیز ظرفیت آن را دارد که با عمق‌بخشی به نظریه‌های خود، به مکتب علمی و فکری جهانی تبدیل شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین عاملی در تأکید کرد: سرمایه انقلاب اسلامی سرمایه‌ای بزرگ است که باید با بازخوانی ظرفیت‌ها و تقویت نگاه بین‌المللی، در عرصه‌های علمی و اجتماعی جهان اثرگذار شود.

رهبری حکیم و مقتدر، شهداء و سرمایه انسانی سه رکن اصلی سرمایه انقلاب اسلامی‌اند

حجت‌الاسلام والمسلمین عاملی با اشاره به سرمایه‌های انقلاب اسلامی گفت: شهدا بزرگ‌ترین سرمایه انقلاب را پدید آوردند و نباید این سرمایه به حساب فاسدان و مفسدان گذاشته شود.

وی افزود: رهبر حکیم انقلاب با ثبات، دوراندیشی و مقاومت در برابر نظام سلطه، سرمایه‌ای عظیم برای کشور است و در کنار آن، سرمایه انسانی ایران با رتبه‌های بالای جهانی در مهندسی، نوآوری و تولید علمی، ظرفیت بزرگی برای پیشرفت محسوب می‌شود.

رئیس شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی، در ادامه سخنان خود در همایش «مکتب و سیره پیامبر اعظم(ص)» با اشاره به سرمایه‌های انقلاب اسلامی گفت: شهدا سرمایه اصلی انقلاب را پدید آوردند و نباید این سرمایه عظیم به حساب فاسدان و مفسدان گذاشته شود؛ زیرا آنان با سوءاستفاده از این سرمایه، آن را برای منافع شخصی و قدرت‌طلبی هزینه کردند.

وی دومین سرمایه انقلاب را رهبری حکیم انقلاب دانست و افزود: رهبر معظم انقلاب شخصیتی فاخر، حکیم، مقاوم و دارای ثبات قول است که سخنان ایشان هیچ‌گاه متناقض نبوده و استمرار مقاومت در برابر نظام سلطه مرهون رهبری ایشان است.

حجت‌الاسلام والمسلمین عاملی با ابراز تأسف از نبود کتاب‌های انگلیسی درباره رهبر معظم انقلاب، از انتشار کتابی در این زمینه خبر داد و تأکید کرد: این رهبری سرمایه‌ای عظیم برای کشور است که باید قدر آن دانسته شود.

رئیس شورای تحول علوم انسانی سومین سرمایه انقلاب را مردم و سرمایه انسانی کشور معرفی کرد و گفت: ایران بر اساس شاخص توسعه انسانی (HDI) در رده کشورهای بالا قرار دارد و رتبه سوم جهان در مهندسی را داراست. تازه‌ترین گزارش شاخص جهانی نوآوری (Global Innovation Index – GII) ۲۰۲۵ که توسط سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) منتشر شده است، نشان می‌دهد ایران با امتیاز ۲۸.۵ در جایگاه ۷۰ جهان از منظر نوآوری اقتصادی قرار گرفته است. همچنین در تولید مقالات علمی بین‌المللی رتبه‌ای بین پانزدهم تا هفدهم جهان را کسب کرده‌اند.

وی با اشاره به معضلات کشور از جمله پسماند، ناکارآمدی نظام دیوان‌سالاری و ضعف مدیریت تخصصی گفت: علوم انسانی، علوم اجتماعی و هنر کلیدی‌ترین نقش را در حل این مشکلات دارند.

حجت‌الاسلام والمسلمین عاملی همچنین به ظرفیت‌های طبیعی کشور اشاره کرد و گفت: ایران با داشتن یک درصد جمعیت جهان، ۶.۷ درصد منابع طبیعی جهان از جمله نفت، گاز و معادن را در اختیار دارد که ارزش آن ۲۷ تریلیون دلار برآورد می‌شود.

رئیس شورای تحول علوم انسانی با انتقاد از نرخ بالای تورم در کشور افزود: این وضعیت شایسته مردم ایران نیست و باید با استفاده از ظرفیت‌های عظیم انسانی و طبیعی کشور، مسیر پیشرفت هموار شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین عاملی یکی از تهدیدهای جدی امروز را «جنگ شناختی» دانست و گفت: این جنگ از طریق تخریب اعتماد مردم، ترویج نسبیت‌گرایی، انکار حقیقت و قدیمی جلوه دادن دین و سنت‌های الهی دنبال می‌شود و مقابله با آن نیازمند هوشیاری و تقویت سرمایه‌های انقلاب است.

رفع آزار مردم و تخصص‌گرایی دو رکن اساسی حکمرانی در تمدن نوین اسلامی

حجت‌الاسلام والمسلمین عاملی با اشاره به چالش‌های نظام اداری کشور گفت: پیامبر گرامی اسلام(ص) دو نیکی را برتر از همه دانست؛ توحید و رفع آزار از مردم.

وی تأکید کرد که کاهش فشارهای دیوان‌سالاری، بازسازی روش‌های مدیریتی، سپردن امور به متخصصان و طراحی شاخص‌های تمدن نوین اسلامی، راهکارهای اساسی برای ارتقای کارآمدی نظام و تحقق عدالت اجتماعی است.

رئیس شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی، در ادامه سخنان خود با اشاره به سرمایه‌های انقلاب اسلامی و چالش‌های موجود گفت: یکی از حربه‌های رسانه‌های معاند، قدیمی جلوه دادن دین، فاسد نشان دادن کل نظام و ناکارآمد معرفی کردن ساختارهاست؛ در حالی که فساد محدود را نمی‌توان به کل نظام تعمیم داد.

وی با اشاره به گزارش بانک جهانی در سال ۲۰۲۲ مبنی بر رتبه ۲۸ ایران در شاخص کارایی دولت افزود: نظام دیوان‌سالاری کشور نیازمند اصلاح جدی است و باید روش‌های مدیریتی بازسازی شود تا فشار بر مردم کاهش یابد.

حجت‌الاسلام والمسلمین عاملی خاطرنشان کرد: پیامبر اسلام دو نیکی را برتر از همه دانست؛ توحید و رفع آزار از مردم، و دو پلیدی را بدتر از همه معرفی کرد؛ شرک و آزار مردم. بنابراین کاهش آزار مردم باید در اولویت قرار گیرد.

رئیس شورای تحول علوم انسانی با اشاره به گزارشی که از ۶۳۸ مورد آزار در ۱۴ وزارتخانه و قوه قضائیه استخراج کرده بود، گفت: عنصر اعتماد می‌تواند دیوان‌سالاری را کاهش دهد؛ زیرا بی‌اعتمادی موجب ایجاد فرایندهای پیچیده و پرهزینه می‌شود.

وی راهکار آینده را بازسازی روش‌های مدیریتی و حکمرانی کشور دانست و افزود: کار باید به دست نابغه‌ها و متخصصان سپرده شود؛ زیرا عمیق‌ترین لایه عدالت در تخصص‌گرایی است و نمی‌توان امور را به افراد غیرمتخصص واگذار کرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین عاملی رئیس شورای تحول و ارتقاء علوم انسانی در پایان تأکید کرد: هدف مطلوب باید برجسته شود و شاخص‌های تمدن نوین اسلامی تدوین گردد. لازم است هر ساله این شاخص‌ها آزمون شوند تا مسیر پیشرفت و تحقق عدالت در جامعه اسلامی روشن‌تر شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین سعید جوادی آملی در همایش «مکتب و سیره پیامبر اعظم(ص)» با گرامیداشت هفته پژوهش و روز وحدت حوزه و دانشگاه گفت: پژوهشگران حوزه و دانشگاه باید به سه پرسش اساسی پاسخ دهند؛ اینکه آیا مکتب وحیانی اسلام توان انسان‌سازی دارد، آیا با تحولات امروز بشر هماهنگ است و آیا نظامات موجود می‌توانند وعده‌های الهی را محقق سازند. وی تأکید کرد تا زمانی که پاسخ‌های مدون و جهانی برای این پرسش‌ها ارائه نشود، مکتب اسلام نمی‌تواند جایگاه شایسته خود را در عرصه بین‌المللی بیابد.

حجت‌الاسلام والمسلمین سعید جوادی آملی در همایش «مکتب و سیره پیامبر اعظم(ص)» ضمن گرامیداشت هفته پژوهش و وحدت حوزه و دانشگاه، با اشاره به جایگاه پژوهش در اندیشه وحیانی گفت: تحقیق واژه‌ای شریف و وحیانی است؛ زیرا جهان از حق مطلق صادر شده و هر موجود سهمی از حق دارد. معنای تحقیق، شناخت حق، رسیدن به حق و اداره نظام بر اساس حق است.

حجت‌الاسلام والمسلمین جوادی تأکید کرد: پژوهشگران حوزه و دانشگاه همواره با سه پرسش بنیادین روبه‌رو بوده‌اند:

۱. آیا مکتب وحیانی اسلام توان انسان‌سازی و جامعه‌سازی دارد؟

۲. آیا این مکتب با پیشینه هزار و چهارصد ساله می‌تواند با تحولات امروز بشر هماهنگ شود؟

۳. آیا نظامات موجود توان تحقق وعده‌های الهی را دارند؟

وی با اشاره به عمق معارف قرآن کریم گفت: قرآن دارای ظاهر و باطن است و در روایات آمده که تا هفتاد بطن دارد. این نشان می‌دهد که هنوز وسعت و عمق این مکتب شناخته نشده است.

استاد حوزه علمیه افزود: حضرت آیت‌الله جوادی آملی این مرجع تقلید شیعیان بارها فرموده‌اند که تنها ۲۵ درصد از منابع وحیانی وارد حوزه‌ها شده است. بسیاری از معارف مربوط به اخلاق، کرامت انسانی و جایگاه انسان همچنان ناشناخته و متروک مانده است، در حالی که این معارف می‌توانند پایه‌های انسان‌سازی و جامعه‌سازی اسلامی باشند.

وی خاطرنشان کرد: تلاش‌های فراوانی در طول چهار دهه گذشته صورت گرفته و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه نیز نقش مؤثری در این مسیر داشته است، اما هنوز جای کار فراوانی وجود دارد. تا زمانی که پاسخ‌های مدون و قابل ارائه جهانی برای این پرسش‌ها فراهم نشود، نمی‌توان در برابر مکاتب رقیب در جهان حرفی برای گفتن داشت.

حجت‌الاسلام والمسلمین جوادی در پایان ضمن تقدیر از پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و تبریک روز وحدت حوزه و دانشگاه که از میراث ارزشمند امام خمینی(ره) است، گفت: این سه پرسش اساسی همچنان بی‌پاسخ مانده و باید با پژوهش‌های گسترده‌تر و عمیق‌تر، پاسخ‌های روشن و جهانی برای آن‌ها فراهم شود تا مکتب اسلام بتواند جایگاه شایسته خود را در عرصه بین‌المللی بیابد.

دکتر محمدرضا مردانی، رئیس بسیج اساتید دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی و پژوهشی، در همایش «مکتب و سیره پیامبر اعظم(ص)» با گرامیداشت یاد امام خمینی(ره)، شهید دکتر مفتح و همه شهدای حوزه و دانشگاه، تأکید کرد: وحدت حوزه و دانشگاه عامل پیروزی و استمرار انقلاب اسلامی بوده و امروز نیز کلید مقابله با جنگ رسانه‌ای و شناختی دشمن است.

دکتر محمدرضا مردانی در این نشست با اشاره به جایگاه وحدت حوزه و دانشگاه گفت: پیشرفت‌های امروز کشور مرهون تلاش‌های علمی و جهاد فرهنگی این دو قشر است و استمرار انقلاب اسلامی و تحقق تمدن نوین اسلامی نیز در گرو تقویت این پیوند خواهد بود.

وی یادآور شد: امام خمینی(ره) با نگاهی حکیمانه روز شهادت استاد شهید مفتح را به عنوان روز وحدت حوزه و دانشگاه نام‌گذاری کردند تا توطئه استعمارگران و استثمارگران علیه این دو پایگاه فکری خنثی شود و ثمره پیوند علم و ایمان، سیاست و دیانت، دانش و اخلاق آشکار گردد.

رئیس بسیج اساتید دانشگاه‌ها وحدت را به دو گونه فکری و عملی تقسیم کرد و افزود: وحدت فکری به معنای توافق بر حفظ کیان اسلام و انقلاب است و وحدت عملی نیز در شناخت متقابل، تفاهم، دوستی و احترام میان حوزویان و دانشگاهیان معنا می‌یابد. وی تأکید کرد: وحدت حوزه و دانشگاه موجب انسجام همه اقشار جامعه و مقابله با استعمار و استکبار خواهد شد.

مردانی با اشاره به شرایط کنونی کشور و مواجهه با جنگ رسانه‌ای و شناختی دشمن گفت: امروز نیازمند هماهنگی‌های بیشتر میان حوزه و دانشگاه هستیم. وی پنج محور کلیدی این هماهنگی‌ها را چنین برشمرد: ۱- روایت‌سازی هماهنگ و هوشمند در برابر جنگ رسانه‌ای دشمن، با ارائه روایت‌های منسجم و قانع‌کننده از وقایع ملی و بین‌المللی. ۲- تولید محتوای پیش‌دستانه در قالب‌های متنوع همچون کتاب، مقاله، یادداشت، پادکست و اینفوگرافیک برای مدیریت فضای رسانه‌ای و مجازی. ۳- پاسخگویی به شبهات نسل جوان از طریق تشکیل تیم‌های مشترک حوزه و دانشگاه برای رفع پرسش‌های فکری، سیاسی و اجتماعی. ۴- تقویت همزبانی و هماهنگی در انتقال پیام‌ها به نخبگان و عموم مردم. ۵- برنامه‌ریزی مشترک و مستمر برای انسجام بیشتر در برابر جنگ ترکیبی دشمن.

وی تأکید کرد: وحدت حوزه و دانشگاه نه تنها ضامن پیشرفت انقلاب اسلامی است، بلکه می‌تواند الگویی برای جهان اسلام در مسیر تحقق تمدن نوین اسلامی باشد.

وحدت حوزه و دانشگاه ضرورتی راهبردی برای تحقق تمدن نوین اسلامی است

مردانی تأکید کرد: وحدت حوزه و دانشگاه یک شعار نیست بلکه ضرورتی راهبردی است که باید با بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های هر دو قشر تقویت شود تا زمینه تحقق الگوی ایرانی ـ اسلامی پیشرفت و دستیابی به تمدن نوین اسلامی فراهم گردد.

دکتر مردانی در سخنان خود با اشاره به تأکیدات مقام معظم رهبری درباره ضرورت پاسخگویی به شبهات نسل جوان گفت: پاسخ‌ها باید صادقانه و مستدل باشد تا اعتماد و اقناع ایجاد کند.

وی محور دیگر وحدت حوزه و دانشگاه را تقویت گفت‌وگوی داخلی به جای تقابل فکری دانست و افزود: ایجاد فضای گفت‌وگوی سازنده میان جریان‌های فکری و اجتماعی می‌تواند جامعه را از دو قطبی شدن نجات دهد. به گفته وی، حوزه و دانشگاه باید بستر این گفت‌وگوها باشند و برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی همان چیزی است که رهبر معظم انقلاب بر آن تأکید کرده‌اند.

رئیس بسیج اساتید دانشگاه‌ها در ادامه اظهار داشت: آخرین محور، ارائه الگوی عملی برای پیشرفت کشور و تحقق تمدن نوین اسلامی است. این الگو باید ملموس، قابل اجرا و پاسخ‌گوی نیازهای مردم در عرصه‌های اقتصاد، فرهنگ، علم و فناوری باشد تا جامعه در شرایط حساس کنونی مسیر روشن پیشرفت را مشاهده کند.

وی خاطرنشان کرد: وحدت حوزه و دانشگاه یک ضرورت راهبردی است که استمرار دارد و باید تقویت شود. این وحدت زمانی به نتیجه می‌رسد که هر دو طرف امکانات و ظرفیت‌های خود را به طور کامل برای حل مشکلات کشور به میدان بیاورند و از توان اساتید جوان در این مسیر بهره بیشتری گرفته شود.

انتهای پیام/