مشورت و همفکری نه یکی از دستاوردهای حیات بشری بلکه از آموزه‌های دین و نکاتی است که در سیره بزرگان آئین جایگاه بی بدیلی داشته است.
در قرآن کریم و در روش حضرات معصومین علیهم‌السلام و بزرگان و علمای برجسته و رهبران نیک اندیش و عادل و صالح و مدبر، این سیره و تدبیر وجود داشته که همه با هم به گفتگو و مشورت بپردازند و کارها را با انجام شورا بین خود و تعامل و تضارب فکری به انجام رسانند زیرا این روش باعث می‌شود علاوه بر تعمیق و تشویق و تحریک و تهییج، حس هم افزایی و مشارکت جمعی میان آحاد مردم، استفاده از اندیشه‌های مختلف و ابتکارات و خلاقیتهای ذهنی نهادینه شود و بهترین تصمیمها به دست آید و اجرایی شود.
مشورت باعث می‌شود خلاقیتها فرصت ظهور و بروز یابد و میزان رضایتمندی از زندگی و تصمیمات جمعی بیشتر گردد.
آیات متعددی در قرآن کریم به مناسبتهای مختلف، گویای این حقیقت است که مشورت در امور مختلف چه آنها که به ظاهر کم اهمیتند و چه آنها که در واقع پر اهمیت، از ارکان تدبیر اسلامی و تفکر عقلایی است که قطعا منطبق بر آموزه‌های دینی هم قراردارد و در روایات و سیره ائمه اطهار هم می‌توان این رویکرد را دید.
* مشورت در آیات
در آیه 159 سوره آل عمران به پیامبر اسلام (ص) دستور می‌دهد در امور، با مسلمانان مشورت کند و آن را از رموز پیروزی و موفقیت آن حضرت می‌داند «فبما رحمة من اللّه لنت لهم و لوکنت فظّاً غلیظ القلب لانفضّوا من حولک فاعف عنهم و استغفر لهم و شاورهم فی الامر فاذا عزمت فتوکل علی اللّه». به سبب رحمت الهی در برابر مومنان نرم شدی و اگر خشن و سنگدل بودی از اطرف تو پراکنده می‌شدند پس آنان را ببخش و برای آنها آمرزش بطلب و در کارها با آنها مشورت کن، اما هنگامی که تصمیم گرفتی بر خدا توکل کن.
و نیز در آیه 38 سوره شوری می‌فرماید: «و الذین استجابوا لربّهم و اقاموا الصلوة و امرهم شوری بینهم؛ آنها کسانی هستند که دعوت پروردگارشان را اجابت کرده و نماز را بر پای دارند و کارهایشان بین آنان با مشورت انجام می‌شود.
در سوره بقره آیه 233 می‌فرماید: اگر در مورد بازداشتن کودک از شیر قصد تصمیم گیری دارید مشورت کنید «فان ارادا فصالاً عن تراض منهما و تشاور فلا جناح علیهما»
در سوره زمر آیه 18 می‌فرماید: «فبشّر عبادالذین یستمعون القول فیتبعون احسنه؛ پس بندگان مرا که سخن را می‌شنوند و نیکوترین را پیروی می‌کنند بشارت ده.»
* مشورت در روایات
پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله: المُشاوَرَةُ حِصنٌ مِنَ النَّدامَةِ و أمنٌ مِنَ المَلامَةِ
مشورت دژي در مقابل پشيماني و مايه ايمني از سرزنش است / نثرالدّر، ج ۱، ص 183 .
پيامبر صلي‌الله‌عليه‌وآله: يا عَليُّ لاتُشاوِر جَباناً فَإنَّهُ يُضَيِّقُ عَلَيكَ المَخرَجَ و لاتُشاوِرِ البَخيلَ فَإنَّهُ يَقصُرُ بِكَ عَن غايَتِكَ ولاتُشاوِر حَريصاً فَإنَّهُ يُزَيِّنُ لَكَ شَرَهاً
اي علي! با ترسو مشورت مكن؛ زيرا راه حلّ مشكل را بر تو تنگ ميكند، و با بخيل مشورت مكن؛ زيرا تو را از هدف باز ميدارد، و با حريص مشورت مكن؛ زيرا آزمندي را در نظرت زينت ميدهد / علل‌الشرائع، ص 559 .
امام علي عليه‌السلام: لا مُظاهَرَةَ أوثَقُ مِنَ المُشاوَرَةِ
هيچ پشتيباني اطمينان بخشتر از مشورت نيست / غررالحكم و دررالكلم، ح 10694
امام علي عليه‌السلام: اِستَشِر عَدُوَّكَ العاقِلَ وَاحْذَر رَأي صَديقِكَ الجاهِلِ
با دشمن خردمندت مشورت كن، ولي از رأي دوست نادان خود بيمناك باش / غررالحكم و دررالكلم، ح 2471 .
امام علي عليه‌السلام: خَيرُ مَن شاوَرتَ ذَوُوالنُّهي وَالعِلمِ و اُولُو التَّجارِبِ و الحَزمِ
بهترين كسان براي مشورت، صاحبان خرد و دانش و افراد با تجربه و دورانديشاند / غررالحكم و دررالكلم، ح 4990 .
امام علي عليه‌السلام: شاوِر قَبلَ أن تَعزِمَ و فَكِّر قَبلَ أن تُقدِمَ
پيش از تصميمگيري، مشورت كن و پيش از عمل بينديش / غررالحكم و دررالكلم، ح 5754
امام علي عليه‌السلام: عَلَي المُشيرِ الاِجتِهادُ فِي الرَّأي و لَيسَ عَلَيهِ ضَمانُ النُّجحِ
مشورت دهنده بايد در ارائه نظرش كوشا باشد، و ضمانت پيروزي بر عهده او نيست / غررالحكم و دررالكلم، ح 6194.
امام علي عليه‌السلام: أفضَلُ النّاسِ رَأياً مَن لايَستَغني عَن رَأي مُشيرٍ
رأي و نظر كسي برتر است كه خود را از رأي مشاور بينياز نداند/ غررالحكم و دررالكلم، ح 3152 .
امام حسن عليه‌السلام: ما تَشاوَرَ قَومٌ إلاّ هُدُوا إلي رُشدِهِم
هيچ قومي با يكديگر مشورت نكردند مگر آن كه به راه پيشرفت خود رهنمون شدند / تحف العقول، ص 233 .
امام صادق عليه‌السلام: لاتَكُونَنَّ أوَّلَ مُشيرٍ و إيّاك و الرَّأي الفَطيرَ
در مشورت نخستين كس مباش كه نظر ميدهد و از اظهار نظر ناسخته بپرهيز / ميزان الحكمه، ح 9868
امام كاظم عليه‌السلام: مَنِ اسْتَشارَ لَم يَعدَم عِندَ الصَّوابِ مادِحَاً و عِندَ الخَطَإِ عاذِراً
كسي كه مشورت كند، اگر كارش را درست انجام دهد، مردم او را بستايند و اگر به خطا رود، معذورش دارند / ميزان الحكمه، ح 9847
در این بیانات و آیات قرآن کریم شاهد این نکته هستیم که خداوند متعال و حضرات معصومین(ع) ضمن برشمردن موارد و مواضع متعددی در حوزه امر مشورت و تأکید و تأیید و تجویز آن به این مورد توجه و تنبه داده اند که بایستی این عمل به عنوان یک رویکرد و رفتار همیشگی در رفتار عموم مسلمانان و به ویژه حاکمان و آمران مورد توجه قرارگیرد.
حال آنکه حضرات معصومین(ع) با عنایت به جایگاه عصمت و اتصال به منبع لایزال الهی و علم لدنی که از آن برخوردار بوده اند، شاید پر بیراه نباشد، اگر بگوییم از این امر مستثنی بوده و چندان نیازی به مشورت با عموم افراد عادی جامعه نداشته اند، اما با این حال سیره و منش و روش آنها گویا و جویای این نکته است که تلاش می‌کرده اند با مشورت کردن با عموم مردم، این فرهنگ را نهادینه کرده و جامعه را از نتایج سودمندش بهره مند سازند.
و روز شوراها زمان مناسبی است تا با تمرکز و توجهی جدی تر و عمیق تر و بر مبنای عقل و مبانی دینی و فکر آئینی به این موضوع، بتوانیم راههای بهره مندی بیشتر و بهتر از این منش و دستاورد رفتاری و اندیشگی را به دست آوریم.
۱۴:۴۳ - ۱۴۰۲/۰۸/۱۶