خبرگزاری «حوزه»/ ازگذشته های دورتا به امروز تبلیغ چهره به چهره یکی از اثرگذارترین روش های سنتی ترویج معارف الهی بوده که بهترین و کامل ترین آن منبر است. امروز منبر هنوز هم جزو مؤثرترین و پردامنه ‌ترین عرصه ‌های تبلیغ دینی به شمار رود که کهنه نشده و لازم است حفظ شده و روز به روز تقویت شود.

در میان ابزارهای گسترده تبلیغ دین، رسانه دیرینه، سنتی و کهنِ "منبر"همچنان اصالت، قداست و جایگاه خود را حفظ نموده وتوده مردم، باورها و معارف دینی خود را بیشتر از طریق همین رسانه سنتی حوزه دریافت می کنند.

منبر روش مند و علمی، بسترمناسبی برای ترویج احکام متعدد اسلامی مثل نماز، امر به معروف، نهی ازمنکر، زدودن شبهات، مقابله با انحرافات وخرافات و تبلیغات مسموم دشمنان، تولید فکر و عرضه صحیح معارف اسلامی به آحاد جامعه مخصوصاً جوانان است، لذا خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در تهران به سراغ حجت الاسلام والمسلمین تاج لنگرودی از وعاظ پیشکسوت تهران رفته و درخصوص منبر، خطابه وکاربردهای کلیدی آن درتبلیغ و ترویج معارف دین به گفتگو نشسته که حاصل آن در ادامه می آید.

*معرفی

حجت الاسلام والمسلمین محمد مهدی تاج معروف به لنگرودی متولد بهمن ماه سال 1310 هجری شمسی درشهرلنگرود گیلان است. او که اکنون 84 ساله است، پس از طی دوران دبستان وارد حوزه علمیه شهر لنگرود شد و پس از آن تا به امروز بیش از نیم قرن است که در کسوت روحانی موفق در عرصه تبلیغ و ترویج احکام دین و روشنگری مردم کمر همت بسته و مجاهدت نموده است.

حجت الاسلام والمسلمین تاج لنگرودی سال 1339 ازقم به تهران آمده و ازآن زمان تا امروزعلی رغم همه مشکلات، با صلابت ودرایت 55 سال است سنگر منبر را حفظ کرده، ضمن خدمت در سازمان تبلیغات اسلامی و هواپیمایی جمهوری اسلامی و سایرنهادهای انقلابی، مردم دارالعباده تهران را ازخطابه های زیبا و شیوای خود بهره مند ساخته است. ایشان از شاگردان مرحوم آیت الله العظمی بروجردی، حضرت  امام خمینی(ره) و بسیاری دیگر از بزرگان حوزه علمیه بوده وتاکنون بیش از50 جلد کتاب ازایشان به چاپ رسیده است.

*تلمذ ازمحضر اساتید شاخص عصر

وی درگفتگو با خبرنگار«حوزه» با تشریح مراحل تحصیل خود درحوزه گفت: پس ازدوران دبستان به مدت یک سال ازمحضرحجج اسلام شیخ جواد و شیخ علیرضا ممجّد لنگرودی درحوزه زادگاهم لنگرود، جامع المقدمات را خواندم و بعد وارد حوزه علمیه لاهیجان شده و جامع المقدمات را به اتمام رساندم.

وی ادامه داد: اساتید من درلاهیجان مرحوم آیت الله مهدی مهدوی موسس حوزه لاهیجان، آیت الله سید احمد میرمطلبی درکتاب سیوطی،مرحوم سید محمود اصفهانی ازوعاظ شهیرلاهیجان وشیخ ابراهیم محقق درتجوید بودند.

حجت الاسلام والمسلمین تاج لنگرودی درخصوص عزیمت شان به شهرمقدس قم وتلمذ ازمحضراساتید برجسته وشاخص آن عصراظهارداشت: سال 1326 درسن 16 سالگی وارد حوزه علمیه قم شدم. آن زمان کتاب معالم اولین کتاب درعلم اصول بود که آن را محضرمرحوم شیخ جواد تبریزی فراگرفته و کتاب قوانین درعلم اصول را نیزمحضرآیت الله العظمی نوری همدانی بودم.

*کلاس پرجمعیت آیت الله نوری همدانی

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: آیت الله العظمی نوری همدانی که امروز از مراجع عالیقدر شیعه هستند آن زمان هم مثل امروز شاگردان بسیاری داشتند. خاطرم هست معظم له در مسجد نو قم کلاس داشتند و حقیرهم درس قوانین در علم اصول را محضرایشان تلمذ می نمودم، بیش از150 نفر طلبه در آن کلاس حضور داشتند، خوب آن زمان بلندگو هم نبود، ولی سکوت محض طلاب پای درس استاد و شیوایی کلام ایشان باعث می شد تا همه ازبیانات ایشان بهره مند شویم.

*استفاده ازاستاد خصوصی درفراگیری دروس

حجت الاسلام والمسلمین تاج لنگرودی خاطرنشان کرد: درمسجد امام نزدیک بازارقم، رسائل را نزد آیت الله موسوی اردبیلی یاد گرفتم، اما بالاجبار درادامه استاد خصوصی گرفتم. البته عمده درس مکاسب را نیز خدمت مرحوم آیت الله شیخ محمد لاکانی آموختم.

وی افزود: جلد اول کفایة و مباحث الفاظ را شاگرد مرحوم آیت الله رضا صدر برادر بزرگ ترامام موسی صدربودم و بعد از آن هم در محضرمرحوم استادعبدالحسین فقیهی گیلانی ازاساتید فارغ التحصیل شهرنجف که بیان بسیارشیوایی داشتند حضور داشتم، اما لابلای خواندن کفایتین در دروس خارج علما نیز می رفتم.

*شیوه جالب آیت الله بروجردی در امتحانات

حجت الاسلام والمسلمین تاج لنگرودی تلمذ از محضر امام خمینی (ره) و آیت الله العظمی بروجردی را از افتخارات دوران طلبگی خود توصیف کرد و ادامه داد: حدود 2 سال در مسجد بالاسر قم درس خارج فقه آیت الله العظمی بروجردی را می رفتم. نکته جالبی که از فضائل معظم له بود اخذ امتحان ویژه ازطلاب بود.

وی یادآورشد: طلاب در محفل درس ایشان امتحان سطحی نداشتند، بلکه باید درس را به زبان عربی و به صورت جزوه و یا رساله تبدیل کرده و به ممتحنین ارائه می دادند و پس ازآن هم درامتحان شفاهی شرکت می کردند که به فضل خدا من دراین امتحان موفق شدم.

*علامت قبولی در درس امام خمینی(ره)   

این واعظ حوزوی افزود: آن زمان حدود 2 سال در محضر امام راحل(ره) دروس خارج اصول را درمسجد سلماسی قم فرا گرفتم که برایم بسیار ثمربخش واثرگذار بود، ولی جالب این که علامت قبولی  در درس امام(ره) این بود که شهریه 45 تومانی طلاب به 60 تومان تبدیل می شد و برای من نیز همین گونه شد.

*از روضه های خانگی تا منابر بزرگ

حجت الاسلام والمسلمین تاج لنگرودی درباره عزیمتش به شهر تهران گفت: بعد از مدتی حس کردم به منبر رفتن علاقه خاصی دارم و لذا لازم بود که شهری را برای این کار در نظرمی گرفتم.پس ازمشورت و استخاره وکسب اجازه بزرگان، دراواسط سال1339 به تهران آمده و از حضور درجلسات و روضه های خانگی کارم را شروع کردم وامروزنیزبه حمد الله منابرمختلفی درتهران دارم.

وی افزود: البته ازخاطرات تلخ آن زمان رحلت آیت الله العظمی بروجردی در اوائل سال 40 بود، اما به هرحال حضورم در هیئت ها و حسینیه ها بیشتر شده و دهه های محرم و صفر و ماه مبارک رمضان هم به منابرم اضافه گردید و بعضا روزی چند منبر دارم.

*ماجرای ضبط محرمانه درس آقای فلسفی!

حجت الاسلام والمسلمین تاج لنگرودی با بیان این که 3سال بین سال های 45 تا 48 در کلاس های درس حجت الاسلام والمسلمین مرحوم فلسفی خطیب، واعظ و مفسر شهیر تهران حضور داشته است، گفت: در این مدت در کلاس های تفسیر ایشان و درس خطبه حضرت زهرا سلام الله علیها شرکت داشتم و محرمانه زیرعبا با ضبط صوت، بیانات ایشان را ضبط می کردم.

وی افزود: متن سخنان مرحوم فلسفی را روی کاغذ آورده و گردآوری کردم که به صورت دفتری شده است. اخیراً حجت الاسلام والمسلمین لواسانی که نوه دختری مرحوم فلسفی است، این دفتر را از من گرفت تا به سرانجام برساند.

*نگارش 50 جلد کتاب برای وعاظ

این محقق،‌ منبری و نویسنده حسینی با اشاره به انگیزه های الهی اش برای نگارش کتاب های متعدد به خبرنگارخبرگزاری حوزه گفت: من همواره قبل و بعد ازمنبرمطالعات زیادی دارم و در این بین به این فکرافتادم تا برای راهنمایی منبری ها کتاب بنویسم ولذا شروع به نگارش کتاب در موضوعات مورد نیاز وعاظ و همچنین سایر موضوعات دینی نمودم و با عنایت خداوند تا امروز موفق به تألیف بیش از50 جلد کتاب شده ام و کتاب های دیگری نیز در دست تألیف دارم.

وی با بیان عناوین چند کتاب ازتألیفات خود اظهارداشت: کتاب های واعظ خانواده، واعظ اجتماع، اخلاق انبیاء، اخلاق امیرالمومنین(ع)، اخلاق حضرت زهرا(س)، اخلاق آموزشی، زن وشوهر، اخلاق کودکان، اخلاق نوجوانان، از مدینه تا مدینه(مقتل عاشورا)، ارزش ها و ضدارزش ها، با امام حسین(ع) به سوی بهشت، پندهای خدا، پاسداران حجاب، پیام های امام زمان(عج)، پاداش ها و کیفرها، تلخ وشیرین، توسلات(راه امیدواران)، چشم روشنی، خودآموز معارف اسلام و درس هایی از معلمین اخلاق از مهمترین عناوین تالیفاتم هستند.

حجت الاسلام والمسلمین تاج لنگرودی اضافه کرد: همچنین کتاب های داستان زنان، داستان جوانان، زشت و زیبا، سیمای امام زمان(عج)، سیمای نمازگزاران، سیمای حضرت زینب(س)، طب 14 معصوم، فرهنگ مشترک اسلام ومسیح، کشکول ممتاز، مجموعه 6 جلدی گفتار وعاظ، معجزات امام زمان(عج)، مجموعه 5 جلدی وعظ و خطابه و نمازدرخانواده نیز از دیگر کتاب هایی است که با عنایات الهی و توجهات امام عصر(عج) توفیق نگارش آن ها را داشته ام.

*"واعظ خانواده" 40 بار تجدید چاپ شد 

این خطیب عالم و عالیقدردرباره کتاب واعظ خانواده گفت: این کتاب به دلیل استقبال زیاد مخاطبان تاکنون 40 بارتجدید چاپ شده است، همچنین مجموعه ای 5 جلدی درباره وعظ در ماه مبارک رمضان را آماده چاپ دارم.

وی افزود: این مجموعه 5 جلدی حاوی مطالبی کاربردی است که وعاظ در منابر خود به آن نیاز بسیاری دارند و متاسفانه کتابی دراین زمینه نداشته ایم، لذا برآن شدم این مجموعه را برای روحانیون عزیزی که درماه ضیافت الهی منبردارند، بنویسم که امیدوارم شرایط لازم برای چاپ آن هم فراهم گردد.

*اولین منبرمتعلق به رسول الله(ص) است

حجت الاسلام والمسلمین تاج لنگرودی، اولین منبررا متعلق به پیامبراکرم(ص) دانست واظهارداشت:وجود نازنین نبی مکرم اسلام(ص) شب معراج برای همه انبیای الهی منبر رفتند که اولین منبراست. پس از پیامبر(ص) امیرالمومنین علی ابن ابیطالب علیه السلام نیزمنبرمی رفتند و برای امامان معصوم(ع) ما نیز موقعیت هایی برای منبر رفتن پیش می آمد، اما غوغای خلافت باعث شد بنی عباس و بنی امیه منبر را اشغال کنند و امروز نیز این مسئله بین وهابیون هست.

وی با اشاره به این که تکیه گاه ما باید همواره وجود مقدس باریتعالی باشد، گفت: مرحوم اشراقی واعظ (متوفی 1329) درمسجد عشقوی قم درحضورآیت الله العظمی بروجردی منبر رفته و گفت: می دانید چرا امام زمان(عج) زمان ظهور به دیوار کعبه تکیه می کند؟ چون می خواهد بگوید که ای مردم عالم تکیه گاه من خداست، تکیه من به دیوار لندن و مسکو و پاریس و آمریکا و امثالهم نبوده و تنها باید به خدا تکیه کرد. این بیان ایشان را بنده در کتاب سیمای امام زمان(عج) آورده ام.      

*فرق منابر در فرقه های اسلامی

این محقق ونویسنده حوزوی با بیان این که منبرمرسوم امروز، همان یادگارمنبر رسول مکرم اسلام(ص) است،یادآورشد: اگردربرخی فرق اسلامی درمنابرشان تنها بیان احکام و ذکرحدیثی می شود، این منابر دربین شیعه علاوه برترویج معارف الهی،آمیخته با مصائب اهل بیت علیهم السلام است و وعاظ شیعه ابتدای منبرشان بسم الله و بیان احکام الهی، وسط منبر قال النبی(ص)، قال الباقر(ع) و قال الصادق(ع) و انتهای منبرنیزذکرمصیبت اباعبدالله الحسین(ع)وسلام برایشان است که افتخاری برای منبری های ما می باشد.

* منبری های شاخص قم

حجت الاسلام والمسلمین تاج لنگرودی با عنوان کردن اسامی منبری های معروف وشاخص قم درآن زمان گفت: از زمان دبستان منبری های بزرگی را می شناختم که به رحمت ایزدی پیوسته اند، مرحوم شیخ علی صدیق، ابراهیم معراجی، حسن غروی، پیش نماززاده، مرحوم شمس منبرهایی خداپسندانه وجدی داشتند که با بیان زیبای شان توأم بود.

وی ادامه داد: درقم منبرمشهورروی نام چند نفربود که ازجمله آن ها مرحوم اشراقی واعظ، مرتضی برقعی، علی اکبرتربتی، مرحوم بیان الحق، و تعدادی دیگراز بزرگان بود که درحوزه و یا مقابل آیت الله العظمی بروجردی منبرمی رفتند.

*تهران به لحاظ منبری ها غنی است

این خطیب شهیرتهران افزود: مرحوم فلسفی درتهران خطیبی عالم وفرهیخته بود که درعصرخود بی نظیرمی نمود.مرحوم شیخ رضا سراج در ذکرمصیبت غوغا می کرد و سید احمد خوانساری به خصوص ایام شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها مردم را به شدت به گریه می انداخت. البته مرحوم حاج اشرف کاشی هم همین طوربود.

حجت الاسلام تاج لنگرودی با بیان این که امروزتهران ازنظر منبری غنی است، گفت: الان هم درتهران منبری های جوان و مجربی داریم که وعاظ مهذب و عالمی هستند و رسالت خود را به خوبی ادا می نمایند. آقای شجاعی ازجمله وعاظی است که ازگذشته تا کنون وزنه ای بزرگ درمنبر به شمارمی رود.

*ماجرای اخذ گذرنامه کربلا

واعظ و خطیب وارسته تهران با اشاره به خفقان وفضای سیاسی - اجتماعی بسته و سرکوب گرانه رژیم منحوس پهلوی درآن زمان گفت: با توجه به شرایط بد و محدودیت های عدیده برای وعاظ تصمیم گرفتم مدتی را همراه خانواده به کربلای معلی سفرکنم و لذا درخواست گذرنامه نمودم ولی معلوم شد که شهربانی وقت گذرنامه ام را بایگانی کرده است.

وی افزود: پس ازاین اقدام با مراجعه به شخصی به نام مسیحا که مسئول روابط عمومی شهربانی بود علت را جویا شدم. اوگفت که شخص تیمسار رئیس شهربانی ازشما به شدت غضبناک است. شما دریک منبر خود پس از ایراد سخنانی به مردم گفته اید که "یوسف گمگشته بازآید به کنعان غم مخور"لذا اگرمنظورشما بازگشتن امام خمینی(ره) است، این امرمحال است!

استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: آقای مسیحا همچنین گفت؛ شما درخطابه ای دیگربا قرائت شعری با این مضمون" دزد ازآن خانه که بام ودرش نیست/ هرچه بَرَد فارغ ازحساب و کتاب است/ ای رؤسا تا که وقت هست بدزدید/ مملکت امروزبی حساب و کتاب است" به اوضاع فعلی کشورتوهین کرده اید.البته درواقع آنها نگران بودند من ازکربلا نزد امام راحل(ره) درنجف بروم.

حجت الاسلام والمسلمین تاج لنگرودی اضافه کرد: این مسئله ادامه داشت تا این که مرحوم فلسفی درجلسه ختمی که درمسجد مجد برقراربود وعده ای از تیمسارهای شهربانی حضورداشتند پس ازمنبر خود با بیان این که قصد آقای تاج تنها زیارت است، ازآن ها خواست که گذرنامه بنده را آزاد کنند.

*تفاوت منبرهای قبل و بعد ازانقلاب اسلامی

این واعظ پیشکسوت در ادامه گفتگوی خود با خبرنگارحوزه با اشاره به تفاوت های منبردر زمان قبل و بعد ازانقلاب اسلامی وبا بیان این که دردوران رژیم جنایت پیشه پهلوی وعاظ منابردودسته بودند، گفت: عده ای ازمنبری ها صرفا مسائل فقهی و احکام و ذکرحدیث را داشته و بعضا هم ذکری مصیبتی می نمودند، اما کاری به اوضاع واحوال سیاسی و جنایات وخیانت های رژیم نداشتند.

وی افزود: درمقابل این افراد وعاظی هم بودند که بدون ترس و واهمه از زندان و شکنجه وبرخوردهای عوامل رژیم، روی منبرازرواج بی دینی و بی حجابی و بی اعتنایی به مردم فقیر و کاخ ها و جنایات پهلوی سخن گفته و جداً حق مطلب را ادا می کردند.

استاد حوزه ودانشگاه ادامه داد: البته بعد ازپیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی و رفع محدودیت منبری ها طبعا عمده منبری ها رسالت عظیم خود درتبیین و روشن گری و آگاهی بخشیدن به آحاد ملت درزمینه های مختلف سیاسی، اجتماعی وفرهنگی را ادامه دادند و البته بودند افرادی هم که همان راه و رسم قبلی خود درروضه خوانی و صرفاً بیان مسائل فقهی و احادیث را استمراربخشیدند.

*تمرین ومطالعه شرط موفق بودن منبراست

این خطیب موفق حوزوی با توصیه به طلاب و منبری های جوانی که قصد دارند منبرموفقی ارائه دهند، گفت: طلاب جوان اگربخواهند درمنبرهای خود موفق عمل کنند باید بدانند که تمرین وممارست در کنار مطالعه عمیق و فهم دقیق مطالب نقشی مهم درموفقیت آن ها رقم خواهد زد. ضمن آنکه فراگیری زبان های خارجی برای وعاظ امری ضروری و مهم به شمارمی رود.

وی افزود: سال 1337 که درقم تحصیل می کردم یک منبرآزمایشی داشتیم که حضور دراین منبر مرا به منبر رفتن علاقه مند کرد. خاطرم هست سال اولی که منبرداشتم رفتم به روستایی درشمال کشور. مرحوم مجتبی واعظ را درمدرسه مهدوی(کاسه فروشان) دیدم.ایشان ازمن پرسید که چند حدیث درباره صدق وراستگویی بلدید؟ گفتم هیچ! گفت: چند حدیث درباره مذمت کذب ودروغ بلدید؟ چند آیه درباره حجاب بلدید؟ البته این مسئله به تنهایی 50 درصد مسیررا برایم هموارکرد ولی این سئوالات مرا واداشت تا به مطالعه دقیق وعمیق قبل ازمنبر روی بیاورم.

این استاد دانشگاه شهید بهشتی تهران خاطرنشان کرد: آموختن علم کلام ازجمله موارد مهمی است که یک واعظ می تواند با بهره مندی ازآن درمنبر درصد موفقیت خود را افزایش دهد چراکه بنده دراین مورد تجربه داشته و آن را امتحان کرده ام.

*مجموعه تاج در مقابل مجموعه ورّام

حجت الاسلام والمسلمین تاج لنگرودی ادامه داد: وقتی ازاین منبر بازگشتم به قم، مجموعه کتب ورّام وکتاب تنبیه الخواطررا تهیه کرده و هنوزهم قبل ازمنبرهایم آن را مطالعه می کنم. البته درمجموعه ورّام فصل ها پراکنده است و لذا من مجموعه کتاب تاج را مقابل کتاب ورّام در30 فصل مرتبط تألیف کردم که به فضل الهی کمک زیادی به منبری ها می کند.

وی افزود: همچنین درنگارش کتاب توسلات نیز که درباره کسانی است که ازتوسل به ائمه اطهارنتیجه گرفته و مشکلات شان مرتفع گردیده، کمک به منبری ها مد نظربوده است. درکتاب گفتاروعاظ هم درجلد اول 40 منبرازوعاظ متعدد گردآوری شده و درجلدهای دوم تا ششم آن نیز همین گونه عمل شده است وبرای مثال عکس و منبرهای شیخ عباس قمی دریکی ازاین مجموعه ها گردآوری شده وبرای استفاده وعاظ ارائه گردیده است.

استاد پیشکسوت وعظ ومنبرتهران خاطرنشان کرد: درمجموعه کتاب های وعظ و خطابه نیز دوجلد درباره محرم، یک جلد درباره صفر، دوجلد درباره ایام شهادت حضرت زهرا(س) ویک جلد هم مطالب مورد نیازوعاظ برای ماه رجب پیش بینی، گردآوری و ارائه شده است.

*بازاری ها نسبت به احکام کم اهمیت شده اند

حجت الاسلام والمسلمین تاج لنگرودی درپایان گفت وگوی خود با خبرنگارخبرگزاری حوزه با انتقاد ازکم توجهی برخی بازاریان نسبت به رعایت حدود الهی و احکام اسلام در کسب و کار و تجارت گفت: متأسفانه امروزآنچه بیشتربازاری ها به آن توجه دارند صرفاً کسب درآمد و مسائل اقتصادی است. لذا اگر درآمد باشد یا نباشد و یا کم وزیاد باشد، به مسائل شرعی و دینی درمورد نحوه کسب وکار و تجارت و دستوراتی که شرع اسلام برای حلال کردن مال و انجام تجارت اسلامی و مشروع داده اهمیتی نمی دهند لذا ضروری است وعاظ گرامی در منابر خود نسبت به توجه دادن این قشر از فعالان جامعه به رعایت احکام اسلامی درکسب و کارو بازار اقدام نمایند.

گفت وگو: حسین شاملو