به گزارش خبرگزاری «حوزه» استاد کاظم قاضی زاده در نشستی علمی به بررسی «اقتضائات حق الناس بودن رأی مردم» پرداخته است که چکیده این نشست علمی ارائه می گردد.
مفهوم جدیدی که وارد فرهنگ سیاسی- انتخاباتی شده «حق الناس بودن رأی مردم» است. منشأ و خاستگاه این مفهوم، تصریح رهبری در این باره و فضای حاکم بر تبلیغات انتخاباتی بود. اهمیت این موضوع، ضرورت واکاوی آن را بیشتر می کند.
حق در اصطلاح به معنای ثبوت و ثابت است؛ اما در قرآن و نقل های روایی برابر باطل، ضلالت و گمراهی، سحر و جادو یا برابر هوا و هوس هایی که ثبوت واقعی و شرعی ندارند به کار رفته است.
حق در مفهوم خاص آن، مقابل تکلیف است؛ با این تفاوت که حق قابل اسقاط و واگذاری است؛ ولی تکلیف این طور نیست. حق، نوعی امتیاز و اختیار است؛ ولی تکلیف، وظیفه ای است که بر عهده کسی می باشد. در حکم و تکلیف، سلطه لحاظ نشده است، ولی برای محق سلطنت لحاظ شده است.
فقهای شیعه دو دیدگاه کلی دربارۀ انتخابات و رأی مردم دارند:
دیدگاه اول: انتخابات، امری مستحدث در دنیای مدرن و متمدن امروزی است. بنابراین امری غیرشرعی است که برای کارآمدی نظام و حفظ صورت ظاهر در جهان متمدن امروز به کار می آید.
دیدگاه دوم: انتخابات مصداق امروزین حقانیت حکومت بر مردم و حلقه متمم مشروعیت دینی است.
شیعه در عصر حضور، معتقد به نصب ولایت سیاسی پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) و بطلان مشروعیت سقیفه، شورا و بیعت در برابر نصب الهی است؛ اما در عصر غیبت که شیعیان از عرصه حکومت و حاکمیت دور بودند، علما شرایط حاکم را طوری بیان می کردند که منطبق با معصوم (ع) باشد. بنابراین حاکمیت در سایه ولایت فقیهان را که در امور جزئی و در بعضی موارد مبتنی بر رضایت مردم باشد، قبول می کردند و در این مباحث حق شهروندی و انتخابات دیده نمی شد.
امروزه دیدگاه غالبی در اندیشه شیعه ظهور یافته که معتقد است حاکمیت در عصر غیبت، حاکمیت الهی – مردمی و بر اساس حکم خدا و رضایت مردم است. این دسته از عالمان به ادلّه ای چون خلافت انسان، امر به مشورت در حوزه عمومی و ولایت عمومی مؤمنان استدلال می کنند.
براساس دیدگاه «حق الناس بودن رأی مردم» باید بسترسازی مناسب برای رأی گیری متعارف از مردم وجود داشته باشد. بنابراین نباید براساس سلایق سیاسی حکمرانان، انتخاب مردم محدود شود.
ملزومات این دیدگاه در عرصه انتخابات عبارتند از: رعایت عدالت در امکان تبلیغ آرا و اندیشه ها به صورت عرفی و دسترسی مردم به مبادی تصمیم گیری، حرمت اثرگذاری غیرمتعارف بر رأی مردم، حرمت تقلب کاندیداها در انتخابات و حرمت جابه جایی آرای مردم.
بر مبنای این دیدگاه، جبران خلافکاری و احیانا تقلب کاندیداها و مجریان، به سادگی امکان پذیر نیست و با استغفار مشکل برطرف نمی شود.
در مقابل، کسی که «حق الناس بودن رأی مردم» را صرفا حکم حکومتی بداند، طبعا به این لوازم پایبند نیست.
منبع: نمایه، چکیده نشست های علمی حوزوی.
