به گزارش خبرگزاری «حوزه» حضرت آیت الله مظاهری در سلسله درس های اخلاق خود «معاد جسمانی مثلی» را مورد بحث قرار داده اند که در ذیل می آید.
بحث دربارۀ يک امر مهم عرفانی و اخلاقی است و آن معرفة النفس، انسان شناسی و خودشناسی است. بيست فصل از اين بحث عنوان گردید. فصل بيستم راجع به انسان و رابطۀ او با معاد بود. شش مبحث در اين باره صحبت شد. بحث هفتم يک بحث فوق العاده مهم کلامی است که جنبۀ عرفانی و اخلاقی دارد و رابطۀ انسان با معاد است.
* معاد جسمانی همراه با معاد روحانی
اول چيزی که همۀ ما بايد به آن توجه داشته باشيم اين است که معاد، معاد جسمانی است. يعنی انسان با همين هيکل و با همين روح و جسم و با همين صورت و ماده وارد صف محشر می شود و حساب و کتاب دارد؛ اين انسانی که مرکب از جسم و روح است، يا بهشتی می شود يا جهنمی. لذا اين معاد جسمانی يک ضرورت در اسلام عزيز است و کسی منکر معاد جسمانی باشد، مسلمان واقعی نيست. هزار و چهارصد آيه در قرآن در خصوص معاد بوده و بيش از دويست آيه دربارۀ معاد جسمانی است.
عربی نزد رسول خدا صلی الله علیه وآله آمد و استخوان مرده ای که در دستش بود را خاک (پودر) کرد و خاک استخوان در هوا پراکنده شد. به پيغمبر اکرم«صلّی الله علیه وآله وسلّم» گفت: يا رسول الله! آيا اين استخوان پوسيده دوباره برمی گردد؟ اين استخوان يعنی معاد جسمانی يعنی اين جسم ما که پوسيده است، دوباره زنده می شود؟! آنگاه آيۀ شريفه نازل شد. مفهوم آيۀ شريفه در قرآن مکرّر تکرار شده است: «وَ ضَرَبَ لَنا مَثَلاً وَ نَسِيَ خَلْقَهُ قالَ مَنْ يُحْيِ الْعِظامَ وَ هِيَ رَميمٌ ، قُلْ يُحْييهَا الَّذي أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ هُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَليمٌ»[1]؛ برای ما مثال می زنند و می گويند آيا استخوان پوسيده زنده می شود يا نه! به آنها بگو چطور تک سلولی که از زن و مرد است يک آدم می شود، همينطور که خدا قدرت دارد يک تک سلول را آدم کند، قدرت دارد استخوان پوسيده را دوباره زنده کند. نظير اين آيه در قرآن زياد است.
* قرآن و معجزۀ اثر انگشت در معاد
يکی از معجزات بزرگ قرآن آیۀ سوم سورۀ قیامت است و دنيای روز اقرار دارد که اين معجزه است. دنيای انگشت نگاری می گويد: دو انسان نمی توانيد پيدا کنيد که سرانگشت های اين دو انسان مثل هم باشد. لذا اين انگشت نگاری که شما شنيده ايد از نظر علمی مسلّم است. اگر الان هفت هشت ميليارد نفر در جهان باشند، در هفت هشت ميليارد انگشت، خط های سر انگشت متفاوتند. حتی دو برادر که دو قلو هم باشند و خيلی به هم شباهت داشته باشند، اما خط های سر انگشت اينها با هم تفاوت فاحش دارد. آن انگشت نگاری خوب می فهمد که اين اثر انگشت از کداميک است. قرآن اين را متذکّر می شود و می فرمايد: «لا أُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيامَةِ، وَ لا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ، أَ يَحْسَبُ الْإِنْسانُ أَلَّنْ نَجْمَعَ عِظامَهُ، بَلى قادِرينَ عَلى أَنْ نُسَوِّيَ بَنانَهُ»[2]؛ قسم به روز قيامت، قسم به اين نفس لوامه ای که اگر در کسی باشد، رستگار می شود. بعضی گمان می کنند استخوان های انسان زنده نمی شود. يا رسول الله! به اينها بگو نه تنها استخوان ها زنده می شود و نه تنها هيکل به تمام معنا برمی گردد، بلکه خط های سر انگشت نيز دوباره برمی گردد.
اين از معجزات بزرگ قرآن است که در زمانی که سواد الفبا هم نداشتند، قضيۀ انگشت نگاری را برای مثال معاد در قرآن آورده است. و علی کل حالٍ نظير اين دو آيه بيش از صدها آيه است که معاد، معاد جسمانی است. الاّ اينکه بايد توجه به اين مطلب داشت، وقتی بخواهد روز قيامت بشود، قرآن می فرمايد: «إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ، وَ إِذَا النُّجُومُ انْكَدَرَتْ»[3]
لاأقل اين منظومۀ شمسی ما به طور کلی نابود می شود. نابود شدنش نيز برای اين است که قوۀ دافعه از کرۀ زمين يا ستاره های ديگر گرفته می شود و قوۀ جاذبه از خورشيد گرفته می شود و همۀ آنها در فضا پرتاب می شود و آب می شود: «يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ»[4]
* برگشت هویت جسم و روح بدون تغییر
لذا پروردگار عالم که زنده می کند، معنايش اين است که همين هويّت، همين روح و جسم را که معدوم شده بود و در فضا پرتاپ و نابود شده بود، پروردگار عالم دوباره انسان ها را به صف محشر می آورد. وقتی نگاه به اين انسان کنند، می بينند که فلانی است. سرتاپا شناخته می شود و اگر العياذبالله تجسّم عملی برايش پيدا شود، اما در اينکه خود او شناخته می شود شکی نيست. لذا اين هويتی که پروردگار عالم ساخته است، اين هويت دارای جسم و روح است و تمام خصوصيات جسم و روح را دارد و دارای لذت بردن روحی و جسمی است. يا بهشتی می شود و در لذت های بهشت قرار می گیرد؛ يا جهنمی می شود و در عذاب های جهنم قرار خواهد گرفت. لذا اين انسان با هويت است.
* خلقت «تکوینی» و «تشریعی و ذهنی»
قرآن شريف در اين باره تصريح می کند. الان شما زن و مردی که پای منبر من نشسته ايد، وقتی من می گويم حضرت رضا «سلام الله عليه»، شما می توانيد حرم حضرت رضا «سلام الله عليه» و تمام خصوصيات حرم را در ذهنتان ايجاد کنيد. ضريح مطهر، ديوارها، رواق ها و غيره را در ذهن ايجاد کنيد. لذا شما هم مثل خدا خالق هستيد. خلقت خدا، خلقت تکوينی و خلقت شما خلقت تشريعی و ذهنی است. تا به اين (حرم) توجه داريد، اين هست و تا از آن غفلت کنيد، نابود می شود. يعنی به طور کلی حرم حضرت رضا «سلام الله عليه» که در ذهن شما بود، نابود شد. حال دوباره می خواهيد حرم حضرت رضا «سلام الله عليه» را ايجاد کنيد، آنگاه تا توجه کنيد، فوراً ايجاد می کنيد. به قول قرآن «كُنْ فَيَكُون» است. عين آن است، اما اولی غير دومی و دومی غير اولی است. به اين مثلی می گويند. هيچ تفاوتی با هم ندارد. آنچه شما خلق کرده ايد، اولی و دومی و سومی هيچ تفاوتی با هم ندارد، اما آنچه اول بود نابود شد و دوم موجود شد و دوباره نابود شد و سوم موجود شد تا آخر.
قرآن در سورۀ يس، اين را گوشزد می کند و می فرمايد: «أَ وَ لَيْسَ الَّذي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِقادِرٍ عَلى أَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلى وَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَليمُ ، إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَيْئاً أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ»[5]
به کسانی که استخوان پوسيده به تو نشان می دهند و مي گويند معاد نيست، به آنها بگو آيا خدا نمی تواند همان که نابود شده، دوباره موجود کند؟ نظير ما که جوانيم و پير و مسن می شويم و جوانی و مسنّی و پيری ما مثل هم است و لذا مثلاً اگر کسی در جوانی عباداتی کرده باشد و در پيری بميرد، خيلی پاداش دارد. اگر کسی در جوانی گناه کرده باشد و توبه نکرده باشد و برود، در پيری مرده است، اما عذاب دارد. اين آيۀ شريفه به ما می گويد: «أَ وَ لَيْسَ الَّذي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِقادِرٍ عَلى أَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلى وَ هُوَ الْخَلاَّقُ الْعَليمُ».
* عالم آخرت، عالم حيات است
چيزی که همۀ زن و مرد بايد به آن توجه داشته باشند، اين است که عالم آخرت، عالم حيات است. در سورۀ عنکبوت می فرمايد: «وَ ما هذِهِ الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوانُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ»[6].
عالم حَيَوان است، يعنی دست ما حرف می زند و پای ما حرف می زند و چشم و گوش ما حرف می زند و استخوان و پوست و گوشت ما حرف می زند، چنان که روح ما حرف می زند.
قرآن در اين باره می فرمايد: «حَتَّى إِذا ما جاؤُها شَهِدَ عَلَيْهِمْ سَمْعُهُمْ وَ أَبْصارُهُمْ وَ جُلُودُهُمْ بِما كانُوا يَعْمَلُونَ، وَ قالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَيْنا قالُوا أَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذي أَنْطَقَ كُلَّ شَيْءٍ وَ هُوَ خَلَقَكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ»[7].
در روز قيامت چشم انسان و گوش انسان و پوست بدن انسان ضد انسان شهادت می دهد. قرآن می فرمايد: اين شخص ناراحت می شود و با پوست بدنش حرف می زند و به پوست بدن می گويد: «لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَيْنا»؛ چرا عليه من شهادت می دهی و او می گويد: «قالُوا أَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذي أَنْطَقَ كُلَّ شَيْءٍ».
خدا می گويد بگو و من می گويم. لذا در بهشتش عالم حَيَوان است و ميوۀ آن شعور دارد. همين مقدار که شما اراده کنيد و دلتان ميوه بخواهد، درخت در مقابل شما می آيد. هرچه بخواهيد هست: «فيها ما تَشْتَهيهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْيُنُ وَ أَنْتُمْ فيها خالِدُونَ»[8].
* بهشت و جهنّم گويا هستند
آتش جهنّم نيز با انسان حرف می زند. وقتی داد و فرياد انسان بلند است، آتش جهنّم به او می گويد: چرا چنين کردی که الان در آتش جهنم بسوزي؟! بهشتش گوياست و جهنّمش گوياست و خود انسان گوياست. دست و پا و چشم و سایر اعضا نیز همینطور. در همين سورۀ يس می فرمايد: «الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلى أَفْواهِهِمْ وَ تُكَلِّمُنا أَيْديهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ»[9].
در روزی که انسان از ترس گنگ می شود، آنگاه دست و پای انسان عليه او به آنچه گناه کرده شهادت می دهند. آن کسی که دنبال معصيت رفته، پای او شهادت می دهد. کسی که با دستش ظلم کرده، شهادت می دهد. آن زبانی که غيبت کرده، زبان عليه او شهادت می دهد. چشمی که به نامحرم نگاه کرده، شهادت می دهد.
معاد جسمانی است، اما فرقش با اينجا اينست که اين انسان اگر بميرد و يک روز يا دو روز بماند، می گندد. اما آن انسان در قيامت زنده است و حيات دارد و وقتی حيات داشته باشد، هم روح و هم جسم او حيات دارد؛ به قول قرآن عالم حَيَوان است و اين عالم حَيَوان، له ما يا عليه ما شهادت می دهد. به اين معاد جسمانی مثلی می گويند. يعنی در قيامت همين انسان وارد صف محشر می شود. اما وضع اين انسان اينگونه است که دست و پا و چشم او شعور دارد. لذت جسمی و روحی دارد و آن لذّت ها دارای شعور است.
پاورقی:
[1]. یس، 78 و 79: «و براى ما مَثَلى آورد و آفرينش خود را فراموش كرد؛ گفت: چه كسى اين استخوان ها را كه چنين پوسيده است زندگى مى بخشد؟ بگو: همان كسى كه نخستين بار آن را پديد آورد و اوست كه به هر [گونه] آفرينشى داناست.»
[2]. القیامه، 1تا4: «نه! سوگند به روز رستاخيز، و [باز] نه! سوگند به وجدان سرزنشگر! آيا انسان مى پندارد كه هرگز ريزه استخوان هايش را گرد نخواهيم آورد؟! آرى [بلكه] تواناييم كه [خطوط]سر انگشتانش را [يكايك]درست [و بازسازى]كنيم.»
[3]. التکویر، 1و2: «آنگاه كه خورشيد به هم درپيچد، و آنگه كه ستارگان همى تيره شوند.»
[4]. ابراهیم، 48: «روزى كه زمين به غير اين زمين، و آسمان ها [به غير اين آسمان ها] مبدل گردد، و [مردم] در برابر خداى يگانه قهار ظاهر شوند.»
[5]. یس، 81و82: «آيا كسى كه آسمان ها و زمين را آفريده توانا نيست كه [باز] مانند آنها را بيافريند؟ آرى، اوست آفريننده دانا. چون به چيزى اراده فرمايد، كارش اين بس كه مى گويد: «باش»؛ پس [بى درنگ] موجود مى شود.»
[6]. العنکبوت، 64: «اين زندگى دنيا جز سرگرمى و بازيچه نيست، و زندگى حقيقى همانا [در] سراى آخرت است؛ اى كاش مى دانستند.»
[7]. فصلت، 20و21: «تا چون بدان رسند، گوششان و ديدگانشان و پوستشان به آنچه مى كرده اند، بر ضدّشان گواهى دهند. و به پوست [بدنِ] خود مى گويند: چرا بر ضدّ ما شهادت داديد؟ مى گويند: همان خدايى كه هر چيزى را به زبان درآورده ما را گويا گردانيده است، و او نخستين بار شما را آفريد و به سوى او برگردانيده مى شويد.»
[8]. الزخرف، 71: «و در آنجا آنچه دل ها آن را بخواهند و ديدگان را خوش آيد [هست] و شما در آن جاودانيد.»
[9]. یس، 65: «امروز بر دهان هاى آنان مُهر مى نهيم، و دستهايشان با ما سخن مى گويند، و پاهايشان بدانچه فراهم مى ساختند گواهى مى دهند.»
منبع: پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله العظمی مظاهری
