خبرگزاری «حوزه»/ تربیت نیروهای متخصص و توانمند در زمینۀ حقوق و قضای اسلامی برای تصدی امر قضاوت در محاکم دادگستری قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران و کسب تخصص و احاطه علمی بر موضوعات و مباحث فقه و حقوق خصوصی و حقوق جزا و جرم‌شناسی؛ از جمله دلایلی بودند که مرکز تخصصی حقوق و قضای حوزه در سال 1375 تأسیس شد.

امروز از تأسیس مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی حوزه 20 سال می‌گذرد و برای بررسی فعالیت‌های این مرکز و دستاوردهای آن با حجت الاسلام و المسلمین عباس رفعتی که به مدت 17 سال مدیریت این مرکز را برعهده دارد به گفتگو پرداخته‌ایم.

مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی حوزه با چه رویکردی تأسیس شد؟

مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی در سال 1375 به عنوان سومین مرکز تخصصی حوزه تأسیس شد. قوه قضائیه پیشنهاد تأسیس این مرکز را به شورای عالی حوزه داد و ابتدا تحت عنوان مرکز تخصصی قضا فعالیت خود را آغاز کرد و پس از مدتی نام آن به مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی حوزه تغییر یافت.

در سال 76 اولین دوره دانش‌پژوهان وارد این مرکز شدند و امسال برای بیستمین سال اقدام به پذیرش دانش‌پژوه کرد.

ابتدا مرکز تخصصی حقوق و قضا، طلاب و دانش‌پژوهان را در مقطع چهار پذیرش می‌کرد و بعد احساس شد که نیاز است در سطح سه اقدام به پذیرش طلاب کند. مرکز برنامه‌ای برای پذیرش طلاب در این سطح ارائه کرد و از سال چهارم تأسیس مرکز، طلاب سطح سه نیز پذیرش شدند.

پس از مدتی احساس شد که طلاب باید مطالعات فقهی و حقوقی در این رشته را قبل از ورود به سطح سه داشته باشند و سپس پیشنهاد شد که رشته حقوق و قضا در سطح دو نیز پذیرش داشته شوند، لذا 15 سال است که مرکز در سطح دو معادل کارشناسی هم اقدام به پذیرش دانش‌پژوه می‌کند.

با توجه به اینکه تربیت قاضی از اهداف مهم این مرکز است، آیا فارغ التحصیلان این مرکز به فعالیت های دیگر نیز مشغول می شوند؟

مرکز تخصصی حقوق و قضا از سال چهارم تأسیس، فارغ‌التحصیل داشته و هرساله ده‌ها طلبه از این مرکز فارغ التحصیل شده اند.

این مرکز یکی از مراکز تخصصی آموزشی حوزه علمیه است اما فارغ‌التحصیلان آن غالباً پس از طی مراحل گزینش مصاحبه و مراحل کارآموزی موقت جذب قوه قضائیه می‌شوند. البته به این صورت نیست که تمامی فارغ‌التحصیلان جذب قوه قضائیه شوند، بلکه تعدادی از دانش‌پژوهان در مراکز علمی به تدریس، تحقیق و پژوهش می‌پردازند.

مرکز تخصصی حقوق و قضای حوزه با چه اهدافی تأسیس شد؟

قبل از انقلاب فقها، مراجع و بزرگان علمی در مباحث خود بخصوص درس خارج به حقوق کمتر توجه می‌کردند و تنها بخش کوچکی از شرح لمعه به فقه حقوق جزا و حقوق خصوصی می‌پرداخت.

در آن زمان حاکمیت دست فقها و حکومت اسلامی نبود و در نتیجه قضاوت دست فقها نبود، لذا بحث قضاوت از مسائل مبتلابه حوزه نبود و طبعاً فقها در مورد حدود، دیات و قصاص بحث نمی‌کردند.

بعد از انقلاب بنیان‌گذار فقید انقلاب اسلامی اصرار داشتند که حوزه علمیه برای قوه قضائیه قضات فقیه و عادل تربیت کند و مقام معظم رهبری نیز تأکید داشتند که حوزه علمیه تربیت قاضی را به نهاد دیگری نسپارد. لذا بیست سال پیش حوزه علمیه و شورای عالی تصمیم گرفتند با هدف تربیت قاضی و همچنین نیروهای علمی در مباحث فقه القضا، حقوق جزا و حقوق خصوصی اقدام به تأسیس این مرکز تخصصی کنند.

بحمدالله در این 20 سال مرکز توانسته است در جهات مختلفی خوش بدرخشد. قوه قضائیه هم از طریق دانشگاه و هم از طریق حوزه اقدام به جذب قاضی می‌کند و یکی از روش‌های دیگر جذب قاضی از طریق فارغ‌التحصیلان همین مرکز است.

روسای فعلی، سابق و اسبق قوه قضائیه اذعان داشته‌اند کسانی که از طریق این مرکز جذب قوه قضائیه می‌شوند نسبت به کسانی که از دانشگاه و حوزه جذب شده‌اند خیلی قوی‌تر هستند، چراکه هم دانش فقهی و هم دانش حقوقی را آموخته‌اند.

دانشجویانی که جذب قوه قضائیه می‌شوند در مباحث فقهی و اصولی ضعیف ، اما در مباحث حقوقی، آیین‌های دادرسی و قوانین و مقررات قوی هستند و از طرف دیگر کسانی که از حوزه بدون گذراندن تخصص‌های حقوق و قضا جذب قوه قضائیه می‌شوند در فقه و اصول قوی، اما در قوانین و آیین‌نامه‌ها و مقررات و مباحث حقوقی ضعیف هستند.

فارغ‌التحصیلان این مرکز به این علت که هم با مسائل فقهی و هم مسائل حقوقی آشنا می‌شوند در هر دو زمینه فاضل و عالم می‌شوند و با احساس مسئولیت و تربیتی که در این امر در آنها وجود دارد از لحاظ کارایی و تعهد نسبت به دیگران بالاتر هستند که از موقعیت‌های ممتاز این مرکز است.

استقبال طلاب و روحانیون از این رشته در سال‌های گذشته چگونه بوده است؟

یکی از جنبه‌های دیگر که نشان‌دهنده موفقیت این مرکز بوده است اقبال طلاب برای جذب در این مرکز است. معمولاً متقاضیان ورود به این مرکز بیشتر از سایر رشته‌ها است، در بعضی از سال‌ها تعداد داوطلبینی که در این رشته ثبت‌نام کرده‌اند با تعداد ثبت نامی‌های 20 رشته دیگر در حوزه برابری می‌کند.

فعالیت در این مرکز خدمت بزرگی به نظام مقدس جمهوری اسلامی و جامعه است، چراکه قضات عادل و عالم را تربیت کرده و تحویل جامعه می‌دهد؛ همان‌طور که امام(ره) فرمودند و مراجع عظام نظرشان این است که قاضی باید عالم و عادل باشد و فقیه بودن قاضی یکی از شرایط آن در فقه قضایی شیعه است.

ما در این مرکز به دنبال این هستیم که فقیه متجزی، فقیه متخصص در مباحث حقوق جزایی و فقه جزایی و فقیه متخصص در فقه خصوصی و مباحث حقوق خصوصی تربیت کنیم. اگر فقیه مطلق نمی‌توانیم داشته باشیم و تحویل قوه قضائیه دهیم فقیه متجزی و متخصص در یک باب و یک زمینه را باید تحویل جامعه دهیم؛ لذا یکی از نشانه‌های موفقیت این مرکز این است که استقبال از این رشته بسیار فراوان است و برابری می‌کند با تمام داوطلبین رشته‌های دیگر.

یکی دیگر از موفقیت‌های این مرکز این است که فارغ‌التحصیلانی که جذب قوه قضائیه نشدند بیکار نیستند، بلکه مدرس و مؤلف قوی هستند یا کسانی هستند که در عرصه‌های مختلف اجرایی حضور دارند.

با توجه به استقبال گسترده از مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی، آیا غیر از شهر قم در استان های دیگر اقدام به تاسیس شعبه کرده اید؟

یکی از ویژگی‌های مرکز تخصصی حقوق و قضای حوزه در سال‌های اخیر تأسیس پنج شعبه در استان‌های مختلف کشور است. این مرکز علاوه بر قم در شهرهای اهواز، تهران، شیراز، یزد و اصفهان دارای شعبه است و از استان‌های دیگر نیز تقاضاهایی برای تأسیس شعبه صورت گرفته است. در حال برنامه‌ریزی هستیم که در استان‌های مازندران و گلستان در صورت فراهم شدن ظرفیت فیزیکی و علمی نیز شعبه‌هایی تأسیس شود.

این مرکز چه تعداد طلبه دارد و در سال چند نفر را پذیرش می‌کند؟

در قم به دلیل محدودیت مکان و کوچک بودن فضای آموزشی سالانه حدود 120 نفر را پذیرش و در شهرستان‌ها نیز در هر سال حدود 50 تا 70 نفر پذیرش می‌کنیم، معمولاً بیش از 1000 نفر تقاضای ورود به این رشته را دارند که مانند سایر مراکز تخصصی در آزمون عمومی حوزه علمیه که برای ورود به مقطع سطح دو تخصصی یا سطح سه تخصصی برگزار می‌شود شرکت می‌کنند، در این آزمون سراسر یک سری سؤالات تخصصی و یک سری سؤالات عمومی دارد و دو برابر ظرفیت پذیرش برای مصاحبه دعوت می‌شوند.

لطفاً در مورد دیگر فعالیت‌های این مرکز بیشتر توضیح دهید.

این مرکز یک کتابخانه تخصصی با بیش از 8000 جلد کتاب فقهی و حقوقی و سالن مطالعه ویژه دانش‌پژوهان و اساتید دارد. چون آموزش در این مرکز تخصصی است اقتضا می‌کند پژوهش محور باشد. آیین‌نامه‌ای که اخیراً برای مراکز تخصصی تدوین شد این است که طلبه‌ای که در مراکز تخصصی تحصیل می‌کند در هر ترمی فعالیت پژوهشی داشته باشد و حتی آنهایی که در سطح دو تحصیل می‌کنند آنها هم باید فعالیت پژوهشی داشته باشند.

فارغ‌التحصیلان سطح دو این مرکز نیز باید تحقیق پایانی داشته باشند و در حد 50 صفحه مطلب علمی زیر نظر استاد راهنما بنویسند و نمره بگیرند و نمره در کاردکس تحصیلی آنها ثبت می‌شود.

حرف پایانی ...

ما متقاضیان بسیاری بر حضور در این مرکز داریم که ذوق، استعداد و توانایی تحصیلی بالایی دارند اما به دلیل فضای کم آموزشی مجبوریم که پذیرش کمتری داشته باشیم. طلبه‌های ما فقط در قم بالغ‌بر 300 نفر هستند و اگر امکانات مالی بهتری داشتیم می‌توانستیم به 600 نفر افزایش دهیم.

امیدوارم رشته‌های تخصصی در حوزه توسعه پیدا کند و رشته تخصصی حقوق و قضای اسلامی که یکی از رشته‌هایی است که به جامعه، نظام و مراکز علمی خدمت می‌کند باید از امکانات و تجهیزات بیشتری برخوردار باشد که بتواند پاسخگوی نیازها باشد.

انتهای پیام/313/30