به گزارش خبرگزاری«حوزه»، ابراهیم خانی استاد دانشگاه و دکتری حکمت متعالیه در سومین پیش نشست همایش بین المللی اربعین در ساختمان مرکز پژوهش های مسجد مقدس جمکران به بررسی موضوع «تجلیات اجتماعی فنای افعالی در پدیده اربعین» پرداخت.
خانی در ابتدای سخنان خود اظهار داشت: برای تحلیل یک پدیده اجتماعی نیازمند ابزار مفهومی کارآمدی هستیم؛ بسیاری از پدیده هایی که در جوامع اسلامی رخ می دهد را نمی توان با ابزارهای مفهومی جوامع مدرن غربی توضیح داد؛ ما به تولید ابزار های مفهومی نیاز داریم تا بتوانیم برای آینده راهبردهای بهتری ارائه کنیم.
وی با خاطرنشان کرد این موضوع که جامعه شناسان بزرگ، یک قسمت اعظم کارهایشان تولید ابزارهای مفهومی بوده است، گفت: با ابزارهای مفهومی جدید، صدها مسأله جدید در یک پدیده اجتماعی ایجاد می شود و پدیده هایی نظیر اربعین، نیازمند ابزارهای مفهومی عمیق و قوی است تا بتوانیم این واقعه را تحلیل کنیم؛ در حالی که ابزار های ما توان این تحلیل و کشش هستی شناسی ندارد.
استاد دانشگاه امام صادق(علیه السلام) با بیان اینکه فنای عرفانی یکی از صدها قاعده فلسفی جامعه شناسی است که می توان درباره واقعه اربعین به شناخت آن پرداخت، ابراز داشت: مسأله سلوک عرفانی بزرگترین امر آن گذشت از نفس است و این گذر از نفسانیت را فنا عنوان می کنند.
وی تأکید کرد: کسی که می خواهد از نفسانیت بگذرد، ابتدا از لایه های سطحی تر افعال انسانی می گذرد؛ بعد از فنای افعالی، نفسانیت در لایه های عمیق تر هم منتفی می شود و حتی صفات کمالی و علمی را هم به خودش نسبت نمی دهد؛ در آخرین مرحله از تمام نفسانیت خود رها می شود و تمام ساحات وجودی او از حق تعالی تجلی می یابد.
خانی با اشاره به اینکه «فنا» به معنای نیستی و نابودی نیست، ادامه داد: بلکه عرفانی که به فنا می رسد، بدون تعلق به نفس دارد به تعلقات خود می رسد؛ در واقع عارف به دنبال حیات بالاتری از این حیات دون است؛ حیات برتر حاصل مرگ و فنای از حیات قبلی است و زمانی که از حیات قبلی کنده شد، وارد حیات جدید و برتر می شود.
وی افزود: حیات و نظم اجتماعی ما مبتنی بر نفسانیت ما شکل می گیرد و همه ما دغدغه و منافع خود را داریم و با این وجود، چرا تن می دهیم که در یک حیات اجتماعی زندگی کنیم؛ چون در زندگی مسالمت آمیز به خیر حداکثری می رسیم.
استاد دانشگاه امام صادق(علیه السلام) به این مطلب که عرفا اگر چه در میان ما زندگی می کنند، اما درگیر مسائل نفسانی خود نیستند، اشاره کرد و گفت: در زندگی عرفا بر خلاف حیات های اجتماعی که روابط بر اساس نفسانیت است، دیگر روابط اجتماعی مبتنی براساس انسانیت و نفسانی نیست؛ این مهم در قرآن کریم و احادیث نیز تأکید شده است.
وی با تأکید بر اینکه تلقی و فهم بنده این است که اگر بخواهیم حیات اجتماعی اربعین را توضیح دهیم باید ضرورتا به بحث فنا بپردازیم، ادامه داد: در اربعین همه از نفس خود می گذرند تا به انسان ها خدمت کنند؛ یکی از وجوه اهمیت این مسأله این است که در ساحت سلوک فردی، اندک انسان هایی موفق به سلوک عرفانی می شوند.
خانی با بیان اینکه سلوک فردی و عرفانی چالش های زیادی دارد، افزود: اما بحث فنا در پدیده ارابعین در حد یک اعجاز اجتماعی است و فنای نفسانی در حد ملی و فراملی و در یک اجتماع میلیونی رخ می دهد.
وی در بخش دیگر سخنان خود گفت: برخی در اربعین به فنای افعالی، برخی به فنای صفاتی و برخی حتی به فنای ذاتی هم می رسند؛ اما فنای افعالی قدر مسلمی است که در کل این پدیده مشاهده می شود.
استاد دانشگاه امام صادق(علیه السلام) یادآور شد: در فنا «حبّ محبوب» است که فرد را در خود ذوب می کند؛ در پدیده اربعین افرادی که ممکن است حتی یک چای مجانی هم در روزهای معمولی دست کسی ندهد، مضطرب می شود که چه کاری انجام دهد تا به زوار خدمت کند و خانه او خالی از زائر نباشد.
وی با بیان اینکه زائر اربعین یک حد گذر از عنانیت دارد و خادم هم حد بالاتری از گذر از این عنانیت را داراست، بیان داشت: این اتفاق در اربعین به حدی مشهود است و می توان آثار این فنا را در اربعین نشان داد؛ مثل کسی که نوکری زائران را می کند و در مصاحبه با گریه می گوید که من هنوز کاری نکرده ام؛ این افراد همه زندگی خود را وقف زائران اربعین می کنند، اما هیچ منتی هم ندارند و این به نظر می رسد که شاخصه تمدن مهدوی باشد.
خانی با تأکید بر اینکه نظم اربعین، یک نظم جدید است و افراد از جوشش و فهم درونی به این رفتار کشیده می شوند، گفت: این پدیده به نظم و تمدن مهدوی بسیار نزدیک است؛ در تمدن مهدوی، ما نیازمند یک مدیریت قراردادی سنگین جهانی نیستیم و زمانی که از عنانیت گذر کرده باشیم، بسیاری از مسائل اجتماعی نه تنها حل که حتی منحل می شود.
وی با بیان این مطلب که ظهور این پدیده در موارد بسیاری قابل نمایش و اثبات است، افزود: فنای عرفانی در جوامع مختلف ممکن است رخ دهد؛ یک جامعه ملی گرا ممکن است که از عنانیت خود گذر کند و برای پرچم خود جان دهد؛ پس از انقلاب اسلامی هم، یک ساحت اجتماعی شیعی رخ می دهد.
استاد دانشگاه امام صادق(علیه السلام) اظهار داشت: وقتی افراد درباره یک مسأله محوری فنا می شوند، به یک همگرایی می رسند و می توانند مشکلات بسیاری از جامعه را حل کنند؛ ما پس از انقلاب اسلامی این فرصت را پیدا کرده ایم که ساحت اجتماعی و فنا را جهانی کنیم و به نمایش درآوریم.
وی ابراز کرد: فنای ذاتی در زمان ظهور حضرت حجت(عجل الله تعالی فرجه) با نفخ صور برای همه انسان ها رخ می دهد و شاید بتوان گفت که پدیده اربعین مقدمات این فنا است؛ واقعه اربعین ما را در سفر اول از اسفار اربعه قرار می دهد.
خانی در پایان سخنان خود خاطرنشان کرد: برخی معتقدند که برای سیر و سلوک فردی باید از اجتماع فاصله بگیرند، اما اربعین خلاف این اتفاق را نشان می دهد و اجتماع می تواند بر فنای فردی اثر گذار باشد و این فنا را تقویت کند و به جای ۱۰ سال، فرد در ۱۰ روز به فنا می رسد.
