به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، در اولین نشست از سلسله نشست های «پژوهش و تمدن نوین اسلامی» که به مناسبت نکوداشت هفته پژوهش به همت معاونت پژوهش حوزه های علمیه و با همکاری پژوهشگاه ها و موسسات مختلفی در هفته ی جاری در مدرسه فیضیه در حال برگزاری است، حجت الاسلام و المسلمین یعقوب نژاد، معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و همچنین حجت الاسلام والمسلمین سعید روستاآزاد معاون فرهنگی تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی به تشریح فعالیت ها پرداختند که به این شرح است:
حجت الاسلام والمسلمین یعقوب نژاد:
اولین دایرة المعارف قرآن که در جهان اسلام توسط مسلمانان در حال نوشتن است، دایره المعارف قرآن کریم است که در دفتر تبلیغات اسلامی در پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن در حال انجام است. و این کار بزرگی است. کار کمی نیست. این افتخار حوزه است. افتخار پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی است. اولین دایره المعارف بزرگ قرآن کریم را که تاکنون ۱۶ جلد از آن منتشر شده است. این یکی از کارهای دفتر تبلیغات اسلامی قم است. برخی از کارهای خاص دیگری که جزء ویژگی های ماست و از آن غفلت داریم تزاروس علوم اسلامی است. ۳۰ سال است کاری به نام تزاروس علوم اسلامی تدوین شده است، طراحی شده است و امروز بر مقیاس جهانی فعالیت می کند. یعنی از یونسکو این کار تایید گرفته است و مورد تشویق یونسکو واقع شده است. در مقایسه با آثار مشابهی که در دنیا انجام شده است جزء کارهای مطلوب به زبان فارسی شناخته شده است. متأسفانه ما طلبه ها با هم ارتباط نداریم، از کارهای همدیگر در این حوزه بزرگ بی خبریم. تزاروس به معنی اصطلاح نامه است. تزاروس توسط فرهنگستان ادب ایران ترجمه شده به اصطلاح نامه. در فارسی اصطلاح نامه است و در لاتین تزاروس است. البته با دیکشنری ها و لغت نامه ها هم متفاوت است. ماهیت آن هم متفاوت است. هر علمی یک نظام واره ای و درختواره ای دارد. اصطلاح نامه ها در واقع نظام واره به ما می‌دهد که این علم چند شاخه اصلی دارد؟ شاخه های فرعی آن چیست؟ و اصولاً موضوعات آن علم چیست؟ خوب این موضوع یک موضوع پیچیده است و در این جلسه مجال شرح آن را نداریم. ولی می خواهم به شما عرض کنم که امروز افتخار پژوهشگاه فرهنگ اسلامی این است که برای اولین بار در دنیا تزاروس علوم اسلامی یا اصطلاح نامه علوم اسلامی را تدوین کرده است. در ۱۰ رشته علوم تخصصی، در حال حاضر اصطلاح‌نامه کلام اسلامی، منطق، اخلاق اسلامی، فلسفه اسلامی، علوم حدیث، راویان حدیث، حقوق و همچنین باقی رشته ها. این کاری است که انجام گرفته یعنی شما وقتی که درختواره آن علم را در یک نظام معنایی درست و منظم داشته باشید بخش های مختلف کتاب ها، فیلم ها و غیره که در آنها وجود دارد، همه نمایه سازی می گردند و با استفاده از آن درختواره یا اصطلاح نامه مدیریت آن علم اتفاق می افتد.
امسال بیش از ۲۵۰ اثر به صورت کاغذی و الکترونیکی در یک سال کار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی رونمایی شد. همه شما عزیزان را دعوت می کنم به محل نمایشگاه های دستاوردهای پژوهشگاه دفتر تبلیغات اسلامی قم تشریف بیاورید و در آن جا کارها را به طور مشروح تر ببینید. تمام آثاری که تبلیغات اسلامی و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به صورت کاغذی منتشر می کنند، به صورت آنلاین و همزمان با نشر کاغذی منتشر می‌شود، در مجموعه پژوهان. در کتابنمای پژوهان به صورت آنلاین میتوانید اطلاعات آثار جدید پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی را ببینید در آنجا دفتر تبلیغات اسلامی و پژوهش دفتر تبلیغات یکی از پیشرفته ترین مجموعه های پژوهشی کشور شماست.
همایش های بین المللی که تا کنون برگزار شده است، ۲۷ همایش بین المللی بوده است. ازقبیل همایش علمی سید شرف الدین، آموزه های دینی و مسئله نفس و بدن و همچنین همایش آخوند ملا محمد کاظم خراسانی وسایر همایش های بین المللی. همایش های ملی ۲۷ همایش ملی داشتیم و در همین امسال که در خدمت شما هستیم ان شاالله همایش‌هایی مانند همایش مقاومت اسلامی از نگاه قرآن که در بهمن ۹۸ انشاالله برگزار می گردد، بیانیه گام دوم انقلاب و تمدن نوین اسلامی که بهمن ماه همین امسال برگزار خواهد شد. دیگر همایش، ظهور شاخص ها و نقدها است که در اسفند ۹۸ برگزار می شود.
حجت الاسلام والمسلمین روستاآزاد:
کسانی نمی دانند که این بیانیه انقلابی مقام معظم رهبری حقیقتاً دارای متنی علمی، فاخر و دارای اهمیت فراوان و قابل توجه و متنی است که بالاخره تا حدودی وقت شریف مقام معظم رهبری را به خود اختصاص داده است. بارها و بارها این متن از طرف معظم له و جمعی که در محضر ایشان بوده‌اند ویرایش شده است. موارد متعددی به آن اضافه شده است. با وجود اختصار بسیار بسیار قابل توجه، از انسجام و جامعیت بسیار خوبی برخوردار است و این کار بسیار کار سختی است که در عین اختصار، جامعیت هم داشته باشد.
به نظر می رسد افرادی که در حوزه علمیه، در دانشگاه‌ها و مراکز علمی می باشند باید حتما این بیانیه را جدی بگیرند. هفته پیش اجلاسیه ی علمای بلاد جامعه مدرسین بود در اصفهان. بخشی را بنده به اعتبار مسئولیتی که داشتم در آنجا باید ارائه می دادم. آنجا گفتم بایدیکی از دغدغه ها این باشد که در همه حوزه های علمیه و دستگاه های پژوهشی حداقل یکبار این بیانیه شبیه متن های حوزوی و درس های حوزوی مطالعه شود. برخی از بزرگان حوزه این متن را می خوانند، تبیین می‌کنند، توضیح می‌دهند، حقیقتاً متن جامعی است. متن قابل توجهی است. متن ارزشمندی است. هرچند که نیازمند تبیین است. متنی است که نیازمند تبیین است. نیازمند توسعه است. نیازمند توضیحات اساتید محترم است. و این خواهش را بنده از خدمت دوستان و هم از شما سروران عزیز که در واقع به این بیانیه بنگریم.
محور دوم بحث این است که خوب مستحضر هستید که این بیانیه از دو هفتگانه تشکیل شده است یک هفتگانه به عنوان گذشته انقلاب و موضوعاتی که به تعبیر رهبر معظم انقلاب بخشی از مفاخر انقلاب اسلامی به شمار می‌آید در عرصه امنیت در عرصه اخلاق در عرصه پژوهش در عرصه علم و مسائلی از این دست. دوم، در قالب توصیه های مقام معظم رهبری. توصیه هایی را که مطالبه ایشان هم توجه به گذشته انقلاب با تبیین با دقت و با توضیح است و هم مطالب قابل توجه ایشان نسبت به تحقق این هفت توصیه می باشد که در این فرصت محدود به همه توصیه ها امکان ندارد برسیم. اینجانب میخواهم همین بخش معنویت را طرح بحث کنم. در این بند چند نکته را رهبری عزیز در خصوص معنویت و اخلاق دارند که در خصوص بقیه بخش ها ندارند. یکی اینکه معنویت و اخلاق از ویژگی های فطری انقلاب اسلامی است. دوم این است که می فرمایند معنویت و اخلاق نیاز اصلی جامعه است. نکته دوم این است که می فرمایند اخلاق حالت جهت دهندگی فعالیت‌های فرهنگی و فردی و اجتماعی را دارد. یعنی اگر توجه جدی به این حوزه بشود! و اساساً بر اساس منطق رهبر معظم انقلاب پیشرفت بدون اخلاق، پیشرفت و توسعه بدون اخلاق، توسعه و پیشرفت مطلوب انقلاب اسلامی نیست. به نظر می رسد که اگر تمام حوزه و اگر تمام ظرفیت‌های حوزه معطوف به این شود که اقتضائات جهت دهنده ی اخلاق و معنویت فراهم شود، استخراج شود، ساحت های مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی جای این را دارد که تمام ظرفیت های پژوهشی حوزه های علمیه معطوف به این بحث شود.
ما نیاز داریم که اقتضائات پژوهشی اصالت اخلاق و معنویت در حوزه سیاست، در حوزه انتخابات، در حوزه مسائل فرهنگی، مسائل اجتماعی، تعامل با بیگانگان، تعامل داخلی، تعامل با مردم و تعامل با کنشگران اجتماعی را استخراج کنیم. این بحث، بحث بسیار مهمی است. محور دوم عرض بنده این است که رهبر معظم انقلاب در تبیین معنویت و اخلاق هم در بخش اول و هم در بخش دوم این دو محور را نصاب معرفی می کنند و معنویت را می فرمایند مفاهیم ارزشمند و والایی چون: ایثار، توکل، اخلاص مراد ایشان است. در حوزه اخلاق و خلقیات نیکو، چه بسا فردی ایمان دینی هم نداشته باشد، باور الهی هم نداشته باشد، اما به دیگران کمک هم بکند، دستگیری هم بکند، فعالیت اجتماعی هم داشته باشد، لذا در حوزه اخلاق، خلقیات نیکو را ایشان این گونه توضیح می دهند.
در حوزه معنویت مباحثی است که متکی بر ایمان است. متکی بر باور است. در قسمت نیازهای در واقع اجتماعی می بایست عرض کنم معنویت از نگاه مقام معظم رهبری و همچنین امام راحل عظیم الشأن معنویت تارکان نیست. معرفت و معنویت زاهدان نیست. معنویتی است که در دلش فعالیت اجتماعی دارد. در دل خودش حضور جهادی دارد. به تعبیر برخی از دوستانی که در نظریه معنویت مقام معظم رهبری کار کرده‌اند، و مباحثی را که مقام معظم رهبری در خصوص معنویت داشته‌اند در قالب ۷۰۰ تا ۸۰۰ عنوان استخراج کرده اند، اینها را تحلیل کرده اند، نهایتا نظر ایشان این است که می‌توان مقام معظم رهبری را به‌عنوان فیلسوف معنویت و نظریه‌پرداز معنویت معرفی کرد. چون که ایشان یک دستگاهی را معرفی می‌کنند که تمام ابعاد و اضلاع و در واقع قسمت های مختلف نظریه ایشان از آنچنان انسجامی برخوردار است که در حوزه های آکادمیک و دانشگاه های سراسر دنیا می شود نظریه ایشان را ارائه داد و ویژگی خاص نظریه معنویت تاکید بر ویژگی جهاد و اجتماعی بودن آن فرد معنوی است.
مقام معظم رهبری در قسمت اول بیانیه می فرمایند که خوب اتفاق معنوی که در جمهوری اسلامی رقم خورد و این عیار معنویت در جمهوری اسلامی افزایش پیدا کرد، همه و همه اینها را مدیون حضور شخصی عارف و معنوی به عنوان سکاندار انقلاب و آن امام عظیم‌الشأن انقلاب بود. تاکید می کنند که امام در عین حال که معنوی بود اجتماعی بود و در عین حال که عارف بود کنج عزلت را نگزید. بلکه در اجتماع حضور پیدا کرد و این ویژگی نظریه معنویت امام راحل و مقام معظم رهبری است. این است معنویتی که با توجه به تعریف مقام معظم رهبری از معنویت و ویژگی‌هایی که ایشان برای معنویت و اخلاق در این بیانیه قائلند. نکته سوم اینکه معنویت مد نظر مقام معظم رهبری، معنویت در قالب روحیه جهادی و منبعث از روحیه ی اجتماعی است. به نظر بنده می رسد که ما حداقل در حوزه پژوهش چه در دفتر تبلیغات و چه در سایر بخش ها الزامات متعددی را داریم و باید فضاهای جدیدی را باز کنیم که همه اینها ذیل آن نکته اول بنده قرار می گیرند. باید بیانیه انقلاب اسلامی در موسسات پژوهشی جدی گرفته شود. تبیین شود. تحقیق شود.
اینکه مقام معظم رهبری فرموده اند روش من این نیست که اگر مطلبی میگویم یا چیزی می نویسم از همه میخواهم که در واقع آن را توضیح دهند و بر روی آن کار کنند، اما توقع دارم به آن توجه شود. آنچه ایشان مطالبه می‌کنند از صنف پژوهش است. یک توجه علمی به بیانیه، در قالب پایان نامه های سطح چهار و دکتری در مجموعه های دانشگاهی می تواند صورت بگیرد.
اینکه ایشان فرمودند خلقیات کامل شناخته شود و راه های ترویج خلقیات نیکو به دست بیاید، قطعا نیازمند فعالیت پژوهشی است. ما الان انباشته ای از علوم در اختیار داریم. انباشته ای از نکات معنوی در اختیار داریم، ولی خیلی به تکنولوژی اشاعه صحیح این معنویات در جامعه دسترسی نداریم. خیلی در زمینه رسانه و فضای مجازی که رهبری بسیار بسیار بر روی آن تاکید می کنند، دست پری نداریم. ترویج خلقیات و تبیین شیوه‌های نشر خلقیات نیکو امری مورد تاکید رهبری است.
توجه عالمانه به نیازهای معنوی مخاطبان: همه ما شاهدیم که گرایش مردم به خصوص نسل جوان به مباحث اخلاقی و عرفانی کاملاً مشهود است. اما همه ما هم گله می‌کنیم که چرا به معنویت های دروغین انقدر گرایش می شود؟ همه ما هم شاهد هستیم آن عرفان اصیل که حوزه ما مجموعه پژوهش های حوزوی عرفان متکی بر معارف اهل بیت را معرفی نکرده و بالتبع مردم ما که با اشعار اخلاقی، اشعار عرفانی و اشعار معنوی انس دارند، با حافظ، با عطار، با مولوی انس دارند، از گذشته تا به حال، طبیعی است وقتی که عرفان اصیل، صحیح، و متکی بر معارف اهل بیت به آن ها معرفی نشود، عرفان های دروغین جای آن را می گیرند.
ما واقعاً در این حوزه خلأ داریم. پژوهش های حوزه حول محور الزامات جهت دهنده بودن اخلاق و معنویت در ساحت های مختلف یک بخشی از الزامات کلی ما است. الزامات مربوط به توجه به ساختارهای اجتماعی است. مادامی که فعالیت‌های علمی در حوزه در خصوص اخلاق و معنویت انجام دهیم اما ساختارهای اجتماعی و حاکمیتی چه بسا نقش شان بسیار بیشتر از پژوهش های حوزوی باشد. به خاطر همین مقام معظم رهبری می فرمایند مخاطب اصلی این بند از بیانیه حاکمیت و دستگاه های حاکمیتی است و حداقل باید چند کار را انجام دهند. اول: زمینه سازی برای رشد اخلاق و معنویت در جامعه. دوم: میدان دادن و مساعدت نهاد های مردم نهاد مردمی و اجتماعی. این هم باز وظیفه دستگاه های حاکمیتی است. باید با مردمی که در حوزه های رشد اخلاق دارند فعالیت می کنند و تلاش می کنند، تلاش ترویجی دینی و پژوهشی می کنند، همکاری داشته باشند. و سوم: ستیز و مبارزه با کانون‌های ضد اخلاق و معنویت. این هم سومین وظیفه ای است که برای دستگاه های حاکمیتی ترسیم می کنند. در انتها می فرمایند اینکه خطاب این موضوعات دستگاه های مجریه، دستگاه های قضایی و قانون گذاری است، رفع مسئولیت از افعال افراد حقیقی و حقوقی نیست. و در انتها می فرمایند که در همه اینها باید برنامه های کوتاه مدت و میان مدت تدوین شود و به مرحله اجرا برسد.
به نظر من و به نظر بسیاری از دوستانی که در این حوزه مطالعات اندکی هم داشته باشند ما به این واقعیت می رسیم که در حوزه اخلاق و معنویت از دیدگاه امام و رهبری، فعالیت اجتماعی، فعالیت جهادی و فعالیت موثر اجتماعی این ظرفیت را دارد که یکی از ظرفیت های پژوهشی حوزه و دانشگاه را به خودش معطوف کند. این مطالباتی که رهبر معظم انقلاب دارند و از قضا که در بیانیه این را فرموده اند، در هیچ بخشی ایشان به اندازه این بخش نسبت به رسانه و فضای مجازی تاکید نکرده‌اند که در واقع آن کانون‌های ضد اخلاق و معنویت در حوزه فضای مجازی فعال هستند. باید حوزه علمیه جایگاه خود را بشناسد و میزان اثرگذاری خود را در آنجا تبیین بکند.
