خبرگزاری حوزه | نهم ربیع الأول هر سال هجری قمری، مصادف با سال روز آغاز امامت و ولایت دوازدهمین امام معصوم، خورشید درخشان جهان بشریت و مروارید فروزان اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، احیاگر معالم دین و نابود کننده ظلم و ستم و شوکت تجاوزکاران و برقرارکننده حکومت عدل در سرتاسر جهان و بزرگ منادی توحید و عدالت و وارث راستین پیـامبر اعـظم(ص) و ائمـه معصـومین(ع) حضرت حجّت بن الحسن العسکری، مهدی موعود(عجّل الله تعالی فرجه الشریف) می باشد.
اشاره:
نهم ربیع الأول هر سال هجری قمری، مصادف با سال روز آغاز امامت و ولایت دوازدهمین امام معصوم، خورشید درخشان جهان بشریت و مروارید فروزان اهل بیت عصمت و طهارت(ع)، احیاگر معالم دین و نابود کننده ظلم و ستم و شوکت تجاوزکاران و برقرارکننده حکومت عدل در سرتاسر جهان و بزرگ منادی توحید و عدالت و وارث راستین پیـامبر اعـظم(ص) و ائمـه معصـومین(ع) حضرت حجّت بن الحسن العسکری، مهدی موعود(عجّل الله تعالی فرجه الشریف) می باشد.
ضمن عرض تبریک این واقعه بزرگ و سرنوشت ساز تاریخی به عموم شیعیان و مسلمانان جهان، مقاله کوتاه زیر را تقدیم علاقه مندان ارجمند می کنم.
۱ـ میلاد نور، القاب و شمایل
منجی عالم بشریت، حضرت مهدی(ع) در نیمه ماه مبارک شعبان سال ۲۵۵ هـ. ق در سامراء(سُر مَن رَای) چشم به جهان گشودند.
پدر بزرگوارشان، حضرت امام حسن عسکری(ع) و مادر گرامی آن حضرت، خانم"نرجس [نرگس] خاتون" می باشد که به نام های «سوسن»، «ریحانه» و «صقیل» نیز یاد شده است. (۱)
حجّت، خَلَفِ صالح، صاحب زمان، صاحب امر، قائم، منتظَر، منصور، بقیة الله و مَهدی از القاب آن حضرت می باشد. (۲)
در شب ولادت، به دستور امام حسن عسکری(ع)، خانم حکیمه خاتون عمه امام(ع) در منزل ماند. امام(ع) به حکیمه خاتون فرمودند: «امشب منتظر تولد فرزندی هستم از نرجس...». حکیمه با تعجب پرسید، چه طور ممکن است!؟ (زیرا اثری از حمل در او ندیده بود). امام(ع) فرمود: «او بسان مادر موسی [ع] است که هیچ کس نمی دانست باردار است، زیرا فرعون شکم زنان حامله را پاره می کرد».
طبق نقل حکیمه، خداوند در آن شب فرزندی به امام عسکری(ع) عنایت کرد و چنین اراده فرموده بود که دشمنان، هرگز قدرت دسترسی به او را پیدا نکنند و چنین اراده کرده بود که او «وارث مستضعفان» در روی زمین بشود: «و نُرید أن نمنّ علی الذین استُضعفوا فی الأرض ونجعلهم ائمة ونجعلهم الوارثین». (۳)
امام امیر المومنین(ع) می فرماید: «انّه یشبه نبیّکم فی الخَلق والخُلق علی خده الأیمن خالٌ، کانّه کوکبٌ درّی». (۴) یعنی؛ او [حضرت مهدی علیه السلام]، در آفرینش و اخلاق و رفتار شبیه پیامبر اکرم [ص] می باشد. بر گونه راست او خالی است. آن حضرت در نورانیت همانند ستاره درخشان می باشد.
هم چنین فرمودند: «انّه شابٌّ مربوع القامة، حَسَن الوجه و الشعر یَسیل شعره علی منکبیه و یعلو نور وجهه سواد شعر لحیته و رأسه... »، (۵) یعنی؛ او [حضرت مهدی علیه السلام]، جوانی چهار شانه، نیکو و زیبا می باشد که موهای او بر روی شانه هایش ریخته است. نور و درخشش روی او بر سیاهی موی سر و صورت او غلبه دارد ...
حضرت حجت(ع)، طبق حکمت الهی، در فاصله کوتاه سال ۲۵۵ تا ۲۶۰ هـجری، به طور مخفی زندگی می کردند و در خدمت پدر بزرگوارشان امام یازدهم، حضرت حسن بن علیّ العسکری(ع)، آماده ی احراز مقام امامت و رهبری مسلمانان و بر عهده گرفتن مسئولیت سنگین آن بودند.
با شهادت حضرت امام عسکری(ع) در سال ۲۶۰ هجری، دوران غیبت آغاز و به مدت ۶۹ یا ۷۰ سال (غیبت صغری)، حضرت مهدی(ع) در پنهانی زندگی می کردند و مردم بدان صورت که بتوانند حضوری خدمت ایشان مشرف و مشکلات خودشان را در میان بگذارند، امکان نداشت ولی دائماً از انوار و برکات مقدس او بهره مند می شدند. دست رسی مردم به واسطه نائبان خاص او(عثمان بن سعید، محمد بن عثمان، حسین بن روح و علی بن محمد) از سال ۲۶۰ تا ۳۲۹ یا۳۳۰ هـ. ق صورت می گرفت.
۲ـ راز غیبت
فلسفه و راز حقیقی غیبت، برای عموم مردم بیان نشده است و به غیر از اولیاء خاص الهی [پیامبران و امامان معصوم(ع)] از آن اطلاع ندارند؛ ولی به طور کلی از میان ادله عقلی و نقلی می توان فوایدی را برای آن به دست آورد:
الف) امتحان و آزمایش مردم
به واسطه همین مسئله غیبت است که خداوند می خواهد بندگان خودش را بیازماید تا حجت بر آن ها روشن شود که آیا ایمان واعتقاد واقعی به مبدأ جهان و مصالح او دارند یا خیر؟. باید روشن شود که مؤمنان واقعی در مواقع حساس و هنگامی که دست رسی حضوری به رهبران ممکن نیست کیانند؟ آیا صرف ادعا بر اینکه ما به خداوند و به پیشوایان او یعنی ائمه معصومین(ع) ایمان داریم کافی است یا اینکه می بایست با آزمایش و امتحان این ایمان و اعتقاد سنجیده شود. در نتیجه اگر کسانی در عصر غیبت طبق فرمان الهی، محکم و پا برجا ایستادند و از مشکلات نهراسیدند و وظایف و دستورات الهی(فروع دین و اعتقادات صحیح) را دنباله روی نمودند. به حق آنان، مؤمنان حقیقی و از رستگاران می باشند.
امام موسی بن جعفر(ع) فرمود: «هنگامی که پنجمین فرزندم غائب شد، مواظب دین خود باشید. مبادا کسی شما را از دین خارج کند. او ناگزیر غیبتی خواهد داشت، به طوری که گروهی از مؤمنان از عقیده ی خویش برمی گردند. خداوند به وسیله غیبت، بندگان خویش را آزمایش می کند...». (۶)
ب) محفوظ ماندن از بیعت
یکی از دلائل غیبت محفوظ ماندن از بیعت با ظالمان، مستکبران و ستم کاران است، به طوری که بعد از ظهور، حجت بر همگان تمام می باشد. چنان چه در روایتی از امام هشتم حضرت علیّ بن موسی الرضا(ع) نقل شده است که فرمود: «گویا شیعیانم را می بینم که بعد از مرگ سومین فرزندم، در جست جوی امام خود می گردند ولی او را نمی بینند!». سؤال شد، چرا؟ فرمود: «چون امامشان غایب است». عرض شد: چرا غایب می شود؟ فرمود: «برای این که وقتی با شمشیر(سلاح) قیام نمود، بیعت هیچ کسی بر گردنش نباشد». (۷)
ج) حفظ جان امام(عج)
از دلایل دیگر راز غیبت، حفظ جان امام(عج) و محفوظ ماندن از کشته شدن به دست نابکاران و دشمنان بشریت می باشد که با پیش آمدن مسئله ی غیبت، وجود مقدس حضرت ولیّ عصر(ع) سالم باقی می ماند تا هنگام ظهور ایشان) زمان آن فقط، نزد خداوند متعال می باشد) که فرا رسد با قیام الهی خود ظلم وستم را نابود و عدل و عدالت را در سراسر گیتی برقرار می نماید؛ ان شاء الله.
هرگز مبادا مسئله کشته شدن امام زمان(ع) را با شهادت پدران بزرگوارش، تطبیق و مقایسه نمود. زیرا موقعیت و شرایط زمانی متفاوت می باشد. حضرات ائمه معصومین(ع) قبل از ایشان، با پذیرا شدن شهادت، امام دیگری مسئولیت امامت را عهده دار می شد ولی طبق اراده الهی، مسئله امامت با وجود مقدس حضرت مهدی(ع) خاتمه پیدا می کند و در صورتی که ایشان نیز غایب نمی شدند و مسئله شهادت و کشته شدن برای ایشان پیش می آمد بر خلاف سنت و مصلحت الهی بود و زمین از حجت خداوند خالی می ماند ...! . در حالی که در اراده خداوند مقدر شده است که می بایست حق بر باطل پیروز شود و این تقدیر الهی(پیروزی حق بر باطل) به دست مبارک مهدی موعود(عج) و در آخر الزمان واقع می گردد.
"زراره" یکی از یاران امام ششم(ع) می گوید: امام صادق(ع) فرمود: «امام منتظر(مهدی موعود) پیش از قیام خویش، مدتی از دیدگان مردم غائب و پنهان خواهد شد». عرض کردم: چرا؟. امام فرمود: «بر جان خویش بیم ناک می باشد». (۸)
یادآوری می شود، برخی از روایات غیبت را رازی از رازهای الهی شمرده اند. رسول خدا(ص) به جابر بن عبدالله انصاری فرمود: «ای جابر، غیبت فرزند من مهدی، رازی از رازهای خداوند است که بر بندگان مخفی می باشد». (۹)
۳ـ غیبت طولانی و انتظار فرج
حضرت امام خمینی(ره)، بنیان گذار نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران در یکی از بیانات خود فرمودند: «انتظار فرج، انتظار قدرت اسلام است...». (۱۰) به حق که این سخن چه قدر پر معنی است. مسئله انتظار، دارای بار معنایی فراوانی از جهت کاربرد ادبی و استعمال در فرهنگ اسلامی دارد و از طرف دیگر مسئله آخر الزمان و انتظار ظهور مهدی موعود(عج) دارای مضامین و معانی والا و مقدسی نیز می باشد.
در روایتی از قول پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که فرمودند: «أفضل أعمال أمتی انتظار الفرج من اللّه عزّ وجلّ». (۱۱) یعنی؛ بهترین و با فضیلت ترین اعمال و کارهای امت من، انتظار رسیدن فرج ازسوی خدای عزیز و جلیل می باشد.
روشن است که فرج حقیقی و نهایی برپایی حق و عدل به جای ظلم و ستم و کفر در روی زمین می باشد که تحقق این مسئله، طبق آیات قرآن و روایات اسلامی در آخر الزمان، به وقوع می پیوندد.
منتظران واقعی مهدی(ع) در طول تاریخ انتظار و هم اکنون به دنبال تحقق عدالت راستین درونی و بیرونی هستند که لازمه این چنین عدالتی، امید، تحرک، شور، حماسه، مقاومت، نفی باطل وطلب حق، خروش، صلابت و قیام(ضد قعود وسکون) به همراه اعتقاد صحیح توحیدی، محمّدی، علوی و عمل به واجبات و ترک محرمات می باشد.
در کنار این واجبات(بلکه در متن این اعمال) مسئله امر به معروف و نهی از منکر، پای بندی به اخلاق حسنه اسلامی و آمادگی نظامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
انسانِ مسلمان و منتظر یک قیام بزرگ و یک انقلاب عظیم جهانی، آیا ممکن است که خود، هیچ آمادگی برای حضور در این قیام جهانی و کمک به آن نداشته باشد؟
بدیهی است از وظایف مهم مردم مسلمان در عصر غیبت کبری(طولانی)، بر طبق روایات رسیده از معصومین(ع) انجام وظایف شرعی بر طبق قرآن و سنت صحیح نبوی(ص) می باشد.
امام مهدی(عج) در توقیع خود به محمد بن عثمان(دومین نایب خاص) در پاسخ به سئوال او که مردم در زمان غیبت طولانی شما چه کار کنند!؟، فرمودند: « ... و امّا الحوادث الواقعة فارجِعوا فیها الی رواة حدیثنا ... فانّهم حُجّتی علیکم و أنا حجة اللّه علیهم... ». (۱۲)
شبیه همین مضمون از قول امام صادق(ع) نیز در روایتی آمده است که مردم در عصر غیبت، موظفند به راویان حدیث و آشنایان به حلال و حرام الهی و صاحب نظر در احکام و قوانین شرعی مراجعه کنند که آن ها از سوی ما حاکم بر شما هستند و هر کسی سخن و حکم آن ها را نپذیرد، سخن و حکم ما را رد کرده است و این به منزله شرک ورزیدن به خداست. (۱۳)
امام صادق(ع) می فرماید: «لیُعِدّن أحدکم لخروج القائم و لو سهماً، فإن الله اذا علم ذلک من نیّته، رجوتُ لأن یُنسی فی عمره حتی یُدرکَه و یکون من اعوانه و انصاره». (۱۴) یعنی؛ هرگاه یکی از شما برای قیام قائم [مهدی موعود] اسلحه تهیه کند، اگرچه یک تیر باشد، امید است خداوند عمر او را دراز کند تا ظهور و فرج او را درک نماید و از یاوران ایشان باشد.
در اینجاست که اندیشه شوم و باطل قاعدی گری، مدعیان دروغ گوی طرف دار امام زمان(ع) [مانند انجمن حجتیه در قبل از انقلاب اسلامی و گروه های مدعی مهدویت در عراق و ...] روشن می شود که چه قدر اَسف بار و ضد انتظار است!؟. زیرا به خود زحمت نداده اند تا بفهمند معنای صحیح انتظار و فلسفه غیبت امام عصر(عج) چیست؟
آنان انتظار و طرف داری از امام زمان(ع) را به معنی کمک کردن و ازدیاد ظلم و ستم، همراه با سکوت و قعود و خاموشی می دانند. یعنی انتظار مساوی است با کسب بی لیاقتی و عدم حضور!. اینان روایاتی را که سخن از قیام مردان مصلح و انقلابی در عصر غیبت را بیان می کند را هم ندیده اند! روایاتی که خبر از قیام مردمی از مشرق زمین می دهد که زمینه برای ظهور و قیام جهانی حضرت مهدی(عج) را فراهم می آورند. باید به هوش باشیم و ارزش هایی که به واسطه انقلاب شکوه مند اسلامی ایران و در سایه اصل مترقی ولایت فقیه با جان فشانی جوانان فداکار و شهدا و جانبازان و اُسرا و… به دست آمده است را قدر بدانیم و فریب نیرنگ بازی های سالوسان خنّاس صفت را نخوریم [کسانی که با انواع فریب کاری ها، توطئه ها و شیطنت ها مانند ساخت فیلم مستند" ظهور بسیار نزدیک است" با عقائد مردم بازی کردند!؟] و با حمایت بی دریغ از نظام اسلامی و رهبری دور اندیش و آگاه [حضرت آیت الله العظمی خامنه ای"دام ظله"]، و علمای راستین و آگاه شیعه، زمینه را برای ظهور نورانی و درخشان آن عزیز، فراهم نمائیم؛ ان شاء الله.
۴ـ انقلاب اسلامی، زمینه ساز قیام جهانی مهدی(ع)
احادیث فراوانی در کتب حدیث و تفسیر از زبان گُهربار پیامبر گرامی(ص) و ائمه معصومین(ع) نقل شده است که حقایق و واقعیت های زیادی را به اثبات می رساند مانند اینکه ایرانیان وفادارترین امّت ها به اسلام و معارف آن می باشند و یا اینکه ایرانیان بیشترین بهره را از اسلام دارند.
در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است که فرمود: «ضربتموهم علی تنزیله و لاتنقضی الدنیا حتی یضربوکم علی تأویله... ». (۱۵) یعنی؛ شما اعراب، با عجم ها بر اساس تنزیل قرآن جنگیدید. دنیا به پایان نمی رسد تا روزی که آنه(ایرانیان) با شما اعراب، بر اساس تأویل قرآن جنگ می کنند.
هم چنین فرمود: «یخرج ناسٌ من المشرق فیُوطّئون للمهدی [ع] سلطانه». (۱۶) یعنی؛ در آخر الزمان، گروهی از مشرق زمین قیام می کنند و زمینه را برای انقلاب جهانی مهدی(ع) فراهم می آورند.
در روایتی آمده است که حضرت امام محمّد باقر(ع) می فرماید: «کأنّی بقومٍ قد خرجوا بالمشرق یَطلبون الحق فلا یُعطونه ثم یَطلبونه فلا یُعطونه فاذا رأوا ذلک وضعوا سیوفهم علی عواتقهم فیُعطون ما سألوا فلا یقبلونه حتّی یقوموا و لا یدفعونها الاّ الی صاحبکم…». (۱۷) یعنی؛ گویا می بینم که مردمی در مشرق زمین قیام کرده اند حق را طلب می کنند ولی به آن ها نمی دهد پس از آن دوباره حق را می خواهند، باز امتناع می ورزند، ولی این دفعه مردم شمشیرهای خود را ـ کنایه از سلاح و اسلحه -، بر شانه ها می نهند و بالأخره، حکومت تسلیم خواسته های آنان می شوند ـ ولی این بار نمی پذیرند(تا رژیم فاسد را ساقط می نمایند) و این حکومت خود را رها نمی کنند تا تحویل صاحب شما [حضرت مهدی(عج)] می دهند….
حضرت امام خمینی(ره) در باره آمادگی مردم می فرمایند: « ... و ما باید در این طور روزها و در این طور ایام اللَّه(نیمه شعبان) توجه کنیم که خودمان را مهیا کنیم از برای آمدن آن حضرت. من نمی‌توانم اسم رهبر روی ایشان بگذارم؛ بزرگ تر از این است. نمی‌توانم بگویم که شخص اول است؛ برای اینکه دومی در کار نیست. ایشان را نمی‌توانیم ما با هیچ تعبیری تعبیر کنیم الّا همین که مهدی موعود [ارواحنا فداه] است. آنی است که خدا ذخیره کرده است برای بشر. و ما باید خودمان را مهیا کنیم از برای اینکه اگر چنان چه موفق‌شدیم ان شاء اللَّه به زیارت ایشان، طوری باشد که رو سفید باشیم پیش ایشان. تمام دستگاه هایی که الآن به کار گرفته شده‌اند در کشور ما- و امیدوارم که در سایر کشورها هم توسعه پیدا بکند- باید توجه به این معنا داشته باشند که خودشان را مهیا کنند برای ملاقات حضرت مهدی- سلام اللَّه علیه». (۱۸)
۵- حکومتِ عدلِ جهانی مهدوی
بنا به اعتقاد شیعیان اثنا عشری، بدون شک و تردید و به طور قطع، به قدرت و اعجاز الهی، در آخر الزمان(قبل از پایان دنیا)، حکومت جهانی مهدوی با ظهور خاتم الاُوصیاء، حضرت بقیّة الله الأعظم، حضرت مهدی موعود"عجّل الله تعالی فرجه" تاسیس خواهد شد. با ظهور آن حضرت، با کمک ۳۱۳ نفر از یاران واقعی و خالص ایشان، تمام مردم روی زمین و امکانات آن در اختیارشان قرار می گیرد. البته این کار با سختی ها و مشکلات زیادی مواجه می شود که اعجاز خداوند نیز آن ها را مدد می رساند. از ویژگی های حکومت جهانی امام زمان(ع) برقرار نمودن عدالت و امنیت به معنای کامل آن، گسترش علم و دانش فراوان بشر، عمران و آبادانی گسترده، نابودی ظلم و ستم، بدعت ها و خرافات و استقرار کامل معنویت و صلح و دوستی میان انسان ها که در واقع تحقق بخشیدن به دستورات کامل قرآن و سنت صحیح نبوی و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) می باشد.
"اللّهم عجّل فرجَه و سهّل مخرجَه و اجعلنا من أعوانه و أنصاره..."
حجت الاسلام عباس جعفری فراهانی
پی‌نوشت‌ها:
۱- شیخ مفید(ره)، محمدبن نعمان؛ الإرشاد... ج۲: ۳۴۶؛ شیخ کلینی، اصول الکافی ج۱ ص ۳۲۹؛ شیخ صدوق(ره)، کمال الدین ص۴۳۳؛ علامه مجلسی(ره)، بحار الأنوار... ج۵۱ ص؟؛ ابن حجر الهیتمی، الصواعق المحرقة ج۲ ص ۶۰؛ زِرِکلی، الأعلام ج۶ ص ۸۰.
۲- شیخ کلینی(ره)، اصول الکافی ج ۲ ص ۳۲۹؛ شیخ صدوق(ره)، عیون اخبار الرضا(ع) ج ۲ ص ۱۲۱؛ علامه مجلسی(ره)، بحار الأنوار... ج۵۲ ص ۲۱.
۳- قرآن کریم(سوره قصص آیه ۵).
۴ و ۵- نعمانی، الغیبة باب ۱۳ ح۲؛ مفید، الإرشاد ... ج۲ ص۳۸۲؛ إربلی، کشف الغُمّة... ج ۳ ص ۲۶۹؛ سید محسن امین العاملی، اهل البیت(ع) من کتاب اعیان الشیعة... ج۵ ص۳۱۳.
۶- نعمانی، الغیبة ص۱۵۴؛ علامه مجلسی(ره)، بحار الأنوار... ج۵۱ ص۱۵۰؛ پیشوایی، مهدی؛ سیمای پیشوایان در آینه تاریخ ص۱۹۶.
۷- امینی، دادگستر جهان ص۲۲۹.
۸- شیخ کلینی(ره)، اصول الکافی ج۱ ص۳۳۷.
۹- علامه مجلسی(ره)، بحار الأنوار... ج۵۱ ص۷۳.
۱۰- امام خمینی(ره)، روح الله الموسوی؛ صحیفه امام(ره) ج ۸ ص ۳۷۴.
۱۱ و ۱۲- علامه مجلسی(ره)؛ همان ج۵۲ ص ۱۲۸؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة...(ابواب صفات القاضی ب ۱۱ ح ۹) ج ۱۸ ص ۴۵۲.
۱۳- شیخ کلینی، اصول الکافی ج۱ ص ۶۷؛ شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة... ج ۱۸ ص۹۹.
۱۴- علامه مجلسی(ره)، بحار الأنوار... ج ۵۲ ص ۳۳۶؛ حکیمی، خورشید مغرب ص ۲۷۴.
۱۵- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة ج ۲۰ ص ۲۸۴؛ طبسی، چشم اندازی به حکومت مهدی(ع) ص ۲۶.
۱۶- ابن ماجه، سنن... ج۲ ص ۱۳۶۸؛ إربلی، کشف الغمة... ج۳ ص ۲۶۸؛ طبسی، چشم اندازی به حکومت مهدی(ع) ص ۲۷.
۱۷- نعمانی، الغیبة ص ۳۷۳؛ حاکم، مستدرک... ج۴ ص ۴۶۴؛ محمّدی ری‌شهری؛ تداوم انقلاب اسلامی ایران تا انقلاب جهانی مهدی(ع) ص۲۵.
۱۸- امام خمینی(ره)، روح الله الموسوی؛ صحیفه امام(ره) ج۱۲ ص ۴۸۰ - ۴۸۶.
* معرفی منابع مفید(بدیهی است که معرفی این منابع به معنای تأیید کامل محتوای آن ها نمی باشد).
الف- کتاب های عربی
- أعلام الهدایة؛ الأمام المهدی المنتظر، خاتم الأوصیاء، [المجلد الرابع عشر]، لجنة التألیف – المجمع العالمی لأهل البیت(ع)، مرکز الطباعة و النشر، ۱۴۲۲ق، ۲۴۶ص.
- بحث حول المهدی(ع)، الشهید السید محمدباقر الصدر(ره)، تحقیق: عبدالجبار شرارة، مرکز الغدیر للدراسات و النشر، قم، ۱۴۱۷ق، ۱۴۲ص.
- الإمام المهدی(عج)؛ الوعد المحتوم...، مجموعة المؤلفین، حسن الهاشمی(مترجم)، دار النبلاء- بیروت، ۱۴۱۴ق، ۲۳۴ص.
- منتخب الأثر فی الإمام الثانی عشر(عج)، لطف الله الصافی الگلپایگانی، محقق ۳ ج، انتشارات مولف، دار المرتضی ۱۴۲۲ق، ۱۳۷۶ص.
- ۵۰۰ سئوال حول الإمام المهدی(عج)، ماجد ناصر الزبیری، انتشارات کوثر کویر، ۲۰۰۵م، ۳۲۷ص.
- فی الإمام المهدی(عج)، عبدالرحیم المبارک، چاپ مؤسسة الطبع و النشر التابعة للآستان الرضوی المقدس، ۱۴۲۶ق، ۳۵۸ص.
- الإمام المهدی(عج) و علامات الظهور، قاسم الموسوی، دار العلوم للتحقیق و الطباعة و النشر، بیروت، ۱۴۳۲ق، ۳۰۲ص
- المهدی المنتظر(عج) فی روایات أهل السنة و الشیعة الإمامیة، عواب محمود الحمش، دار الفتح للنشر- عمان، ۱۴۲۲ق، ۵۵۶ص
- الإمام المهدی(عج) فی الأحادیث المشترکة بین السنة و الشیعة، محمد امیر الناصری، نگار/ المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب، ۱۴۲۸ق، ۳۵۹ص.
- حیاة الإمام المهدی المنتظر(عج) المصلح الأعظم، باقر شریف القرشی(ره)، شریعت، ۱۴۲۹ق، ۳۵۲ص.
- المهدی المنتظر(عج) و معرکة تحریر القدس، احمد راسم النفیس، دار المحجة البیضاء، بیروت، ۱۴۳۰ق، ۲۱۸ص.
- الإمام المهدی(عج) الحقیقة المنتظرة، ابوالقاسم الدیباجی، ستاره/ مؤلف، ۱۴۱۶ق، ۳۲۳ص.
- المصلح العالمی من النظریة الی التطبیق، السیّد نذیر الحسنی، مؤسسة الکوثر للمعارف الإسلامیة، ۱۴۲۴ق، ۳۳۸ص.
- غیبة الإمام المهدی(عج) رؤیة تحلیلیة، علی العیادی الشطری، مؤسسة الکوثر للمعارف الإسلامیة، ۱۴۲۸ق، ۱۰۴ص.
- الإمام المهدی(عج) عند أهل السنة، مهدی الفقیه الأیمانی، المجمع العالمی لأهل البیت(ع)، ۱۴۳۱ق، ۶۷۲ص.
- فی انتظار الإمام المهدی(عج)؛ نظریة المخلص فی الإسلام و الدیانات الاُخری، مجموعة من الباحثین، مرکز الغدیر للدراسات و النشر، ۱۴۳۰ق، ۴۳۲ص.
- الإنتظار الموجه؛ دراسة فی علاقة الإنتظار بالحرکة و فی علاقتها به، محمدمهدی الآصفی، مرکز الغدیر للدراسات و النشر، ۱۴۱۸ق، ۶۸ص.
- غیبة الإمام المهدی(عج) عند الإمام الصادق(ع)، السید ثامر هاشم العمیدی، مرکز الرسالة، ۱۴۲۴ق، ۳۲۶ص.
- المدخل الی عقیدة الشیعة الإمامیة فی ولادة الإمام المهدی(عج) و غیبته، محمدمهدی الآصفی، المعاونیة الثقافیة للمجمع العالمی لأهل البیت(ع)، ۱۴۳۳ق، ۳۸ص.
- الإمام المهدی(عج) حقیقة لا خیال، الشیخ کاظم جعفر المصباح، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات- بیروت، ۱۴۱۹ق، ۲۷۲ص.
- المسیح الموعود(ع) و المهدی المنتظر(عج)، الشیخ یوسف محمد عمرو، دار المورخ العربی- بیروت، ۱۴۲۰ق، ۲۶۴ص.
- کتاب الغیبة، محمد بن الحسن الطوسی(م۴۶۰ق)، مکتبة نینوی الحدیثة، ۲۹۲ص.
- کتاب الغیبة، النعمانی المعروف بابن ابی زینب(ره)، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات- بیروت، ۱۴۰۳ق، ۲۴۰ص.
- احادیث المهدی(عج) من مسند احمد بن حنبل(م۲۴۱ق) و...، السید محمدجواد الحسینی الجلالی، ۱۴۰۹ق، ۱۷۰ص.
ب- کتاب های فارسی
- دادگستر جهان، ابراهیم امینی، انتشارات شفق، ۱۳۸۳ش، ۳۲۸ص.
- امام مهدی(عج)؛ موجود موعود، آیت الله جوادی آملی، مرکز چاپ و نشر اسراء، ۱۳۸۷ش، ۳۱۹ص.
- خورشید مغرب، محمدرضا حکیمی، دلیل ما، ۱۳۸۶ش، ۳۸۸ص.
- پیشوایان هدایت؛ خاتم اوصیاء بقیة الله، حضرت امام مهدی(ع)، [ج ۱۴]، ترجمه: کاظم حاتمی طبری، انتشارات مجمع جهانی اهل بیت(ع)، ۱۳۸۵ ش، ۳۲۸ص.
- چشم اندازی به حکومت مهدی(ع)، نجم الدین طبسی، بوستان کتاب، ۱۳۹۰(چاپ نهم)، ۱۴۴ص.
- در انتظار ققنوس؛ کاوشی در قلمرو موعود شناسی و مهدی باوری، سید ثامر العمیدی، ترجمه و تحقیق: مهدی علی زاده، انتشارات موسسه امام خمینی(ره)، ۱۳۸۲ ش، ۳۵۹ص.
- امام مهدی(عج) از ولادت تا ظهور، محمدکاظم قزوینی(ره)، اکباتان، ۱۳۷۹ش، ۷۵۰ص.
- موعود اُمم؛ نگرشی بر حضرت مهدی(عج)، عباس شیخ الرئیس کرمانی، انتشارات عصر ظهور، ۱۳۸۷ش، ۲۶۰ص.
- آفتاب مهر، جمعی از محققین، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، ۱۳۸۸ش، ۲۷۶ص.
- فرهنگ سخنان حضرت مهدی(عج)، محمد دشتی(ره) و دیگران، انتشارات الهادی، ۱۳۸۴ش، ۴۰۰ص.
- مهدویت در صحاح سته، رضا قادری، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، ۱۳۸۸ش، ۱۸۸ص.
- سئوال از امام مهدی(عج) در روایات، فخر الدین موسوی، انتشارات اسوه، ۱۳۸۵ش، ۳۰۰ص.
- فرهنگ نامه مهدویت، خدامراد سلیمانیان، بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج)، ۱۳۸۸ش، ۵۰۹ص.
- مهدویت پیش از ظهور، رحیم کارگر، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۹ش، ۲۴۰ص.
- سیاست و مهدویت، غلام رضایی ولک زائی، انتشارات حکمت رویش، ۱۳۸۴ش، ۲۰۴ص.
- لزوم تفکیک علائم حتمی ظهور از علائم غیر حتمی، علی اکبر مهدی پور، دبیرخانه دائمی اجلاس حضرت مهدی(عج)، ۱۳۸۵ش، ۶۸ص.
- آسیب شناسی مهدویت، نادر حاتمی خواجه، دبیر خانه دائمی اجلاس حضرت مهدی(عج)، ۱۳۸۵ش، ۳۴ص.
- مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر، خدیجه هاشمی، دبیر خانه دائمی اجلاس حضرت مهدی(عج)، ۱۳۸۵ش، ۵۴ص.
- مفهوم واقعی انتظار در عصر حاضر، محمدحسین رحیمیان، دبیر خانه دائمی اجلاس حضرت مهدی(عج)، ۱۳۸۵ش، ۳۸ص.
- مهدی منتظر(عج) در نهج البلاغة، مهدی فقیه ایمانی، انتشارات حسینیه عمادزاده، ۱۳۷۵ش، ۱۲۸ص.
- آینده بشریت از دیدگاه استاد شهید مطهری(ره)، سید سعید حسینی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، ۱۳۸۷ش، ۳۲۰ص.
- دکترین مهدویت، مقالات برگزیده، مؤسسه آینده روشن، ۱۳۸۵ش، ۳۷۲ص.
- نجم الثاقب، میرزا حسین نوری(ره)، ترجمه: انتشارات مسجد مقدس جمکران، ۱۴۱۰ق، ۶۷۴ص.
- معجم مهدویت در تفاسیر شیعه واهل سنت، سید محسن طباطبایی و همکاران، بوستان کتاب، ۱۳۸۹ش، ۴۷۰ص.
