به گزارش خبرگزاری حوزه، أمیرالمؤمنین امام علی علیه السلام در نهج البلاغه نکاتی درباره «نیکوکار، بهتر از کار نیکو» بیان می کنند که تقدیم شما فرهیختگان می شود:
حکمت ۳۲:
«فَاعِلُ الْخَیْرِ خَیْرٌ مِنْهُ، وَ فَاعِلُ الشَّرِّ شَرٌّ مِنْهُ.»
ترجمه:
انجام دهنده کار نیک از کار نیکش بهتر است و انجام دهنده کار بد از کار بدش بدتر.
شرح:
بهتر از خوب و بدتر از بد:
امام(علیه السلام) در این جمله کوتاه و پرمعنا می فرماید: «انجام دهنده کار نیک از کارنیکش بهتر است و انجام دهنده کار بد از کار بدش بدتر»; (فَاعِلُ الْخَیْرِ خَیْرٌ مِنْهُ، وَفَاعِلُ الشَّرِّ شَرٌّ مِنْهُ).
در اینکه چگونه فاعل خیر بهتر از فعل خود است و فاعل شر بدتر از فعل خود، وجوهی به نظر می رسد:
نخست اینکه همواره فاعل از فعل قوی تر است به همین دلیل اگر کار نیک باشد آن فاعل از کارش قوی تر و اگر کار بد باشد از کارش بدتر است.
دیگر اینکه شخصی که کاری انجام می دهد غالبا دارای ملکه آن است و آن ملکه می تواند سرچشمه کارهای فراوانی بشود، بنابراین اگر کسی را ببینیم که مثلا یتیمی را نوازش می کند و دست افتاده ای را می گیرد می دانیم که او دارای صفتی است درونی که می تواند سرچشمه ده ها و گاه صدها و هزاران از این گونه کارها شود و به همین دلیل از کارش بهتر است.
سوم اینکه کسانی که کار نیکی انجام می دهند بسیار می شود که آرزو دارند بهتر از آن را انجام دهند ولی امکانات آن در اختیارشان نیست و به تعبیر دیگر همتشان از آنچه انجام می دهند بسیار بالاتر است و گاه به زبان جاری کرده می گویند: افسوس که بیش از آن توان نداریم و اگر می توانستیم چنین و چنان می کردیم. همین گونه، شروران بسیار می شود که دارای چنین باطنی هستند; یعنی اگر قدرت و توانی داشتند شرارت را به مرتبه بالاتری می رساندند.
در حدیثی از امام باقر(علیه السلام) می خوانیم: «نِیَّةُ الْمُؤْمِنِ خَیْرٌ مِنْ عَمَلِهِ وَذَلِکَ لاَِنَّهُ یَنْوِی مِنَ الْخَیْرِ مَا لاَ یُدْرِکُهُ وَ نِیَّةُ الْکَافِرِ شَرٌّ مِنْ عَمَلِهِ وَذَلِکَ لاَِنَّ الْکَافِرَ یَنْوِی الشَّرَّ وَیَأْمُلُ مِنَ الشَّرِّ مَا لاَ یُدْرِکُهُ; نیت مؤمن از عملش بهتر است، زیرا کارهای خیری در دل دارد که نمی تواند آنها را انجام دهد و نیت کافر بدتر از عمل اوست، زیرا کارهای بدی در سر دارد که توان آن را ندارد».(۱)
وجه چهارمی نیز بعضی برای این تفاوت ذکر کرده اند که هر کس کار خیری انجام می دهد معمولا عوامل بازدارنده ای از جمله هوا و هوس ها را در دل دارد و در برابر آنها مقاومت می کند و آن عوامل را به عقب می راند و کار خیر را انجام می دهد به همین دلیل از کارش با ارزش تر است و به عکس کسی که کار بدی انجام می دهد نیز عوامل بازدارنده از قبیل فطرت الهی، اوامر و نواهی آسمانی در برابر اوست ولی پشت پا به همه آنها می زند و به سراغ شر می رود. به همین دلیل از عملش بدتر است.(۲)
البته منافاتی میان این وجوه چهارگانه نیست و همه آن ممکن است در معنای حدیث جمع باشد.(۳)
پی نوشت:
(۱). بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۱۹۰.
(۲). راه روشن، ج ۱، ص ۱۵۳.
(۳). سند گفتار حکیمانه: در مصادر نهج البلاغه آمده است: جمعی از دانشمندانی که بعد از مرحوم سیّد رضی می زیسته اند آن را در کتاب خود ـ گاه با تغییراتی ـ آورده اند از جمله زمخشری در ربیع الابرار در باب «الخیر و الصلاح» و آمدی در غررالحکم در حرف فاء و از کسانی که قبل از سیّد رضی می زیسته اند و آن را در کتاب خود نقل کرده اند ابوعلی قالی (متوفای ۳۵۶) در کتاب خود به نام امالی ذکر کرده است. (مصادر نهج البلاغه، ج ۴، ص ۳۰). در کتاب تمام نهج البلاغه نیز به عنوان جزیی از خطبه «الوسیله» ذکر شده که در نهج البلاغه نیامده آمده است. (تمام نهج البلاغه، ص ۱۵۷).
منبع: کتاب پیام امام امیر المومنین (علیه السلام)، شرح تازه و جامعی بر نهج البلاغه
نظر شما