به گزارش خبرگزاری«حوزه»، کتاب یادشده که به همت و تلاش میرزا باقر علیان نژاد تألیف شده، با هدف معرفی زندگینامه و بازنشر مقالات و مصاحبه های آیت الله العظمی مکارم شیرازی به ویژه در دوران مبارزه علیه رژیم ستمشاهی صفحات و فصول خود را شکل داده است.
این اثر ابتدا زندگینامه سیاسی ـ اجتماعی آیت الله مکارم شیرازی سپس مجموعه ای از مقالات و مصاحبه های مربوط به وی را ارایه می کند.
کتاب مورد اشاره در دو بخش تنظیم شده است:
1. زندگینامه سیاسی اجتماعی حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله)
2. مقالات و مصاحبه
فلسفۀ تألیف اثر
در پیشگفتار کتاب «از تبعید تا پیروزی»، میرزا باقر علیان نژاد که نگارش این اثر را بر عهده داشته است، علت ارایه زندگینامه سیاسی ـ اجتماعی آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی(مدظله) در این اثر را نبود اثری مستقل و کامل درباره زندگی معظم له به ویژه درباره مبارزات وی در دوران انقلاب اسلامی عنوان کرده است.
ویژگی های کلی اثر
1. زندگینامه نگاری مبتنی بر مستندنگاری(واقعه پردازی)
اثر حاضر را نمی توان جزء آثار سرگذشت نگاری صرف دانست زیرا هم نویسنده سعی نداشته است که مجموعه حاضر را در حد نگارش زندگی نامه شخصیت آیت الله العظمی مکارم شیرازی به نگارش در آورد و وقایع روزمرّه ایشان را مورد توجه قرار دهد. از سوی دیگر شخصیت این بزرگوار به گونه ای است که بدون در نظر گرفتن تأثیراتی که بر جامعه و سیاست روزگار داشته است، نمی توان تصویری واضح از ایشان به مخاطبان ارایه داد.
به بیان دیگر بخشی از کتاب حاضر ماهیت زندگینامه ای دارد و بخش دیگر که تکمیل کننده تصویر زنده و واقعی از زندگی نامه ایشان است، رویکرد های سیاسی و اجتماعی ایشان می باشد که نویسنده در ارائه آن موفق عمل نموده و اثر را در خور توجه قرار داده است.
لذا نگرش نویسندۀ این اثر از سبک نگارش مستندگونه جالب توجه است؛ نگارنده سعی داشته وقایع مستند را بر اساس مصاحبه ها و پژوهش هایی که حول و حوش زندگی آیت الله العظمی مکارم شیرازی انجام داده است را با ترکیبی مناسب با قدرت مستند پردازی خود به رشته تحریر در آورد، لذا می توان به این نتیجه رسید که اولویت اول او حوادث و وقایعی است که در زندگی شخصیت اصلی اتفاق افتاده است. نویسنده مخاطبان را با نگارش مولّفه های واقعی زندگینامه شخصیت اصلی آشنا می سازد.
در جای جای اثر تصاویر خلق شده توسط نویسنده بسیار چشمگیر و قابل اعتنا می باشد. این تصاویر برگرفته از تاریخ معاصر است او به هر شکل مادۀ خام نگارش را در هر یک از فصول کتاب مد نظر قرار داده است. هم چنین سرنخ هایی که در لابلای سطور اثر وجود دارد و نویسنده از این سرنخ ها به بهترین شکل بهره گرفته است و موضوع خود را در تفکر مستندگونه به مخاطبان ارائه می دهد.
بدین ترتیب در این اثر بیش از هر چیزی به وقایع و حوادث مهم اتفاق افتاده در دوره زندگی شخصیت اصلی کتاب اشاره می شود و کمتر به وقایع و حوادث پیش پا افتاده توجه می شود، لذا این اثر را می توان در کل زندگینامه مستند اجتماعی سیاسی دانست.
2. مستندگرایی و عینی سازی خاطرات
خاطرات به جا مانده از زبان راویان آنها دست مایه خوبی شده است تا نویسنده ارجمند، از بیان این خاطرات بهره کافی ببرد؛ در واقع او بخشی ازخاطرات را به گونه ای باز سازی کرده است که مخاطب در هنگام خواندن اثر به اصل و ریشۀ آن پی می برد. در برخی از فصول آن چنان اطلاعات مستند در لابه لای سطور رسوب کرده اند که در نگاه نخست اصولاً در ذهن مخاطب، بیشتر وقایع قابل باور پدیدار می شود.
به معنی دیگر نویسنده توانسته اطلاعات خامی را که توسط پژوهش و مصاحبه به دست آورده است را چنان آمیخته با مستندپردازی خود کند که مخاطبان نمی توانند تمایزی میان بخش مستند برگرفته از خاطرات را با آن چه که نویسنده از ذهن خود به آن افزوده است مورد مقایسه و تحلیل قرار دهد.
3. طرح مقدمات کلی؛ اشارات و پیوست ها
بی تردید طرح مقدمه ای کلی که در مجموع مخاطبان را با ویژه گی های شخصیتی آن مرجع انقلابی و مبارز آشنا می سازد توانسته نهایتاً به درک مخاطبان از آنچه که نویسنده در پی بازگو کردن آن بوده است ارتقا بخشد.
مؤلف این اثر با هدف آشنایی مخاطبان با موقعیت انقلاب اسلامی ایران در زمان انتشار مقاله یا مصاحبه، برای هر کدام از آن ها با توجه به اوضاع جاری ایران و محتوای مقاله و با استفاده از منابع مختلف، مطلبی با عنوان «اشاره» عرضه کرده است. به بیان دیگر نویسنده در بخش اشاره پیش از مقالات فضای سیاسی و حوادث اتفاق افتاده در آن برهۀ تاریخی را چنان بازگو می‌کند که مخاطبان درکی از اوضاع آن روزگار به دست بیاورند و دریابند مقاله پیش رو با توجه به چه تحولاتی به نگارش در آمده است. البته نویسنده در پیش گفتار کتاب به طور خلاصه تمام وقایع و جریانات منتهی به یازده مقاله و دو مصاحبه مندرج در بخش دوم کتاب را خلاصه شرح داده است.
همچنین صاحب این اثر برای برخی مقالات با هدف گویاسازی، پاورقی ارایه شده و تصویر برخی از مقالات آیت الله العظمی مکارم شیرازی در پایان این بخش آمده است در حقیقت نه تنها مقالات چاپ شده در کتاب از کیفیت زمان نگارش و چاپ آنها کاسته نشده است، بلکه با رویکرد هوشمند نویسنده به بار علمی آنها نیز اضافه شده است.
4. بازشناسی پیوند عمیق حضرت آیت الله مکارم شیرازی با امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی
کتاب از «تبعید تا پیروزی» به گونه ای توسط نویسنده به نگارش در آمده است که به روشنی پیوند عمیق جانفشانی های آیت الله العظمی مکارم شیرازی با انقلاب اسلامی و رهبریت امام خمینی(ره) به منصۀ ظهور می رسد؛ این نکته را می توان بزرگترین و در عین حال واضح ترین ویژگی شخصیت معظم له دانست.
5. گزیده گویی توأم با صیانت از اصالت متن
شخصیت اصلی اثر (آیت الله العظمی مکارم شیرازی) در بسیاری از زمینه های مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دست به خلق آثار نگارشی متعدد زده است. توصیف اینگونه شخصیتی چالشی است که در پیش روی نویسنده قرار دارد. بسیار در خور توجه است که ذکر مطالب گوناگون از زبان آیت الله العظمی مکارم شیرازی که برگرفته از مصاحبه ها و پژوهش های نویسنده است، باعث شده مخاطبان کتاب به پیچیدگی شخصیت ایشان واقف شوند.
زیرا این روحانی مبارز در مراحل مختلف زندگی خود با رویکردهای انقلابی فعالیت هایی انجام داده است. حال اگر نویسنده بنا داشت، تمامی جزییات فعالیت ایشان را یک به یک بیان کند، اثر خویش را می بایست در چند جلد سامان می بخشید. اما گزیده گویی در دستور کار او قرار دارد. نویسنده تمام تلاش خود را کرده است که تا جای امکان هم کوچکترین آسیبی به متن اصلی کتاب وارد نیاید و هم با گزیده گویی و انتخاب جزییات مهم مخاطب اثر خود را از درک ابعاد شخصیتی آیت الله العظمی مکارم شیرازی محروم ندارد.
بخش نخست؛ ره یافت هایی از زندگینامه سیاسی اجتماعی حضرت آیت الله مکارم شیرازی
این کتاب در بخش نخست از خود به سراغ زندگینامه آیت الله العظمی مکارم شیرازی رفته است که با استفاده از منابع موجود در آرشیو واحد فرهنگ ناموران معاصر ایران، بانک اطلاعات واحد تدوین انقلاب اسلامی (حوزه هنری)، فیش برداری از شصت عنوان کتاب، دوازده عنوان نشریه و چندین پایگاه اینترنتی، زندگینامه سیاسی ـ اجتماعی آیت الله العظمی مکارم شیرازی ارایه شده است.
عناوینی هم چون تولد، ورود به حوزه علمیه، هجرت به قم و نجف اشرف، تالیف کتاب فیلسوف نماها و تبعات آن، انتشار مجله درس هایی از مکتب اسلام، فعالیت های مبارزاتی در سال های دهه 40 و دستگیری توسط ساواک و اقامت در زندان و تبعید و ... از مهم ترین فرازهای این بخش محسوب می شود.
سال های آغازین نهضت امام خمینی(ره)، بخش مهمی از زندگینامه آیت الله العظمی مکارم شیرازی را تشکیل می دهند. چرا که اندکی پس از آغاز انتشار مجله درسهایی از مکتب اسلام (آذر 1337)، زمزه های شروع نهضت اسلامی جدید به گوش ایشان رسید. تا آنکه ایشان در همان ماه های آغازین دهه 1340 به این نهضت پیوستند.
چگونگی تألیف نامه به هویدا در مخالفت با تبعید حضرت امام (رحمه الله علیه) به ترکیه، فعالیت در مسجد ارک و ممنوع القلم شدن مشروط از جذاب ترین مطالبی است که در این بخش از کتاب می توان از آن سراغ گرفت.
کتاب مذکور، روزهای زندان آیت الله مکارم شیرازی، آزادی از زندان و از سرگیری مبارزات و همینطور روزهای تصویب لایحه کاپیتولاسیون و تبعید امام خمینی(ره)، خاطرات سالهای تبعید و نهایتا پیروزی انقلاب اسلامی را مورد توجه قرار داده است.
لازم به ذکر است مخاطبان برای آشنایی با برخی آثاری که به قلم آیت الله العظمی مکارم شیرازی به رشته تحریر درآمده اند، می توانند به صفحات پایانیِ بخش نخست این اثر مراجعه کنند.
بخش دوم، نقش بی بدیل معظم له در پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در ساحت قلم و اندیشه
بخش دوم اثر عموماً مربوط به تحولات سیاسی مؤثر بر زندگی اجتماعی شخصیت اصلی است که این بخش در درون بخش اول جای گرفته است. در واقع پدیدآورنده توأماً هم به تحولات سیاسی اجتماعی مبتنی بر تاریخ نگاری و هم به عناصر سرگذشت زندگی شخصیت اصلی توجه کرده است.
این بخش از کتاب در برگیرنده مقالات و مصاحبه های حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی است كه بعد از ماجرای 19 دی ماه سال ۵۷ فیضیه قم، در مجلات و مطبوعات مختلف به ویژه كیهان و اطلاعات نوشته شده و شامل یازده مقاله و یادداشت و دو مصاحبه آیت الله العظمی مکارم شیرازی است که از روزنامه های کیهان و اطلاعات سال 1357 تهیه شده اند.
نکته کلیدی که باید در مورد این مقالات گفت این است که تمامی این مقالات در دوره رژیم پهلوی نوشته شده اند که نشان از شهامت این مرجع عالی قدر دارد. به خصوص اینکه در برخی از این مقالات، با وجود آنكه در دوران استقرار رژیم طاغوت نوشته شده اند، ایشان به صورت واضح حكومت وقت را تهدید به جهاد اسلامی می كنند و مبانی رژیم را زیر سؤال می برند. همین نوع فعالیت های ایشان سبب می شود تا به شهرهای دورافتاده مانند مهاباد و انارك تبعید شوند. معمولاً هم ایشان به جایی تبعید می شدند كه به دلیل بُعد مسافت، كم بودن ساكنان آن شهر و یا اصلاً به دلیل اینكه فقط انقلابیون در آن شهر حضور داشتند، امكان تبلیغ برایشان فراهم نمی شد.
«هفت ماه در تبریز»، «بلای استبداد و ریاکاری»، «حکومت اسلامی چگونه حکومتی است»، «10 اصل برای پیروزی انقلاب»، «اصول اساسی حکومت اسلامی»، «زن کالای تزیینی و مصرفی نیست»، «بختیار و مسئله جهاد و جمهوری اسلامی» مقالات منتشر شده در روزنامه کیهان سال 1357 و مقالات «دولت نظامی با جهاد روبرو خواهد شد»، «نامه سرگشاده به آقای دکتر بختیار»، «بیایید از یک فاجعه خونین جلوگیری کنیم»، «سخنی با امرای ارتش»، «استبداد اتهام بزرگ روز»، «توطئه خطرناک» منتشر شده در روزنامه اطلاعات سال 1357 در این بخش از کتاب به چشم می خورد.
بخش های پایانی کتاب به گزارش زندگی و فعالیت های روزانه کنونی معظم له می پردازد. نویسنده اثر برای دسترسی به اسناد ساواک درباره آیت الله العظمی مکارم شیرازی به حدود سی عنوان کتاب سندی مراجعه داشته است.[1]
در پایان کتاب نیز منابع و مآخذ، بریده روزنامه ها و اسناد و تصاویر ی از روزهای انقلاب ضمیمه شده است.
در میان خیل بی شمار فعالیت های سیاسی و اجتماعی مبارزین پیش از انقلاب اسلامی برای تحقق آرمان پیروزی بر رژیم ستمشاهی، فعالیت های مبارزاتی جامعه روحانیت رنگ و بوی دیگری داشته است. روحانیت مبارز از سویی در صف مقدم مبارزه از هیچ تلاشی برای برملا کردن ماهیت رژیم دریغ نمی کرد و از سوی دیگر به عنوان مرجعیت دینی اقشار مختلف جامعه، نقش هدایت مبارزه به سوی مسیر درست به ویژه مسیری که منطبق با آموزه های اسلامی و نه ماتریالیستی باشد را برعهده داشت.
در میان این مبارزین، نقش آیت الله العظمی مکارم شیرازی و فعالیت وی برای تحقق این دو مهم در نوع خود قابل توجه بود. ایشان که در زمینه های مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی صاحب قلمی توانمند بود، پس از اینکه در 21 دی ماه سال 56 به اتهام اقدام علیه امنیت و اخلال در نظم و آسایش عمومی به چابهار، مهاباد و انارک نائین تبعید شد، در مردادماه 57 از تبعید رها و شروع به نگارش مقالاتی و مصاحبه هایی در روزنامه های کثیرالانتشار اطلاعات و کیهان کرد که همگی از جنبه استمرار و نظم در انتشار، منسجم بودن ساختار، به روز بودن موضوعات مطرح شده، شیوا و فهیم بودن، فراگیری و انتشار در زمان رژیم پهلوی منحصر به فرد به شمار می روند و در واقع الگویی از چگونگی استفاده هوشمندانه یک شخصیت مبارز علیه یک حکومت مستقر را ارائه می کند.
لازم به ذکر است کتاب ارزشمند "از تبعید تا پیروزی" اثر میرزا باقر علیان‌نژاد، با شمارگان 2500 نسخه در ۲۴۴ صفحه، نخستین باز در سال 1392 از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده است.
پژوهش؛ تهیه و تنظیم؛ معاونت تحریریه خبر پایگاه اطلاع رسانی
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی makarem.ir
[1] مراسم قدردانی آیت الله العظمی مکارم شیرازی از دست اندرکاران تألیف کتاب «از تبعید تا پیروزی»؛1/5/92.
