خبرگزاری حوزه/ سال ۱۲۹۲ هـ. ق شیراز و خانه حاج حیدر، تاجر شیرازی، که امانتداری و مروت و دینمداری شالوده و اساس کارش بود منتظر قدم فرزندی بود که آینده سبز و سپیدش نوید انسانی برومند و رادمردی از عرصه علم و خرد و حکمت می داد.

محمدکاظم همان کودکی بود که تا هشت سالگی در مهد و گهواره مهر و محبت پدرش، در شیراز روزگار طی کرد و بعد به همراه پدرش راهی عتبات عالیات شد.

سکنای آنها در آنجا دو سال به طول انجامید و در کربلا، و در حریم حرم ملکوتی حضرت ابی عبدالله توفیق حضور و شرف درک این مقام پرمنزلت را یافتند.

قدوم نونهالی در راه معرفت و علم

محمد کاظم کوچک ابتدا قرائت قرآن و بعد خواندن برخی از کتب فارسی را آموخت.

او در اواخر سال ۱۳۰۲ هـ. ق به همراه پدرش، به شیراز بازگشت.

اینجا بود که فراگیری مقدمات علوم اسلامی و کتاب های سطح را آغاز نمود.

او با تلاش و جدیت و ممارستی ارزشمند کتاب های مطول و معالم الاصول را در محضر استاد بزرگوار حوزه علمیه شیراز، سید محمد علی کازرونی آموخت.

حوزه علمیه شیراز که با وجود مراکز علمی و مدرسه هایی مثل منصوریه و حکیم شیراز که چندین قرن از تأسیس‌شان می گذرد، به عنوان یکی از پایگاههای ارزشمند علم و فکر و خرد و معنویت معروف بوده است، بزرگان و نام آوران بسیاری در حوزه معارف دینی و علوم حوزوی آنجا رخ نموده اند که شیخ محمدکاظم شیرازی هم از آن جمله است.

هجرت به دیار علم؛ آغازی دیگر در راهی نورانی

اما شیخ محمد کاظم در سال ۱۳۰۸ هـ. ق که شانزده سالگی را می پیمود همچون دیگر اقرانش از زمره عشاق علم و معرفت، راهی دیار عراق و رسیدن به مهد معنویت و فضل و علم آوری شد حوزه علمیه کربلا مقصد او بود.

کتاب هایی نظیر «شرح لمعه»، «قوانین» و «ریاض المسائل» را در این شهر عزیز و حوزه شریف و مکتب نورانی آموخت.

شیخ محمد کاظم شیرازی در راه آموختن معارف دینی و علوم وحیانی و آموزه های مکتب اهل بیت(ع) چنان استوار و پابرجا بود که بزرگانی از ملازمان و همراهانش در وصف حالات و سکنات و سیرتش چنین گفته اند:

« او آن چنان غرق در درس و تحقیق و اندیشیدن بود، که هیچ مانعی او را از این کار باز نمی داشت. هیچ کس او را تشویق نمی کرد؛ اما انگیزه او، عشق سرشار او، برای با سواد شدن و فقیه شدن در دین بود و این بزرگوار در همین برهه از عمر خویش بود که با تمام وجود احساس کرد، در راه و روش طلبگی، باید دانش را همگام با کردار و عمل، فراگیرد و همان گونه که در راه کسب علم می کوشد، باید در راه سازندگی و تهذیب نفس نیز، کوشش بیشتری مبذول نماید. »

حضور در حوزه سامرا

قرن چهارده هجری قمری بود که حوزه سامرا از رونق بسیار برخوردار شد.

حضور مرجع بزرگ شیعه آیة الله سید محمد حسن شیرازی مشهور به میرزای بزرگ از جمله دلایل این موقعیت ویژه در سامرا بود.

ایشان از نجف به سامراء هجرت کرد و حوزه باشکوه و جلال و جبروتی را سامان داد و بزرگان و برجسته گان اندیشه و دانش و خرد دینی را در حوزوه ها و زمینه های فقه، اصول، عرفان و حکمت گردآورد.

شیخ محمد کاظم در ۲۰ سالگی از کربلا به سامراء رفت.

محمد کاظم، رسائل و مکاسب را در محضر آیة الله شیخ حسنعلی تهرانی آموخت.

درس خارج فقه و اصول را نیز در محضر میرزا محمد تقی شیرازی فراگرفت.

در اینجا بود که شیخ محمد کاظم شیرازی به منزلت و مرتبتی در علم و خرد رسید که خود پایه گذار کرسی تدریس گردید و رسائل و مکاسب را تدریس می نمود.

پس از رحلت میرزای شیرازی، شیخ محمدکاظم از محضر آیة الله سید محمد فشارکی اصفهانی، شیخ حسن علی تهرانی و میرزا محمد تقی شیرازی بهره مند شد.

رحلت استاد؛ عزم نجف و کرسی تدریس

پس از رحلت استاد مبرز و برجسته میرزا محمدتقی شیرازی، شیخ محمدکاظم شیرازی راهی نجف شد کرسی درسش را در آن مهد علم و معرفت بنا نهاد و در زمره برجسته ترین اساتید آن عرصه علمی درآمد.

ایشان در روزگار سیطره و زعامت علمی و مرجعیت حضرت آیة الله سید ابوالحسن اصفهانی از موثر ترین و برجسته ترین اعضای شورای استفتاء آیة الله اصفهانی شد و بسیاری از استفتائات را پاسخ گفته و امضاء می نمود.

حضرت آیة الله وحید خراسانی در این باره می گوید:

«من در اواخر عمر سید ابوالحسن اصفهانی، به نجف رفتم و در جلسه شورای استفتاء آیة الله اصفهانی، بزرگان و برجستگان علمی نجف را دیدم، که یکی از آنان استاد مسلم فقه و اصول، آیة الله شیخ کاظم شیرازی بود.»

یادگارهای جاوید استاد

از جمله شاگردان برجسته ایشان که چه در شمار و چه در مقام و منزلت علمی بسیار بوده اند می توان به بزرگانی از این جمله اشاره کرد:

۱. آیة الله سید شهاب الدین مرعشی نجفی.

۲. علامه شیخ محمد تقی جعفری.

۳. بانوی مجتهده، بی بی نصرت امین اصفهانی.

۴. شیخ محمد کرباسی اصفهانی.

۵. شیخ راضی کاظمینی.

۶. میرزا حسن حائری.

۷. محمد حسین بیرجندی قائنی.

۸. محمد رضا طبسی.

۹. آیة الله بهاء الدین محلاتی.

۱۰. آیة الله لطف الله صافی گلپایگانی .

سر دلبران؛ در حدیث دیگران

آیة الله سید محمد مهدی اصفهانی از بزرگان علم و رجال شناس برجسته سده چهاردهم هجری است، در کتاب «احسن الودیعه فی تراجم مشاهیر مجتهدین» درباره شیخ محمدکاظم شیرازی نوشته است:

او اینک و در سال ۱۳۴۷ هـ. ق یکی از بزرگترین مجتهدان و فقیهان روزگار ما است. از منظر زهد و تقوا جایگاه بس بلندی دارد. جمعی از عالمان و طلاب حوزه نجف در مجلس درسش حاضر می شوند. بسیار خوش بیان، دارای خط زیبا، تعامل اجتماعی او با مردم و طلاب بسیار نیکو، در گفت و گو و مباحثه با دیگران با انصاف و نیک روش و دارای سیمای تابناکی بود. در مسائل علمی دارای دقت فراوان بود، با طلاب به گونه یک پدر برخورد می کرد و دارای ذوق سالم بود.

استاد محمد تقی جعفری در مقام توصیف فضل و کمال ایشان می گوید:

«اولین درس من، خارج درس حاج شیخ کاظم شیرازی بود. آن بزرگوار، از نظر اخلاق، یک مربی نمونه و متین بود، و بدین سبب درس سازنده ای داشت. ایشان بسیار مورد عنایت آیات و مراجع عظام، به ویژه آیة الله میرزا محمد تقی شیرازی بود. مقداری از مکاسب و طهارت را در خدمت ایشان خواندم و یک دوره کتاب طهارت را در مدرسه مشهور قوام، درس گفتند.

بار مرجعیت بر دوش رادمرد معنویت

پس از رحلت مرجع بزرگ و زعیم عالیقدر شیعه آیة الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی در سال ۱۳۶۵ هـ. ق. مرجعیت شیعه بر دوش آیة الله شیخ کاظم شیرازی نهاده شد.

آیة الله بهاء الدین محلاتی در توصیف ایشان می گوید:

در میان مراجع، مرجعی که توانسته فرمایشات شیخ انصاری را درک نماید، مرحوم شیخ محمد کاظم شیرازی است. ایشان حاشیه ای بر مکاسب دارند که توسط نوه ایشان، آقا سید رضی شیرازی، اخیرا چاپ و منتشر شده است.

و سرانجام آیة الله محمد کاظم شیرازی، در سال ۱۳۶۶ هـ. ق. به مقصد زیارت مرقد منور حضرت امام رضا ـ علیه السلام ـ و حضرت معصومه ـ علیها السلام ـ عازم ایران شد و پس از بازگشت از ایران در نجف دار فانی را وداع گفت و به دیدار حق شتافت.

مرحوم محمد رازی که از جمله شاهدان عینی صحنه ورود ایشان به قم بوده، می گوید:

آیة الله شیخ کاظم شیرازی که از مراجع بزرگ نجف است، هنگام ورود به شهر قم، از طرف مراجع تقلید، آیات عظام: بروجردی، حجت، خوانساری، صدر، فیض، و گروه زیادی از فضلا و طلاب، مورد استقبال قرار گرفت، و ایشان به منزل آیة الله فیض قمی وارد شد.

آثاری نهان در گنج کهن خاک؛ دریغ و حسرت!

از جمله آثار ایشان به بیان اهل تحقیق می توان به آثاری مخطوط و مکتوبی همچون «حواشی استدلالی بر عروة الوثقی، «تعلیقه بر رسائل» و تألیف مستقل دیگر در مباحث الفاظ و ادله عقلیه، در علم اصول فقه، «تعلیقات بر فرائد الاصول» آیة الله نایینی و «حواشی بر درر» شیخ عبدالکریم حائری و حاشیه مفصلی بر مکاسب شیخ مرتضی انصاری به نام «بلغه الطالب فی حاشیه المکاسب» اشاره نمود.

در این میان تنها کتاب «بلغه الطالب فی حاشیه المکاسب» به چاپ رسیده است.

آنک پرواز مرغ حق در آسمان آبیِ مرگ

باری؛ همانطور که گفتیم آیة الله شیخ محمد کاظم شیرازی پس از عمری جهاد علمی وفعالیت معنوی در جهت احیای فرهنگ اصیل و ناب اسلامی در سال ۱۳۶۷ هـ. ق بعد از ۷۵ سال به ملکوت اعلی شافت.

حضرت آیة الله سید جعفر بحر العلوم، بر پیکرش نماز خواند و در یکی از حجره های صحن علوی، در جوار حرم مولا و مقتدایش امیرالمؤمنین علی ـ علیه السلام ـ تدفین گشت.

*منبع: گلشن ابرار/ ج5