حجت الاسلام والمسلمین محمود ابوترابی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، با اشاره به موضوع مواسات در قرآن و بیان اهل بیت طاهرین(ع)، گفت: تعالیم قرآنی و فرهنگ غنی قرآن و اهل بیت طاهرین سرشار از آموزه هایی است که از مردم جزیرةالعرب که به شهادت تاریخ و إخبار صادق قرآنی در ابعاد مختلف به جاهلیتی عمیق مبتلا بودند؛ به برکت پرورش و تأدیب آن مردم به فرهنگ تمدن ساز ایثار و مواسات، در مدت‌زمان کوتاه، سرآمد ملل متمدن و انسانی جهان شدند.

مدیر حوزه علمیه استان مازندران افزود: بعد از ۱۴ قرن با ظهور انقلاب اسلامی در ایران و با رویکرد فرهنگ و سیره پیامبر و عترت طاهرینش شاهد آفرینش حوادث و صحنه هایی هستیم که تداعی‌کننده «روز مؤاخاة و برادری ایام آغازین» بعد از هجرت مسلمانان از مکه به مدینه هستیم؛ بویژه در این ایام تلخ ابتلای جامعه به ویروس منحوس کرونایی که اقشار مختلف به خصوص قشر متوسط و کم درآمد بیشتر دچار آسیب جدی شده اند.

وی اظهار کرد: با رهنمودهای رهبر معظم انقلاب و ولی فقیه زمان، نهضت «مواسات» به راه افتاده و اوج آن را در همین روزها در آستانه ورود به ماه ضیافت الهی و مبارک رمضان می بینیم.

معنای مواسات

 مواسات در لغت به معنای دلداری، تسلی دادن و کمک و یاری کردن آمده است و در کلام حضرت علی(ع) در عهدنامه آن حضرت برای مالک اشتر چنین برمی‌آید که مراعات دادگری نسبت به هر انسانی لازم است؛ خواه آن شخص مسلمان باشد، خواه نباشد؛ «و لا تکونَنَّ علیهم سبُعاً ضاریاً تَغْتَنِم أکْلَهمْ فإنّهم صنفان، إمّا أخ لک فی الدین و إمّا نظیر لک فی الخلق»؛ ای مالک! مبادا هرگز، چونان حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی، زیرا مردم دو دسته‏‌اند، دسته‏‌ای برادر دینی تو، و دسته دیگر همانند تو در آفرینش می‏‌باشند».

ضوابط بین‌المللی اسلام

وی اضافه کرد: رعایت حقوق، آزادی، عدالت، مساوات، مواسات و مانند آن جزء ضوابط بین‌المللی اسلام است و اختصاصی به صنف خاص ندارد چون فطرت و طبیعت، مشترک تمام جوامع بشری است، خطوط کلی ره‌آورد پیامبران(ع) نیز مشترک خواهد بود که از آن به اسلام یاد می‌شود و خداوند در پاره‌ای از مواردِ قرآن کریم چنین اشاره می‌نماید که این مطلب در صحف پیشینیان و صحیفه‌های ابراهیم و موسی آمده است: ان هذا لفی الصحف الاولی صحف ابراهیم و موسی (اعلی/۸-۹).

مدیر حوزه علمیه مازندران خاطرنشان کرد: البته تفاوت مردم در رزق، یکی از برنامه‏ های حکیمانه الهی است، زیرا اگر همه مردم یکسان و یکنواخت بهره می ‏بردند، کمالات معنوی آنان ظاهر نمی‌شد. مثلًا سخاوت، صبر، ایثار، حمایت، شفقت، تواضع و امثال آن، زمانی معنی پیدا می‌‏کند که تفاوت‏‌هایی در میان انسان‏‌ها باشد.

مبانی مواسات‌

در اسلام، مساوات و برابری از ریشه‏‌های عمیقی سرچشمه می‌‏گیرد، از جمله آن این است که هستی زیر نظر خدای حکیم، حکیمانه اداره می‏‌شود و هرج و مرجی در آن نیست تا هر کسی به دلخواه خود کاری انجام دهد و تنها خود را ببیند.

 تمام رفتار و کردار و افکار ما زیر نظر خداست و همه باید در دادگاه عدل او پاسخگو باشیم؛ همه ما از خاک هستیم و عاقبت، همه به خاک برمی‏‌گردیم و میان ذرّات خاک فرقی نیست تا میان من و دیگری فرقی باشد.

مردم، بندگان خدا هستند و دوستی و محبّت آنان مورد رضای خداست و بهترین مردم خیرخواه ترین آنان است؛ هستی بر مبنای عدل و حکمت آفریده شده و از مرز و قانونِ حقّی که آفریدگار برای آنها مقرّر داشته است تجاوز نمی‏‌کند. پدر و مادر همه ما یکی است. این تلقّی از جهان و انسان بر مبنای جهان‏‌بینی الهی، مساعدترین زمینه برای پذیرش عدالت و دوری از ظلم و ستم نسبت به همنوع خود است.

اهمیت مواسات   

حضرت رسول اکرم(ص) برای جریان سازی فرهنگ مساوات در میان مردم از هر عامل مثبت بهره می گرفتند. از باب نمونه، حفظ انسجام در جماعت به قدری برای حضرتش مهم است که شخصاً شانه‏‌های نمازگزاران را با دست تنظیم و تنضید می‏‌فرمود و چنین می‏ گفت: «استووا و لاتختلفوا فتختلف قلوبکم... » [بحار، ج۲، ص ۴]؛ «مساوات و برابری را در صفّ نماز رعایت کنید و پس و پیش نایستید چرا که آن اختلاف می تواند به اختلاف قلبی و روحی منجرّ گردد.»  زیرا معیّت، همسانی و همتایی ظاهری در صفوف نماز، زمینه گسترش عدل، مواسات و مساوات اجتماعی را فراهم می‏ کند و اختلاف ظاهری، حقد و حسد و قهر و بی‏‌مهری را به همراه دارد.[تسنیم‏، جلد ۴ -  صفحه ۱۳۳}

اقسام مواسات

مواسات را می توان به چند دسته تقسیم کرد که مهم‌ترین آن مواسات در سخن، در اموال و امکانات اجتماعی؛ مواسات مادی و معنوی مطابق با مسکنت مادی و معنوی است. درباره مواسات در سخن، خدای تعالی فرمود : و قولوا للناس حسناً (بقره/۸۳)؛ مخاطب یا مورد گفت‌وگو، اعم از مخالف و موافق است؛ زیرا از اطلاق عنوانِ «ناس» مردمی بودن این دستور و انسانی بودن این قانونِ اخلاقی و اجتماعی استظهار می‌‏شود.

 قسم دیگر مواسات مالی و غیرمالی است، در این رابطه حضرت امام حسن عسکری(ع) در تفسیر آیه «و آتوا الزکوة»(بقره/۴۳)؛زکات دهید»، فرمودند: «من المال و الجاه و قوّة البدن، زکات را از مال و آبرو و نیروی بدنی پرداخت کنید» حضرت در توضیح بیشتر و تبیین مصادیق می فرمایند: «فمن المال مواساة إخوانک المؤمنین؛ زکات مالی آن است که با برادران ایمانی خود مواسات کنید».

 و من الجاه إیصالهم إلی ما یتقاعسون عنه لضعفهم عن حوائجهم المترددة فی صدرهم؛ زکات از آبرو و مقام اجتماعی آن است که آن برادران ایمانی به خاطر ضعفشان از رسیدن به خواسته‌هایشان محروم هستند؛ مایه گذاشته و حاجات آنان را برآورده سازد. «و بالقوّة معونة أخ لک قد سقط حماره أو حمله فی صحراء أو طریق و هو یستغیث فلا یغاث من یعینه حتی یحمل علیه متاعه و ترکبه و تنهضه حتی یلحق القافلة؛ زکات نیروی بدنی آن است که به برادر ایمانی اش که توانایی خود را در حمل بارش(به عللی) از دست داده و یا از قافله باز مانده، ندا به فریادرسی بلند کرده، کمک کرده تا او را به مقصدش برساند».

 حضرت شرط اساسی جهت نیل به حد اعلای پاداش عالی دنیوی و اخروی این گونه ادای زکات ها، می فرماید: «و أنت فی ذلک کلّه معتقد لموالاة محمّد و آله الطیبین و إنّ اللّه یزکی أعمالک و یضاعفها بموالاتک لهم و برائتک من أعدائهم» تو در این امور باید به ولایت و دوستی با محمد و آل پاکش اعتقاد داشته باشی، خداوند بدین طریق اعمالت را رشد داده و آن تلاش هایت را به سبب آن موالات به اهل بیت(ع) و تبری جستن از [رسم و راه] دشمنان اهل بیت(ع) چند برابر می کند».

 خدای منان در قرآن کریم می فرماید: (و الّذین فی أموالهم حقّ معلوم للسائل و المحروم) [سوره معارج، آیات ۲۴ـ۲۵]، نمازگزاران واقعی کسانی هستند که هم سائلان و هم محرومانی که توان سؤال ندارند، از دارایی های آنان بهره و نصیبی دارند؛ لذا براساس این آموزه قرآنی، مؤمنان از خداوند توفیق «مواسات» خواسته، عرض می‌کنند: خدایا مرا توفیق مواسات با تهی دستان روزی کن؛ «و ارزقنی مواساة من قتّرت علیه من رزقک بما وسعت علیّ من فضلک»[دعای هنگام زوال روزهای ماه شعبان]؛ بنابراین، سیر کردن گرسنه بر هر متمکنی واجب است. حال اگر کسی به تنهایی از گرسنگی تهی‌دستی با خبر بود، بر او واجب عینی است و اگر دیگران نیز بدانند بر همه واجب کفایی است، [تسنیم، جلد ۶ -  صفحه ۱۷۷}.

 از آیات رهنمود دهنده در قرآن و در  اسلام محمدی(صلّی الله علیه وآله وسلّم) به امتش این است: (إنّما المؤمنون إخوة...) [حجرات/۱۰]  و در قلمرو اسلام ابراهیمی(ع) فرمان (تعالوا إلی کلمةٍ سواءٍ بیننا و بینکم... ) [آل عمران/۶۴] و در صحنه بین‌المللی حکم (لا یَنْهاکُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِینَ لَمْ یُقاتِلُوکُمْ فِی الدِّینِ وَ لَمْ یُخْرِجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُقْسِطِینَ (ممتحنه/۸) [خدا شما را از نیکی کردن و رعایت عدالت نسبت به کسانی که در راه دین با شما پیکار نکردند و از خانه و دیارتان بیرون نراندند نهی نمی‏ کند؛ چرا که خداوند عدالت‏ پیشگان را دوست دارد.] را صادر فرموده است؛ از این‌ رو هر انسانی با انسان دیگر حقوق جهانی خود را می‌تواند استیفا کرده، در نتیجه همه مردم گیتی در زیر چتر عدل عام و مواسات و مساوات در برابر قانون جامع که جام جهان‌نماست، حیات اَمن و به‏دور از تنش و چالش داشته باشند. [تسنیم، جلد ۶ -  صفحه ۲۱۱}

مراتب انفاق و مواسات

 انفاق دارای درجاتی است؛ گام اوّل: بخشش از فضل و داده‏‌های الهی. «أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناکُمْ» (بقره، ۲۵۴)؛ گام دوم: بخشش از دسترنج و کسب حلال. «أَنْفِقُوا مِنْ طَیِّباتِ ما کَسَبْتُمْ» (بقره/۲۶۷)؛ گام سوم: بخشش از آنچه دوست دارند. «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ» (آل عمران/۹۲) و گام چهارم: ایثار. «وَ یُؤْثِرُونَ عَلی‏ أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ» (حشر/۹) (تفسیر نور(۱۰جلدی).

آثار مواسات

 از امام حسن عسکری(ع) روایت شده است: «أما قوله عزّوجلّ (و المساکین) (بقره/۸۳) و هو من سکَّن الضّرّ و الفقر حرکته، ألا فَمن واساهم بحواشی ماله، وسع اللّه علیه جنانه و أناله غفرانه و رضوانه؛ مسکین کسی است که مشکلات و نداری او را از حرکت متوقف کند. آگاه باشید هر کسی با این مساکین با توانایی مالی اش مواسات کند خدا بهشتش را بر وی وسعت داده و او را از آمرزش و رضامندی‌اش برخوردار می کند.»

در حدیثی دیگر امام صادق(ع) فرمود: «سید الأعمال ثلاثة: إنصاف الناس من‏ نفسک حتّی لاترضی بشی‏ء إلاّ رضیت لهم مثله و مؤاساتک الأخ فی المال و ... » برترین کارها سه چیزند: رعایت انصاف از خود بگونه ای که به چیزی برای خود خشنود نشوی مگر این که مثل آن را برای مردم بپسندی و دومین آن سه، مواسات مالی تو  با برادران ایمانی خود  است و ...»

سخاوت؛ تجلی روحیه مواسات

در روایت آمده که سخاوت، ثمره زهد و بی‏‌مبالاتی به دنیا است و مشهورترین صفات پیغمبران خدا و معروف‌‏ترین اخلاق اصفیاء و اولیاء است.((ارشاد القلوب-ترجمه مسترحمی، ج‏۲، ص: ۱۳۶؛ و یکی از کلیدی ترین آیات، آیه ایثار است: «وَ یُؤْثِرُونَ عَلی‏ أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ (حشر/۹) دیگران را بر خود مقدم می کردند اگر چه خود احتیاج داشتند.»

اوج نمایش آن را در آغاز حضور مهاجران به مدینه و ایثار انصار نسبت به آنان در مال و مسکن مشاهده می کنیم به شکل خاص در عرصه «طعام» دهی، نه «اطعام»، قرآن کریم عده ای را معرفی می کند: «وَ یُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی‏ حُبِّهِ مِسْکِیناً وَ یَتِیماً وَ أَسِیراً (دهر/۸) و غذای خود را با آن که دوستش دارند، به بینوا و یتیم و اسیر می‏‌دهند.» به اتفاق دانشمندان شیعه و اهل تسنن، آیه إطعام در شأن امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا(س) و امام حسن و امام حسین(علیهاالسّلام) نازل شده است.

 طبیعی است عموم آیه هر کسی را شامل است و شأن نزول مصداق أتمّ و اکمل را حکایت کرده است. نهایتاً امت مسلمان و انقلابی، الحقّ، به نحو بسیار شایسته به موالیان خود تأسی جسته‌اند. طوبی لهم.

۳۱۳ /۴۰