به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی در دومین پیش نشست همایش ملی معنویت پژوهی با موضوع معنویت و علوم اسلامی که در رابطه با «نسبت معنویت و علم کلام» در دانشگاه باقرالعلوم(ع) قم برگزار شد، اظهار داشت: در باب معنویت در طول سال های گذشته در ایران و سایر ملل صحبت های زیادی شده و اما به نظر می رسد این واژه همچنان جدید باشد و تعریف از آن هم چندان روشن و چند و چون واژه معنویت هم کاملا مشخص نیست.
وی ابراز کرد: از نظر معنا هنوز معنویت به خصوص در ادبیات غربی قرار واضحی پیدا نکرده است و معناهای بکار رفته فراز و فرود بسیاری دارد.
مدیرعامل بنیاد فرهنگی امامت ادامه داد: به عنوان نمونه سازمان بهداشت جهانی تاکنون برغم تمام تلاش ها برای سلامت معنوی هنوز برای این مقوله یک معنای روشنی نتوانسته مشخص کند و صرفا برخی مولفه هایی را تعریف کرده که محل گفت و گو و مناقشه است.
وی خاطرنشان کرد: معنویتی که در این همایش از آن یاد می کنیم دارای ویژگی هایی است، اول آن که معنویت از امور عادی و درک عادی بیرون باشد و مربوط به فرآیندهایی است که از درک حواس و درک عرفی خارج است. ویژگی دوم آن این است که به حالتی در روح و قلب ارتباط دارد و کمال انسانی را در عمق وجودی انسان دنبال می کند و ویژگی سوم این است که بشر را به یک حقیقت متعالی و مقدس در عالم هستی سوق می دهد.
رئیس انجمن کلام حوزه علمیه قم، ابراز داشت: همین امروز افرادی به ویژه در طیف اندیشمندان سکولار هستند که با هیچکدام از سه مولفه ذکر شده در باب معنویت همراه نیستند و آنها را قبول ندارند. اما این ویژگی ها را می توان در بافت فرهنگی و دینی اسلامی گنجاند.
موسس موسسه البیان للتواصل و التاصیل در ادامه تاکید کرد: علم کلام یکی از قدیمی ترین دانش های اسلامی است و دانش کلام مقوله ای است که در سیره پیامبران الهی نیز قابل جستجو و بازیافت است. هویت و ماهیت این دانش در طول تاریخ برغم تغییر برخی صورت بندی ها حفظ شده و هیچوقت این صورت بندی ها ماهیت آن را با تغییر جدی همراه است.
وی افزود: از نظر بنده "کلام دانشی است که رسالت اصلی آن تنظیم بینش و نگرش انسان به خدا و هستی متناسب با دریافت های بشری و منابع وحیانی است". از همین رو کلام به تاریخ، تجربه، عقلانیت، شهود و وجدان انسانی رجوع می کند و تمام این منابع را به رسمیت می شناسد.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی گفت: اگر تعریف کلام به درستی روشن شود؛ تعریف روشن تر و کاربردی تری از فقه و اخلاق هم صورت می گیرد در حوزه معنویت، فقه آداب سلوک معنویت و اخلاق روش سلوک معنویت را روشن می کند.
مدیرعامل بنیاد فرهنگی امامت با اشاره به کارکردهای مشترک دانش کلام و معنویت ادامه داد: تثبیت ساحت معنویت، تعریف معنویت، صیانت و حمایت از معنویت، تعیین و تحدید معنویت و ایجاد ادبیات معنویت از مهمترین کارکردهای دانش کلام در مقوله معنویت است.
استاد حوزه علمیه قم یادآور شد: کلام به عنوان یک پشتوانه عقلانی و وحیانی در تلاش است تا نیاز معنویت خواهی انسان را تثبیت کند و این مساله را اثبات کندکه این ساحت وجودی از حیات انسان واقعیت دارد و آغشته به خیالات و اوهام نیست و دانش کلام ثابت می کند که مساله معنویت یک مقوله بسیار مهم و حیاتی در آفرینش انسان است.
مدیر موسسه معارف اهل بیت(ع) خاطرنشان کرد: تعریف مقولاتی مانند معنویت به سادگی امکان پذیر نیست و یکی از مشکلات امروز نحله های فکری در باب معنویت در تعریف از آن است. جنس این مقولات با وجود اینکه واقعیت دارند اما نمی توان آنها را با اصطلاحات و مفاهیم عقلانی به راحتی تبیین و تعریف کرد.
موسس موسسه البیان للتواصل و التاصیل اظهار داشت: برای تعریف واقعی از معنویت باید درک واقعی از مقوله معنویت داشته باشیم. بی تردید احساس و عقل گوشه هایی از معنویت را روشن کرده اند اما بدون رجوع به منابع وحیانی امکان تعریف واضح و اقناع کننده ای از معنویت نیست.
وی بیان کرد: معنویت به سرعت دستخوش بدفهمی، جابه جایی، التقاط و کژفهمی است و تنها دانشی که می تواند معنویت را از این امور و انحرافات حفظ کند؛ دانش کلام است. در حوزه معنویت کارکرد کلام این است که انسان را در حوزه تعاریف محدود نمی کند بلکه دقیقا او را وارد جزییات و کارکردهای آن می کند.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی گفت: مقوله معنویت بسیار پرتنش و پرخیزش است و این معنویت برغم این امور فاقد یک زبان روشنی است. زبانی که در حوزه معنویت بکار می رود در تعریف و فهم از این واژه و کارکردهای آن بسیار مهم است. زبان یک حقیقت زنده است و ذهن ساز است و برخلاف نگاه گذشتگان که معتقدند بودند زبان تابع ذهن است اما واقعیت این است که معنا یک مقوله پویا و زنده است و حاصل دیالکتیک عین و ذهن و درک بشر است.
مدیرعامل بنیاد فرهنگی امامت گفت: ادبیات معنویت تا حدود بسیار زیادی نیازمند الهیات است تا ادبیات آن را صورت بندی کرده و معنا و مفهوم متناسبی به آنها بدهد. معنویت نیازمند به ادبیات است؛ اگر ما می خواهیم مطالعات و سلوک معنوی داشته باشیم و با سایر حوزه های دانشی ارتباط برقرار کنیم حتما نیازمند ادبیات زبانی هستیم. مشکل اول معنویت، عدم تفاهم در تعریف و ادبیات معنویت است و ما نمی توانیم بخاطر همین مشکل با یک دیگر بر سر معنویت صحبت کنیم.
وی تاکید کرد: اگر قرار باشد معنویت با تمام حوزه های دانشی(اقتصاد، سیاست، فرهنگ، وغیره) ارتباط برقرار کند و در دام سکولاریسم نیفتد باید میان معنویت با تمام دانشها پیوند زبانی بخورد؛ دین و مکتبی که نتواند با دانش کاربردی زمان پیوند بخورد از حضور در صحنه زندگی مردم محروم می شود. فرآیند تولید دانش در حوزه معنویت یک زنجیره است و پیش شرط آن هم وورد در ساحت زبان ساخت مند و شکل یافته است.
موسس موسسه البیان للتواصل و التاصیل ابراز داشت: برقراری ارتباط با دانش های جدید به معنای انفعال در برابر آنها نیست چرا که کارکرد ویژه و فعال دیگر کلام پالایش و دفاع از اصول اسلامی است و تلاش می کند پارادایم های موجود را به مسیر اصلی و نجات بخش خود بازگرداند و با بازگردانی مساله حیات انسان اجازه ندهد تا معنای زندگی دچار تغییر شود. بنابراین کلام شیعه باید با دنیای پست مدرن ارتباط برقرار کند و حضور فعالی در دفاع و روشنگری از حقایق هستی ارائه دهد.
مدیر موسسه معارف اهل بیت(ع) تاکید کرد: جهان اسلام از دو سه قرن گذشته در تاریخ دانش و علوم متوقف شده است اما باید از این ایستگاه عبور کند و بتواند با زبان الهیات، فلسفه، مدنیت و غیره دنیای با مدرن و پست مدرن مواجهه کند. با سرمایه هایی که در کلام امامیه داریم می توانیم مواجهه فعال، عقلانی و سازنده با دنیای پست مدرن داشته باشیم.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی گفت: در الهیات نوین ادعای ما این است که کلام با حفظ تمام هسته های سنتی و اصیل خود شکل جدیدی بگیرد و دامن خود را به روی نیازهای امروز و فردا بشر پهن کند و یکی از نیازهای همیشگی بشر مساله معنویت است.
رئیس انجمن کلام حوزه علمیه اضافه کرد: معنویت یک متن واقعی وجود هر انسانی در تمام ساحت ها و جغرافیاها است و این معنویت بدون وجود یک الهیات چند منبعی و چند وجهی نمی تواند حفظ و توسعه یابد و به کمال برسد.
وی تاکید کرد: معنویت از دو منبع بشدت احساس خطر می کند؛ اول کسانی که معنویت را انکار می کنند و سر از الحاد یا سکولاریسم در می آورند و دوم کسانی که معنویت را از جایگاه انسان شناختی و هستی شناختی خود خارج می کنند(معنویت های انحرافی غربی، شرقی و تصوف) به گونه ای که معنویت را به یک امر فراهستی تبدیل می کنند و از دسترس بشر خارج می سازند.
رئیس انجمن کلام حوزه علمیه گفت: ایراد تصوف این بود که بزرگترین گوهر ذاتی انسان مانند معنویت را به یک مقوله دست نیافتنی تبدیل کرد و آن را به مقوله ای بیرون از حیات واقعی انسان سوق داد و در دست برخی افراد برای ایجاد قشر خاصی از عارفان و تداوم سلسه مراد و مرید منحصر کرده است. حقیقت قدسی معنویت در وجود انسان است و وقتی این حقیقت از دسترس خارج شد سبب می شود تا انسان در طلب معنویت به بردگی کشیده شود و اخلاق در آن ذبح شود.
وی تاکید کرد: کمال معنویت را تنها در الهیات می توانیم کشف کنیم و فلسفه و عرفان نظری به معنای اصطلاحی آن اگر وجود داشته باشد هم هرگز نمی تواند در این حوزه یک اقدام اساسی و قابل ملاحظه انجام دهد.
مدیر موسسه معارف اهل بیت(ع) بیان کرد: دانش کلام همزمان از منبع وحی، عقل، تجربه به صورت عام و از وجدان و شهود به معنای خاص آن بهره می گیرد. تنها دانشی که به صورت توامان دانشمند را مکلف می کند از این سرچشمه‌های حقیقت بهره بگیرد علم کلام است و هیچکدام از دانش های رقیب چنین قابلیتی ندارند.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی گفت: دانش های دیگر برغم اینکه در حوزه معنویت اندیشی موثر هستند اما هیچکدام کارکرد دانش کلام را در حوزه معنویت ندارند و فقط کلام اسلامی این قابلیت را دارد تا متولی تعریف و کاربردی کردن مقوله معنویت باشد. معنویت برای متکلمان در طول تاریخ نقطه آغاز کلام ورزی بوده و خاستگاه اصلی این مباحث بخاطر روحیه معنوی در وجود اندیشمندان بوده است.
موسس موسسه البیان للتواصل و التاصیل گفت: معنویت بدون الهیات بحرانی را می آفریند که امروز جامعه با آنها مواجهه است؛ بحرانی که معنویت بدون الهیات به وجود می آورد این است که انسان را از خدا و توحید واقعی دور می کند. معنویت بدون الهیات گوهر معنویت را بازیچه اوهام، خیالات و گرایش های پست می کند و معنویت را از ساحت قدسی خود به زیر می کشد.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی تاکید کرد: کلام ورزی و الهیات اندیشی در بستر معرفت بشری شکل می گیرد و کلام همیشه متناسب با فرهنگ و پیشرفت دانش ها سخن گفته است و دانش کلام در کنار توجه به وضعیت بیرونی جهان به منابع وحیانی پایبند است و به همین دلیل متکلمان با محدثان و فقها و فلاسفه متفاوت می کند. متکلم خود را یک فرد چند منبعی می داند و هر منبعی که قابل اثبات باشد در کلام اسلامی می تواند بگنجد و این دانش این ظرفیت را در خود پرورش داده است.
مدیر موسسه معارف اهل بیت(ع) تاکید کرد: یکی از معضلات و مشکلات امروز این است که مرزها و قلمروهای دانشی را به رسمیت نمی شناسیم و حوزه های دانشی در یک دیگر خلط شدند و با ورود علوم انسانی گرفتاری و خلط بین علوم بیش از گذشته شده است. دانش کلام؛ فقه، فلسفه و اخلاق نیست اما این حوزه ها در برخی امور نیازمند یک دیگر هستند اما ما معتقدیم ورود به عرصه معنویت در کارکردهای پیش‌گفته در انحصار علم کلام است.
