خبرگزاری حوزه | یکی از دستورات مهم اسلام، توجه به امانت و امانتداری است. قرآن در این رابطه اینگونه می فرماید:

«إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَیٰ أَهْلِهَا.» ۱

خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانتها را به صاحبانش بدهید.

شرح:

به مقوله مهم امانت داری از دو منظر می توان نگریست:

امانت های دنیوی که مردم در اختیار یکدیگر قرار می دهند و دیگری امانت های معنوی که خداوند متعال در اختیار انسان قرار داده است. هر دو امانت از جایگاه بسیار ویژه ای در اسلام برخوردارند.

امانت های معنوی

«إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ کَانَ ظَلُومًا جَهُولًا.» ۲

ما امانت (تعهّد، تکلیف، و ولایت الهیّه) را بر آسمانها و زمین و کوه‌ها عرضه داشتیم، آنها از حمل آن سر برتافتند، و از آن هراسیدند؛ امّا انسان آن را بر دوش کشید؛ او بسیار ظالم و جاهل بود، (چون قدر این مقام عظیم را نشناخت و به خود ستم کرد).

شاید این آیه واقعیّت‌هایی را در مورد انسان بیان می‌کند که هنوز عقل بشر به آن نرسیده است. امّا آنچه از ظواهر آیه فهمیده می‌شود این است که خداوند ویژگی‌ها و امتیازات خاصّی به بشر داده که هیچ یک از موجودات در آسمان و زمین آن را ندارند و این امتیازات، امانت الهی است و برای انسان مسئولیّت‌آور است، امّا بسیاری از انسان‌ها در این امانت خیانت کرده و از آن در مسیر خلاف خواست خداوند بهره می‌برند. عقل و اراده که باید در مسیر شناخت حقّ و انتخاب آن به کار رود تا مایه‌ رشد و کمال بشر شود، در راههای باطل به کار گرفته شده است. ۳

مصادیق متعددی در تفاسیر برای امانتِ ذکر شده در این آیه بیان شده است؛ اعم از عقل، فطرت، اعضای بدن، اراده، نعمت ولایت، مقام خلافت، هدایت پیامبران، تکالیف الهی، کلمه «لا اله الا الله»، اسرار الهی و... .

در این مجال فقط می خواهیم به یکی از این امانات الهیِ ذکر شده در تفاسیر بپردازیم؛ امانتی به نام «اعضای بدن».

انسان باید اعضای خویش را در مسیری که خداوند متعال امر نموده، به کار گیرد؛ چرا که این امانات طبق آیه ای که در ابتدای بحث ذکر شد، باید به خداوند متعال باز گردانده شوند.

امام خمینی (ره) در این باره اینگونه بیان می کنند:

شما اگر خدای نخواسته خود را اصلاح نکردید و‏‎ ‎‏با قلبهای سیاه، چشمها، گوشها و زبانهای آلوده به گناه از دنیا رفتید، خدا‏‎ ‎‏را چگونه ملاقات خواهید کرد؟ این امانات الهی را که با کمال طهارت و‏‎ ‎‏پاکی به شما سپرده شده، چگونه با آلودگی و رذالت مسترد خواهید‏‎ ‎‏داشت؟ این چشم و گوش که در اختیار شماست، این دست و زبانی که‏‎ ‎‏تحت فرمان شماست، این اعضا و جوارحی که با آن زیست می کنید، همه‏‎ ‎‏امانات خداوند متعال می باشد که با کمال پاکی و درستی به شما داده شده‏‎ ‎‏است. اگر ابتلا به معاصی پیدا کرد، آلوده می گردد؛ خدای نخواسته اگر به‏‎ ‎‏محرمات آلوده شود، رذالت پیدا می کند؛ و آنگاه که بخواهید این امانات‏‎ ‎‏را مسترد دارید، ممکن است از شما بپرسند که راه و رسم امانتداری‏‎ ‎‏اینگونه است؟ ما این امانت را اینطور در اختیار شما گذاشتیم؟ قلبی که به‏‎ ‎‏شما دادیم چنین بود؟ چشمی که به شما سپردیم اینگونه بود؟ دیگر اعضا‏‎ ‎‏و جوارحی که در اختیار شما قرار دادیم چنین آلوده و کثیف بود؟ در‏‎ ‎‏مقابل این سؤالها چه جواب خواهید داد؟ خدای خود را با این خیانتهایی‏‎ ‎‏که به امانتهای او کرده اید چگونه ملاقات خواهید کرد؟ ۴

شهادت اعضای بدن در روز قیامت

آنچه که بحث امانت بودنِ اعضای انسان را با اهمیت بیشتری جلوه می دهد این است که این اعضاء و جوارح قرار است که در روز قیامت علیه انسان شهادت بدهند.۵ چنانچه که قرآن کریم در این باره می فرماید:

«یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَأَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ.» ۶

در آن روز زبانها و دستها و پاهایشان بر ضدّ آنها به اعمالی که مرتکب می‌شدند گواهی می‌دهد.

لذاست که انسان، رو به یکی از اعضاء، علت شهادت را جویا می شود:

«حَتَّیٰ إِذَا مَا جَاءُوهَا شَهِدَ عَلَیْهِمْ سَمْعُهُمْ وَأَبْصَارُهُمْ وَجُلُودُهُمْ بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ. وَقَالُوا لِجُلُودِهِمْ لِمَ شَهِدْتُمْ عَلَیْنَا ۖ قَالُوا أَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذِی أَنْطَقَ کُلَّ شَیْءٍ.» ۷

وقتی به آن (آتش جهنم) می‌رسند، گوشها و چشمها و پوستهای تنشان به آنچه می‌کردند گواهی می‌دهند. آنها به پوستهای تنشان می‌گویند: «چرا بر ضدّ ما گواهی دادید؟!» آنها جواب می‌دهند: «همان خدایی که هر موجودی را به نطق درآورده، ما را گویا ساخته است».

تصور کنید؛ همین پوستی که با ناز و نوازش با او برخورد می کنیم و او را از گرما و سرما حفظ می کنیم قرار است علیه ما شهادت بدهد. همین پوستی که با کِرِم و لوازم آرایش زینتش می دهیم قرار است علیه ما شهادت بدهد! آن هم کجا؟ در دادگاه عدل الهی.

بنابراین در این چند روز دنیا، دست، پا، زبان و سایر اعضای انسان، امانت هایی هستند در دستان او که اگر به درستی به کار گرفته نشوند، در دادگاه عدل الهی علیه انسان لب به سخن باز نموده و موجبات رسوایی و شرمساری او را در پیشگاه الهی فراهم خواهند نمود.

اما آنچه که بحث را جالب تر و عجیب تر می کند این است که وقتی می گوییم «من»، مگر این «من»، متشکّل از همین اعضاء و جوارح نیست؟ پس چگونه است که ما (طبق کلام قرآن) به اعضای خود رو کرده و با آنها سخن می گوییم و از آنها علت شهادتشان را جویا می شویم؟!

شاید در پاسخ بتوان اینطور گفت که آنچه که در واقع، حقیقتِ «من» را تشکیل می دهد، همان روحِ آدمی است که این اعضاء و جوارح نیز فقط ابزاری هستند در دستان این روح؛ به عبارتی دیگر و لطیف تر، در حقیقت آنچه که من به هنگام ایستادن در برابر آینه می بینم، «من» نیستم؛ چرا که هر آنچه که در آینه از اعضاء و جوارح می بینم، قرار است که روزی علیه من شهادت بدهند.

آنچه که در آینه می بینیم در حقیقت مَرکب دنیایی ماست که چند روزی به عنوان امانت در اختیار ما قرار داده شده است که البته باید به بهترین نحو از این امانت در مسیر نیل به اهداف الهی بهره گرفت، در غیر این صورت، با شهادت خویش اسباب شرمساری انسان در برابر معبود را فراهم می کند.

پی نوشت ها:

۱. سوره نساء، آیه ۵۸.

۲. سوره احزاب، آیه ۷۲.

۳. تفسیر نور.

۴. ‏ جهاد اکبر، ۶۰.

۵. «گواهی اعضای بدن در قیامت، همواره علیه انسان است و هرگز به نفع انسان نیست. (در قرآن هر کجا سخن از گواهی اعضاست مربوط به گناهان است)». تفسیر نور.

۶. سوره نور، آیه ۲۴.

۷. سوره فصّلت، آیات ۲۱-۲۰.

تهیه شده در سرویس علمی-فرهنگی خبرگزاری حوزه