به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین محمدجواد مصطفوی بهمناسبت میلاد با سعادت حضرت فاطمه زهرا(س) در مطلبی نوشت:
دَم آدمی مقداری از خاک، که همه عنصرهای حیات در آن متبین است، نماد یک مخلوق دیگری را به امر الهی روشنا میباشد. همان خاک هستیبخش، که حیات و بقای گیاهان و جانداران نیز بدان اتکاست. اما از منظر خالق توانا برتری دیگری دارد، شایستگی که میتواند بهترین مخلوقات عالم هستی قرار گیرد و همه موجودات منقاد و مستفید او قرار گیرند. صحنهای عجیبی است، همه ملائک درگاه الهی حاضر و ناظرند، بنمایه آدمی با آب و خاک سرشته شد و آماده دریافت روح الهی: «نفخ فیه روحی»، چراکه اضافۀ «روح» به «خدا» دلیل بر عظمت و شرافت این روح است، یعنی این چنین روح گرانقدر و پرشرافتی که سزاوار است «روح خدا» نامیده شود، تنها و فقط در انسان دمیده گردد و بیانگر این واقعیت است، که انسان گرچه از نظر آفرینش بعد مادی از «خاک تیره با آب بیمقداری» است، ولی از نظر «معنوی، معرفتی و روحانی» حامل «روح الهی» میباشد، که سرانجام به اصل خویش برمیگردد.
برای همین اصالت ناب و جلوههای اثرگذار روح خداوندگار در خلقت انسان، آدمی را مظهر حبّالله میدانند و خداوند دوستش میدارد و او را با بهترین شمایل آفرید و مرد را مظهر عقل کلّ و زن را مظهر نفس کلّ و هر دو را مظهر عشق حقّ میشناساند و در آفرینش این گل سرسبد هستی چیزی کم نگذاشت، از اینرو میگویند:
آسمان مرد و زمین زن در خرد هر چه آن انداخت این میپرورد
و این عشق سبب ایجاد آفرینش و جانگرفتن حیات آدمی در عالم هستی میباشد و این جاست، که زن را مظهر رحمت، محبت و مقام مادری و مرد را نشانه غیرت، حمیت و مقام پدری نامند.
بازتعریفی از تساوی حقوق مردان و زنان
همانگونه که اشاره شد، زنان و مردان در زمین دستان خداوند(یَدالله) هستند، که با تزاوج، تناسل و تکاثر نسل، کاری خدایی میکنند و از جهت تساوی حقوق نیز بین مردان و زنان و امتیازی که دین اسلام به نسبت دیگر ادیان و مکاتیب به زنان داده، به تفصیل در قرآن و روایات آمده است و دانشمندان و اندیشوران اسلامی به خوبی در این مباحث ادای دین نمودند و آثارشان در دسترس همگان قرار دارد، اما در این نوشتار بنا به یادآوری، به بعضی از آنها میپردازیم:
الف) قرآن
خداوند در قرآن میفرماید: «یا أَیُّها النّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْس واحِدَة و...»؛۱ ای مردم، از پروردگارتان بپرهیزید، که شما را از نفس واحد(آدم) آفرید و همسر وی(حوا) را نیز از جنس او آفرید و از آن دو مردان و زنان فراوانی(در روی زمین) منتشر ساخت. در این آیه، زن و مرد را دارای یک سرشت واقعی و حقیقی شمرده و هیچگونه برتری از جهت خلقت در آنان نیامده است و در آیهای دیگر، میفرماید: «یَا أَیُّها النّاسُ إِنّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَر وَأُنْثی وَجَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَقَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَاللّهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اللّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ»؛۲ ای مردم، ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و تیرهها و قبیلهها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید، ولی گرامیترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست.
در تفسیر آیه یادشده، رسول بزرگوار اسلام(ص) میفرماید: «ای مردم، خداوند از شما ننگ جاهلیت و تفاخر به پدران و نیاکان را زدود، مردم دو گروه بیش نیستند: نیکوکار، با تقوا و ارزشمند نزد خدا؛ دیگر، بدکار، شقاوتپیشه و پست در پیشگاه حق. همه مردم فرزند آدماند و ای مردم، ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیرهها و قبیلهها قرار دادم تا شناخته شوید. از همه گرامیتر نزد خداوند کسی است، که از همه پرهیزکارتر باشد، خداوند دانا و آگاه است.»۳
از دو آیه و حدیث اشاره شده به خوبی دانسته میشود، که حقیقت خلقت مرد و زن یکسان است و از جهات مقامات معنوی و روحانی نیز هر کدام در جهت تعالی و سیر إلی اللّهی بیشتر کوشیدند، مقرّبتر در نزد خدای خویش میباشند و برای مردان و زنان هیچگونه منع و محدودیتی برای رسیدن به آن درجات متعالی نیست. در اینجا، یکی از مسائل بسیار مهم، که بانوان متدین و مذهبی در جامعه اسلامی بدان توجه ندارند و یا احیاناً مسائل شرعی و حدود و ثغور آن را نمیدانند، یا رعایت نمیکنند، مسائل آرایشی، زینتنمودن و نوع لباسپوشیدن است.
با توجه به اینکه بعضی از خانمها با گسترش جوامع و نیازهای اقتصادی خانواده به مشاغل بیرون از خانه رو آوردهاند و یا شغل خارج از منزل دارند و بعضاً غور در بعضی از مسائل جنبی تزیینی ـ آرایشی میشوند، که اصالت واقعی مادری و همسری شایستهبودن را که جز ذات آنان میباشد به فراموشی سپردهاند، چرا که ارزش و بهای واقعی زن زمانی جلوه میکند، که اصالت فردی، خانوادگی و اجتماعی خود را حفظ کند، تا در تیررس زهرآگین مردان لذتجو قرار نگیرد و شأن نزول و تفسیر آیه: « تَبَرُّجَ الجاهِلِیَّۀِ الأُولی... .» شامل حالشان نباشد.
جمعی از مفسران در تفسیر: «وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الجاهِلِیَّۀِ الأُولی»؛۴ و در خانههای خود بمانید و همچون جاهلیّت نخستین(در میان مردم) ظاهر نشوید. گرفتار شک و تردید شدهاند، گویی نتوانستند باورکنند که بعد از ظهور اسلام، نوعی دیگر از جاهلیت در جهان پا به عرصه وجود خواهد گذاشت، که مولود نامبارک تکنولوژی، تمدن عصر ارتباطات و فضای مجازی ماست و جاهلیت عرب قبل از اسلام در مقابل آن، موضوع کم اهمیت خواهد بود، اما امروز که در قرن بیستویکم هستیم، این امر برای ما که شاهد مظاهر جاهلیّت وحشتناک قرن بیستم بودیم، کاملًا حل شده است و باید آن را به حساب یکی از پیشگوییهای اعجازآمیز قرآن مجید گذارد.
اگر عرب در عصر جاهلیت اولی، جنگ و غارتگری داشت و مثلاً چندینبار بازار عکاظ صحنه خونریزیهای احمقانه گردید، که چند تن کشته شدند، در جاهلیّت عصر ما جنگهای جهانی رخ میدهد، که گاه بیست میلیون نفر در آن قربانی و بیش از آن مجروح و ناقصالخلقه میشوند! اگر در جاهلیّت عرب زنان«تبرّج به زینت» میکردند و روسریهای خود را کنار میزدند به گونهای که مقداری از سینه، گلو، گردنبند و گوشواره آنان نمایان میشد، در عصر ما کلوپهایی تشکیل میشود به نام کلوپ برهنهگان که نمونه آن در انگلستان معروف است و اشاره نکردنش بهتر میباشد!
اگر زنان آلوده ذوات الأعلام در جاهلیت بودند، که پرچم بر درِ خانه خود میزدند تا افراد را به سوی خود دعوت کنند! در جاهلیت قرن ما، افرادی هستند که در سایتها، مجلات و روزنامههای مخصوص، مطالبی را در این زمینه مطرح میکنند، که قلم از ذکر آن جداً شرمسار است! و جاهلیّت عرب بر آن صد شرف دارد. آنچه اشاره شد، تنها و فقط مشتی از خروار برای نشان دادن زندگی کسانی بود که از خدا فاصله میگیرند و معنویت در میان جوامعشان از بین رفته و با داشتن هزاران دانشگاه و مراکز علمی و دانشمندان معروف، در منجلاب فساد غوطهورند و حتی گاهی همین مراکز علمی و دانشمندانشان در اختیار همان فجایع و مفاسد زر، زور و تزویر قرار میگیرند.
اما دلیل واقعی بر مساوی بودن زن و مرد در پیشگاه خدا این آیه قرآن مجید است، که خداوند میفرماید: «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَر أَوْ أُنْثی وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَۀً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُونَ»؛۵ هر یک از زن و مرد که کار شایسته انجام دهد، او را به زندگی پاک و پاکیزه میکشانیم و پاداش عملشان را به بهترین وجه میدهم.
اسماءبنت عمیس همسر جعفربن ابیطالب(ع)، با شوهرش از حبشه بازگشت و به دیدن همسران پیامبر(ص) آمد، یکی از نخستین سؤالهایی که مطرح کرد، این بود. آیا چیزی از آیات قرآن درباره زنان نازل نشده است؟! آنان پاسخ دادند: نه. اسماء خدمت پیامبر اکرم(ص) آمد. عرض کرد: یا رسولاللّه، جنس زن گرفتار خسران و زیان است. پیامبر(ص) فرمودند: چرا؟ عرض کرد به خاطر اینکه در اسلام و قرآن فضیلتی درباره آنان مانند مردها نیامده است. آیه یادشده در رابطه با همین جریان نازل شد و به آنان اطمینان داد، که زن و مرد در پیشگاه الهی از نظر قرب و منزلت یکسانند، مهم آن است که از نظر اعتقاد، عمل و اخلاق اسلامی واجد فضیلت باشند.۶
ب) روایات
در روایات اسلامی و آموزههای شیعی مقام و جایگاه واقعی زن به روشنی بیان شده و جای تردیدی قرار ندادهاند و در اینباره کتابهای زیادی از علمای بزرگ به رشته تحریر درآمده که هر کدام به نوبه خود نشان دهنده دیدگاه بلند اسلام و خاصه شیعه در تثبیت و تکثیر حقوق متقابل زن و مرد است. حقوقی که خداوند بنیانگذار آن بوده و توسط پیامبران و اولیایشان در طول تاریخ در جوامع بشری تبیین شد و باید اقرار کرد که مذهب به حق شیعه در نظام اسلامی بیشترین و بهترین حقوق را در قوانین حقوقی برای زنان تبیین نموده، که امروزه در ملل جهانی مشهود و مشهور است.
با بازشناسی این مهمهاست، که یکی از موضوعات اساسی در عوالم ششگانه انسان، شناختن مقام زنان در عالم سوم خلقت است، چراکه خوبان آنان از هر گوهر گرانبهایی ارزندهتر میباشند و خوشبختی و سعادتی که یک خانواده و به تبع آن، در اجتماع حاصل میشود، تمامی اگر قایل نباشیم، بیشترین آنها از مادر یک خانواده سرچشمه میگیرد، چون هر فرزندی که اهل سعادت و دین گردیده عمدهترین آنان دارای مادری متدیّنه و مقدّسه بودند، اگر چه از پدری فاسق و فاجری نطفه او منعقد گردیده باشد و این دامن عفّت، طهارت و دیانت مادر او را صالح و متدین نموده است، که در تاریخ امثال چنین فرزندان مشحون است، مانند محمدبن أبیبکر، قاسم مؤتمن(پسر هارون الرشید)، معاویۀبن یزیدلعین و... امام رضا(ع) به جایگاه و اهمیت خوب و بد زنان اشاره میکند و میفرماید:
«لَیْسَ لِلْمَرأةِ خَطَرٌ لالِصالِحَتِهِنَّ و لالِطالِحَتِهِنّ لأنَّ صالِحَتِهِنَّ خَیرٌ مِنَ الذَّهَبِ وَ الْفِضَّۀِ و طالِحَتِهِنّ أدْنی مِنَ التُّرابِ؛۷ بر زنان قیمت و مقامی نمیشود فرض کرد، نه از برای نیکان آنها و نه از برای بدان آنان، برای آنکه خوبان از طلا و نقره بهتر میباشند و بدهای آنان از خاک پستتر خواهند بود.»
امیرمؤمنان علی(ع) ساکنان بهشت را چنین معرفی میکنند، که میفرمایند: «اَکْثَرَ اَهْلَ الجنّۀ مِنَ المُستَضعَفین النساء عَلماللّه ضعفهنّ فرحمهنّ؛۸ بیشتر ساکنان بهشت از مستضعفین زناناند، چون خداوند از ضعف آنان اطلاع دارد، به ایشان رحم میکند.»
برجستهترین صفات شایسته زنان، که نشانه مقام والای آنهاست به صورت دعا بیان شده، که امیرمؤمنان علی(ع) در خصوص ازدواج جوانان به آنان سفارش فرمودهاند.۹ که جهت تذکر و تحصیل این صفات برجسته بدان میپردازیم. آن حضرت(ع) میفرمایند: «خدایا، مرا زنی روزی فرما که دارای این صفات باشد: شایسته و پر مهر و پرزاد و سپاسگزار، قانع و غیور، اگر خوبی کردم، سپاس آن را بدارد و اگر بدی کردم مرا ببخشد و اگر به یاد خدا بودم، کمکم کند و اگر خدا را فراموش کردم، به یادم آورد. وقتی از پیش او رفتم، حافظ منافع شوهر خود باشد و اگر آمدم از دیدارم خوشحال شود. اگر به او دستوری دادم، اطاعت کند و اگر قسم خوردم باور کند. یا ذوالجَلال وَ الإکرام، این تقاضا را به من عنایت فرما و جز آنچه تو قسمتم کنی چارهای ندارم.»
حضرت امام خمینی(ره) به زنان ایران اسلامی به مناسبت روز زن، مقام والای حضرت فاطمه(س) را اشاره میکند و به عنوان یک اسوه و الگو میفرماید: «اگر روزی باید روز زن باشد، چه روزی والاتر و افتخارآمیزتر از روز ولادت با سعادت فاطمه زهرا(س) است... زنی که فضایل او همطراز فضایل بی نهایت پیغمبر اکرم و خاندان عصمت و طهارت بود. زنی که هر کسی با هر بینشی درباره[ او] گفتاری دارد و از عهده ستایش او برنیامده، که احادیثی که از خاندان وحی رسید به اندازه فهم مستمعان بوده و دریا را در کوزهای نتوان گنجاند و دیگران هر چه گفتهاند به مقدار فهم خود بوده، نه به اندازه مرتبت او.»۱۰ و همچنین مقام معظم رهبری، حضرت آیتالله خامنهای میفرماید: «مقام معنوی این بزرگوار، نسبت به مقام جهادی و انقلابی و اجتماعی او، باز به مراتب بالاتر است. فاطمه زهرا(س) به صورت، یک بشر و یک زن، آن هم زن جوانی است؛ اما در معنا، یک حقیقت عظیم و یک نور درخشان الهی و یک بنده صالح، یک انسان ممتاز و برگزیده است. کسی که رسول اکرم(ص) به امیرالمؤمنین(ع) فرمود:
«یا عَلی...، اَنْتَ قائِدُالمؤمنینَ اِلَی الجنّۀ... و فاطمۀ قد أقْبَلَتْ یَومَ القیامَۀ... تَقُود مؤمنات أمتی إلی الجنّۀ؛۱۱در روز قیامت، امیرالمؤمنن(ع) مردان مؤمن را و فاطمه زهرا(س) زنان مؤمنه را به بهشت الهی راهنمایی میکنند... .» زنی، آن هم در سنین جوانی، از لحاظ مقام معنوی به جایی میرسد، که بنابر آنچه که در بعضی روایات است، فرشتگان با او سخن میگویند و حقایق را به او ارائه میدهند. محدّثه است؛ یعنی که فرشتگان با او حدیث میکنند و حرف میزنند. این مقام معنوی و میدان وسیع و قلّه رفیع، در مقابل همه زنهای آفرینش و عالم است. فاطمه زهرا(س) در قلّه این بلندای عظیم ایستاده و به همه زنان عالم خطاب میکند و آنها را به پیمودن این راه دعوت مینماید.»۱۲
زن در آیین یهود و مسیحیت
وقتی که جایگاه زن را در دو دین یهود و مسیحیت در کتابهای دینیشان بررسی میکنیم، به بعضی از مطالب میرسیم، که تاختوتاز عجیبی بر عصمت زنان نمودهاند و با یک منفوریت خاص جز اصول دینی خود قرار دادهاند، مثلاً در آیین مسیحیت، زن را ماده اساسی گناه میدانند. در انجیل آمده، که آدم به خدا میگوید: «زنی که تو به من دادی تا همراه من باشد، از میوه آن درخت به من داد و آن را خوردم.» بنابراین، حوا در آغاز مرتکب گناه شده و باعث سقوط آدم گردید، در واقع او مسئول گناهان بشریّت است.۱۳ در حالیکه قرآن داستان بهشت آدم را مطرح فرموده، ولی در هیچ آیهای بیان نفرمود که شیطان یا مار حوا را فریفت و حوا آدم را، تا او مظهر گناهان باشد.
در کشورهای اروپایی مانند سوئد، نروژ، دانمارک، فرانسه که آیین رسمی آنها مسیحیت است، زن از ارث محروم بوده و در قانونشان برای ارثبردن زن قوانین زیادی وضع کردهاند که در نتیجه نوددرصد زنان از حق ارث محروم میشوند.
در دین یهود، فراتر از مرام مسیحیّت رفته و زن را واسطه گناه برای تمام انسانها حتی انبیا میشناسند و با تعریفهای نامعقولانه کتاب مقدّسشان، انبیای سلف را در شرابخواری، فساد اخلاقی، ریا، دروغ و... اسطوره و الگو ساختند و خود را برای اینکه از مسئولیت عبودیت و عبادت خارج کنند، متابعت از تحریفات کذایی را به عنوان آیین و مذهب پذیرفتهاند. چنانکه در تورات در وصف دو مذهب موآب و بنی عَمی رهبرانشان را از راه زنا و شرابخواری حضرت لوط(ع) با دو دخترش میدانند!۱۴
در پیامهای صریح تورات، پیامبر خدا حضرت لوط(ع) را برای دو مذهب موآب و بنی عَمی چنان در فساد اخلاقی و میگساری قرار دادند، که حتی هوش و عقل او را زایل کردند. به طوری که چنان فضاحتی به بار بیاورد، که خود متوجه این رسوایی نشود. چنین پیامبری کجا میتواند به عنوان یک منجی و هدایتگر توانا و الگوی اخلاق باشد و خداوند وظیفه اصلاح انسانها را به او بسپارد، که این پیامهای نامطلوب و تحریفات ناپسند در دین یهود، دو چیز عمده و بس مهم را میرساند: یکی، هرج و مرج در دین؛ دیگر، شیطانصفتی زنان. در حالیکه این تحریفات کذایی، خود تاختوتاز بر عصمت و رخنه بر مقام شامخ زنان است.
به این نکته نیز بایست توجه داشت، که خداوند در توصیف علم و عمل صالح حضرت لوط(ع) در قرآن چنین میفرماید: « و لوط را حکم و دانش دادیم و از شهری که به انجام پلیدیها مشغول بود، نجاتش بخشیدیم... و او را در رحمت خویش وارد کردیم، که همانا وی از صالحان بود.»۱۵
چیستی واقعیت...
با توجه به اینکه زن در ادیان و اقوام گذشته، بسیار مظلوم و کم ارزش بوده، مثلاً در جزایر آفریقا زنان را مانند حیوانات گله، گله در معرض فروش میگذاشتند و یا برای استفاده در کار مبادله میکردند و گاهی آنان را برای شخمزدن زمین به گاوآهن میبستند و در هندوستان برای زنان بعد از مرگ شوهرش زندگی جایز نبود، زن را در روز چهل شوهرش در آتش انداخته و میسوزانند! و در مصر هر وقت که آب نیل کم میشد، دختر جوانی را زینت داده و آرایش مینمودند و او را در میان نیل میانداختند و غرق مینمودند، تا آب زیاد شود. در قرن بیستم و بیستیکم در بعضی از کشورهای صنعتی غرب و اروپا و بعضاً آسیا که تمدن و تکنولوژی پیشرفته را به یدک میکشند، آزادی زن و حقوق تساوی مرد و زن را در مجامع بینالمللی مطرح و شعار اصلی خود قرار میدهند.
این در حالی است، که تاکنون در گزارشات بینالمللی، خصوصاً مطبوعات و رسانههایشان عکس آن را در جامعهشان شاهد هستیم. روزانه در خبرها، گزارشها و رسانههای گروهی وضعیت اسفناک زنان را هر روز بدتر از گذشته میخوانیم و میبینیم. با وضع به وجود آمده، میتوان گفت که روح خباثت و وحشیگری قرون وسطایی را با جنایت به اصطلاح آزادی، سفید کردند و از زنان که مظهر لطافت، ظرافت و عواطف محض هستند به عنوان یک کالای تجاری و جنسی استفاده نامشروع میکنند، که این نوع سوء استفاده بدترین حربه برای از بینبردن اصالت ذاتی زنان است.
اما دین مبین اسلام و خاصه انقلاب اسلامی ایران به مقام و ارزش زنان افزود و میدان فعالیت را در تمام سطوح مختلف زندگانی اجتماعی به او بخشید و اعتقاد ما مسلمانان این است، که در کوران جهل و نادانی که زن به عنوان موجود منفور و کسی که زنده به گور باید شود، خداوند به پیامبرش که بهترین مخلوقاش در عالم بشریت است، بشارت «خیر کثیر» میدهد، که همانا حضرت فاطمه زهرا(س) است و در دامن نبوّت آنچنان تربیتی مییابد، که در تمام عرصهها به عنوان یک الگو و اسوه شناخته شده و در کانونهای خانوادگی ـ اجتماعی و حتی سیاسی مظهر تمام و کمال شخصیت والای زنان را میرساند و به طور کامل الگو و اسوه زنان در تاریخ بشریت معرفی میشود. امام خمینی(ره) در ولادت با سعادت آن بانوی بزرگ اسلام میفرماید: «این ولادت با سعادت در زمان و محیطی واقع شد، که زن به عنوان یک انسان مطرح نبود و وجود او موجب سرافکندگی خانداناش در نزد اقوام مختلف جاهلیت بهشمار میرفت. در چنین محیط فاسد و وحشتزایی، پیامبر بزرگ اسلام دست زن را گرفت و از منجلاب عادات جاهلیت نجات بخشید و تاریخ اسلام گواه احترامات بیحدّ رسولاللّه(ص) به این مولود شریف است، تا نشان دهد که زن بزرگی ویژهای در جامعه دارد. اگر برتر از مرد نباشد، کمتر نیست.»۱۶
در حال حاضر، جایگاه والای زن مسلمان در مجامع بینالمللی و اسلامی مبین و روشن است و توانسته در عرصه جهانی، محبوبیت و جذابیت «حجاب و عفاف» را در میان زنان و دختران کشورهای غربی و اروپایی بشناساند و هر ساله شاهد تغییر و تحولات و اعتراضات زنان جوامع غربی هستیم، که نسبت به بیحرمتی و کمارزشی حقوق ذاتی و واقعیشان میباشند و یا گرایش آنها به سوی معنویت و جلوههای مصونیت زنان مسلمان است. و این خود نشاندهنده منزلت و مقام زن در اسلام و آموزههای شیعه است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ
پینوشت:
۱. نساء، آیه۱.
۲. حجرات، آیه ۱۳.
۳. مکارم شیرازی، آیتالله ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۲، ذیل آیه، با اضافات.
۴. احزاب، آیه۳۳.
۵. نحل، آیه۹۷.
۶. تفسیر نمونه، ج۱۷، با اضافات.
۷. حرّ عاملی، محمدحسن، وسائلالشیعه، ج۱۴، کتاب النکاح و مجلسی، بحارالأنوار، ج۱۰۳، ص۲۳۲، ح ۱۲.
۸. محمدی ریشهری، محمد، میزانالحکمه، ج۱۱، ص۵۲۶۲.
۹. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۲۶۸، ح۱۸
۱۰. امام خمینی، سیدروحالله، صحیفه نور، ج۱۲، ص۷۲.
۱۱. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸ ، ص۵۸ ، ح۷۶.
۱۲. خامنهای، آیتالله سیدعلی، حدیث ولایت، ج۳، ص۱۵۷ و ۱۵۸.
۱۳. کتاب مقدّس، عهد عتیق و عهد جدید، سفر پیدایش تورات، جمله های۳۰ ـ ۳۸، باب نوزدهم.
۱۴. همان.
۱۵. انبیاء، آیات۷۴و۷۵.
۱۶. امام خمینی، سیدروحالله، سخترانی۴/۲/۶۰.










نظر شما