سحر و جادو؛ توهمی در ذهن یا واقعیتی ملموس؟

به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام وحیدی، کارشناس فقه و اصول و استاد سطوح عالی حوزه علمیه بر اساس آموزه‌های قرآنی بیان می‌کند که تأثیر سحر و علوم غریبه بیشتر در عالم خیال است و اثری بر واقعیت ندارد و اتکا به طلسم‌ها و حرزهای مادی بدون ایمان، نوعی خرافه‌گرایی است.

سحر، خیال یا حقیقت؟ نگاهی قرآنی به حقیقت سحر

در باب تأثیر سحر و علوم غریبه، که هر از گاهی به اقتضای شرایط بحرانی یا خاص مورد توجه و بحث قرار می‌گیرد، چند نکته قرآنی می‌تواند راهگشا باشد و ان‌شاءالله مبنای اندیشه و عمل ما قرار گیرد:

نکته اول:
در قرآن کریم تأکید شده که سحر عمدتاً در «عالم خیال» اثرگذار است، نه در «عالم واقع». آیه‌ی «یُخَیَّلُ إِلَیْهِ مِن سِحْرِهِمْ أَنَّهَا تَسْعَی» (سوره طه، آیه ۶۶) گویای این معناست که اثر سحر بیش از آنکه بر واقعیت‌ها باشد، بر ذهن، خیال، تلقین و القای نفس تأثیر می‌گذارد.

نکته دوم:
قرآن می‌فرماید: «وَلَا یُفْلِحُ السَّاحِرُ حَیْثُ أَتَی» (سوره طه، آیه ۶۹). به‌هیچ‌وجه ممکن نیست فردی از طریق سحر به «فلاح» دست یابد. فلاح در قرآن به معنای تحقق و به سرانجام رساندن کارهاست. اگرچه ممکن است سحر موجب صدمات سطحی یا زحماتی گردد، اما به ثمر نشستن واقعی و پایدار هرگز از طریق آن حاصل نمی‌شود.

نکته سوم:
قرآن تأکید دارد که سحر، به‌طور قطعی از سوی خداوند باطل می‌شود. در مورد سحر پیچیده و خارق‌العاده ساحران فرعون نیز قرآن تصریح می‌کند: «إِنَّمَا صَنَعُوا کَیْدُ سَاحِرٍ وَلَا یُفْلِحُ السَّاحِرُ حَیْثُ أَتَی» و در ادامه می‌فرماید: «وَیُبْطِلُ اللَّهُ السِّحْرَ»؛ یعنی آنچه ساحران ارائه کردند سحر است و خداوند قطعاً آن را باطل خواهد کرد.

با این ترتیب، تصورات رایجی که برخی افراد درباره تأثیرگذاری علوم غریبه یا نوشتن طلسم‌ها و آسیب‌دیدن افراد خاص مانند «سید حسن» مطرح می‌کنند، مبتنی بر خیال و توهمی ضعیف است که لازم است در برابر آن هوشیار بود. سوق دادن ذهن‌ها به سمت چنین باورهایی نه مورد تأیید دین است و نه فایده‌ای به‌همراه دارد.

قرآن و اهل‌بیت علیهم‌السلام توصیه می‌کنند که در برابر ترس از سحر، جادو و طلسم به «ذکر خدا» و «یاد خداوند متعال» پناه برده شود. البته خود ذکر نیز نباید به «بت» تبدیل شود. برخی افراد، اذکار و اوراد را در حد یک شیء فیزیکی یا وسیله صرف نجات می‌پندارند و گمان می‌کنند اگر حرز یا کاغذی که دعایی بر آن نوشته شده همراه‌شان نباشد، دیگر در پناه خدا نیستند. این‌گونه نگرش‌ها نوعی «مادی‌سازی مبدأ اعلی» و بسیار خطرناک است.

در روایات معصومین علیهم‌السلام آمده است که حرز و اذکار وسیله‌ای برای به‌یاد آوردن خداوند و توجه به «مذکور» هستند، نه آنکه خودشان اصالت مستقل داشته باشند. ماده‌ی فیزیکی ذکر بدون ارتباط قلبی با «مذکور»، فاقد ارزش است. چه‌بسا فردی هزار نوع حرز همراه داشته اما دچار بلا شده و فردی دیگر بدون حرز، صرفاً با توجه قلبی به خداوند در امان مانده است.

دستور دین، نهی مکرر از مراجعه به ساحران و استفاده از روش‌های علوم غریبه است. قرآن می‌فرماید: «وَأَنَّهُ کَانَ رِجَالٌ مِّنَ الْإِنسِ یَعُوذُونَ بِرِجَالٍ مِّنَ الْجِنِّ فَزَادُوهُمْ رَهَقًا» (سوره جن، آیه ۶). یعنی کسانی که به نیروهای ماورایی و شیاطین پناه می‌برند، جز خستگی و اضطراب نصیبی نمی‌برند.

همچنین، در نگاه قرآن، سحر در حد کفر و شرک دانسته شده است و تعابیری چون «لَا یُفْلِحُ السَّاحِرُ» موید همین معناست. بنابراین، در صورت ترس از سحر و جادو، باید به خداوند پناه برد، نه به ابزارهای فیزیکی یا کاغذهایی که ادعای تأثیرگذاری دارند.

قدرت سحر در مقایسه با آسیب‌های مادی، به مراتب کمتر است و عمدتاً در حوزه‌ی خیال عمل می‌کند. حتی خود نویسندگان طلسم‌ها نیز معتقدند که ارتباط با «موکل» و نیروهای غیرملموس، مبتنی بر خیال و وهم است. چنین القائاتی، اگر به حدی برسد که به موازات اراده‌ی الهی تلقی شود، به نوعی «شرک» و خطرناک است.

حضرات معصومین علیهم‌السلام دستور داده‌اند که در برابر هر امر ناشناخته یا ترسناک، تنها به خداوند پناه برده شود؛ با ذکرهایی مانند «ما شاء الله»، «لا حول و لا قوة إلا بالله» و توجه به قدرت مطلق الهی.

خود قرآن می‌فرماید: «وَمَا هُم بِضَارِّینَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ» (سوره بقره، آیه ۱۰۲)؛ یعنی هیچ‌گونه ضرری از ناحیه‌ی سحر یا جادو به کسی نمی‌رسد مگر به‌اذن خداوند. بنابراین، گمان اینکه تعداد زیادی سوره یا دعا خوانده شود و این به‌تنهایی سبب حفظ انسان گردد، نگاه صحیحی نیست. نباید بدون تحقیق، پیام‌هایی را منتشر کرد یا این امور را به سادگی باور نمود.

خداوند متعال قاهر مطلق بر همه مخلوقات، از جمله شیاطین است و هیچ‌کس خارج از اراده‌ی الهی نمی‌تواند کاری انجام دهد. قرآن نیز هرجا از سحر سخن می‌گوید، به لزوم پناه بردن مؤمن به خداوند اشاره دارد.

در برخی روایات، آمده است که اگر معصومین علیهم‌السلام دعایی یا حرزی توصیه می‌فرمودند، هدف آن بود که انسان با ذکر، به یاد خداوند بیفتد، نه آنکه ماده‌ی فیزیکی حرز خود منشأ اثر باشد.

«بنابراین، کسی که با خداوند ارتباط دارد، اگرچه حرزی همراه ندارد، در پناه الهی محفوظ است و کسی که تنها حرز را دارد ولی از یاد خدا غافل است، در معرض آسیب خواهد بود.»

نقل شده است که روزی یک کاهن به امیرالمؤمنین علیه‌السلام گفت: امروز به جنگ نرو، شکست خواهی خورد. حضرت فرمود: «می‌روم و پیروز بازمی‌گردم». پس از بازگشت، کاهن با تعجب پرسید چگونه پیروز شدی، در حالی‌که محاسبات من چیز دیگری می‌گفت؟ حضرت پاسخ دادند: «صدقه دادم و ذکر لا حول و لا قوة إلا بالله گفتم، و این سبب حفظ من شد».

این نمونه‌ها نشان می‌دهد که «پناه بردن به خدا»، «حسن‌ظن به او» و «استعاذه به قدرت مطلق الهی» عامل واقعی حفظ انسان است.

در عین حال، نگهداری آیات قرآن، تربت سیدالشهداء علیه‌السلام یا نوشتن ذکر بر کاغذ برای یادآوری و توجه به خداوند نهی نشده است، اما اصالت با ارتباط قلبی با خداوند است.

پس اگر حرزی همراه ندارید، اما یاد خدا با شماست، در امان خواهید بود. اما اگر هزار طلسم و حرز با خود دارید ولی از خداوند غافلید، این‌ها کفایت نخواهند کرد.

ان‌شاءالله خداوند متعال توفیق بهره‌مندی از معارف قرآن کریم را به همه ما عطا فرماید و با حرز حقیقی خود و در دژ مستحکم ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام، جامعه‌ی موالیان آن حضرت را از همه بلایای دنیوی و اخروی محفوظ بدارد.
«الکَهفُ الحَصین» و «قیاسُ المَطَر المُستکین» محمد و آل محمد علیهم‌السلام‌اند.

برای شنیدن صوت و دانلود اینجا را کلیک کنید.