بایسته های اسلامی سازی علوم انسانی و مأموریت حوزه ها

حجت الاسلام و المسلمین عربی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، با اشاره به الزامات و ضرورت های ایجاد تحول مطلوب در عرصه علوم انسانی کشور اظهار داشت: اساساً علوم انسانی ابزاری برای اداره جامعه است و می خواهند بر پدیده های اجتماعی مسلط شود.

وی افزود: در این علوم هر چند ماهیت اشیاء اهمیت دارد اما نگاه به ماهیت به این دلیل است که برای انسان امکان تسلط بر پدیده ها را ایجاد کند، لذا این شناخت باید برای ایجاد تسلط بشر بر اشیاء و پدیده های اجتماعی

جهت گیری شده باشد.

قدرت پیش بینی و کنترل پدیده های اجتماعی

این محقق و پژوهشگر حوزوی همچنین با اشاره به این نکته که در علوم انسانی با این تعریف و مفهوم، شناخت نحوه عملکرد ، ساز و کار عمل و نحوه شناخت پدیده ها ، اهمیت بالایی دارد، گفت: استفاده از روش ها و فنونی که به ما قدرت پیش بینی و کنترل پدیده ها را بدهد در اینجا مدنظر است؛ لذا ابزارهای پیش بینی پدیده های اجتماعی اهمیت پیدا می کند ، ضمن آن که ما در این خصوص به نوعی فناوری و مهارت چه در بعد سخت افزاری و چه در بعد نرم افزاری نیاز پیدا می کنیم.

علوم انسانی؛ مولود تمدن های بشری

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان این که در این علوم ابزارها و فناوری ها در سطوح فردی و اجتماعی اهمیت فوق العاده ای می یابد، افزود: اساساً علوم انسانی زاییده تمدن ها هستند هرچند خودشان هم در تکامل دانش بشری نقش ایفا می کنند اما به معنای اخص زاییده تمدن ها به شمار می روند.

وی اضافه کرد: تمدن های بشری نیز معمولاً از تبلور و تجلی عناصر فرهنگی و آرمان های اجتماعی منشاء می گیرد و این عناصر با خلاقیت و نبوغ افراد به تدریج در مناسبات فردی و اجتماعی ظهور و بروز می یابد.

علوم انسانی برآمده از تکوین تمدن اسلامی

این اقتصاددان حوزوی در ادامه با اشاره به این که علوم انسانی در فرایند نظم بخشی اجتماع و با کاربست علم، عقل، نبوغ و خلاقیت های افراد به تکامل می رسد، گفت: اگر ما این نحوه تبیین و شکل گیری علوم انسانی جدید را در نظر بگیریم و با این حال به دنبال علوم انسانی متناسب خودمان باشیم ، باید بدانیم این علوم زاییده تکوین تمدن اسلامی خواهد بود.

حجت الاسلام والمسلمین عربی افزود: در واقع اگر ما در جامعه اسلامی موفق شویم تمدن اسلامی را ایجاد کنیم به هر میزان که این توفیق حاصل شود به همان میزان می توانیم به ایجاد علوم انسانی - اسلامی کمک کنیم.

تبیین عناصر آرمانی و محوری تمدن اسلامی

وی بیان داشت: اگر ما به این نکته توجه کنیم؛ در اولین گام باید عناصر آرمانی و محوری تمدن اسلامی را تبیین کنیم که این بخش لزوماً در حیطه فعالیت اندیشمندان علوم حوزوی و اسلامی است که می بایست آرمان ها را مشخص کرده و تبیین کنند.

این محقق حوزوی یادآور شد: البته صرف نظر از تعیین و تبیین عناصر محوری و آرمان ها ، جایگاه آنه را نیز باید نسبت به همدیگر مشخص کرد؛ به عنوان مثال فرض کنیم اگر عدالت یک آرمان است و رشد و توسعه آرمان دیگر ، جایگاه و اولویت بندی های این موارد باید دقیقاً مشخص شود.

لزوم عنایت به مسایل اجتماعی در نسبت سنجی ها

حجت الاسلام و المسلمین عربی افزود: در این بخش نیز به دلیل این که می خواهیم علوم انسانی اسلامی که مربوط هب اداره جامعه است، محقق و اندیشمند مسلمان ما نیاز دارد در تبیین و نسبت سنجی این ها به مسایل اجتماعی نیز به طور خاص نظر و عنایت داشته باشد.

وی گفت: در این خصوص طبعاً اگر عالم و اندیشمند مسلمان نظرش به مسایل اجتماعی نباشد و فی المثل نداند که ما این منظومه را برای اداره جامعه می خواهیم به کار گیریم ممکن است تبیین هایش از کفایت لازم برخوردار نباشد، لذا باید یک تعامل بین اندیشمندان اسلامی و حوزه اجتماعی شکل بگیرد تا در تولید و نشر علوم انسانی - اسلامی موفق باشیم و به اهداف مدنظر به طور کامل دست یابیم.

آرمان ها را به نهاد اجتماعی تبدیل کنیم

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه ادامه داد: بعد از این که عناصر محوری و جایگاه و اولویت بندی آرمان ها انجام شد ، الزام بعدی این است که این ها به نوعی به نهادهای اجتماعی تبدیل شود و آنچه آرمان ها و عناصر محوری عنوان شد باید توسط اندیشمندان ایده پرداز، با بهره گیری از ظرفیت بشر و البته با تکیه بر عناصر فرهنگی  به نهادهای اجتماعی تبدیل شود.

نبوغ و خلاقیت؛ لازمه تحولی چشم گیر

وی با اشاره به این که نحوه این تبدیل و تبدل باید با تکیه بر همان نبوغ و خلاقیت اندیشمندان باشد، ابراز داشت: در فرآیند تولید علوم انسانی ، باید به سؤال چگونگی انجام اهمیت دهیم،مثلاً اگر آرمانی مانند عدالت و صداقت را مدنظر داریم، باید چگونگی نهادینه شدن این گونه آرمان‌ها در عمل فردی و اجتماعی را نیز مورد تحلیل و بررسی قرار داده و به درستی تبیین نماییم.

نقش آفرینی اندیشمندان و عالمان حوزوی

عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: در اینجا عالمان حوزوی که مسلط به علوم انسانی هستند و دغدغه اسلامی سازی آن ها را دارند، نقش اساسی را ایفا می کنند و باید به رسالت تاریخی خود عمل نمایند، البته با استفاده از تجربه گذشته و نظریات دیگران، می توان تغییراتی را در رسیدن به مدل مطلوب وارد داشت تا بتوان آرمان ها را با توجه به ویژگی های فرهنگی نهادینه سازی کرد.

مهارت و آموزش برای اسلامی سازیِ علوم انسانی

این صاحب نظر در عرصه علوم انسانی همچنین تاکید کرد: مهارت اسلامی سازی علوم انسانی نیز نباید مورد غفلت قرار گیرد و طبعاً در این باره نیاز جدی به تخصص ها و آموزش ها احساس می شود که در واقع با توجه به کاربست اجتماعی و بازخوردگیری ، این مدل باید مورد تغییر و تکامل به سمت مطلوب باشد، تا به این واسطه بتوانیم به الگوی تمدن اسلامی ایرانی که دغدغه خاص مقام معظم رهبری است، دست یابیم.

وی با اشاره به این که مهارت اجرای نهادسازی بر اساس همان الگو نیز باید مورد توجه باشد، گفت: تا ما از شناخت‌های صرف به سمت ایجاد تغییرات و کسب مهارت ایجاد تغییر در سطوح فردی و اجتماعی حرکت نکنیم، نمی توانیم به تولید علوم انسانی اسلامی دست یابیم.

حجت الاسلام والمسلمین عربی در خاتمه بیان داشت: به عنوان مثال در صحنه اقتصاد، اگر به حذف ربا معتقد هستیم باید بتوانیم نهادهای متناسب را طراحی کرده، بدانیم در جامعه اسلامی بدون ربا ، نهادهای توانمند و اثربخشی وجود دارد که می توانند به خوبی نیازهای اقتصادی جامعه را مرتفع کنند و قطعاً این رفع نیاز متناسب با فرهنگ و آرمان ها و ارزش های اسلامی خواهد بود.

گفتگو از: سید محمد مهدی موسوی