به گزارش خبرنگار خبرگزاری «حوزه» از تهران، وقتی سخن از بالندگی علم و فرهنگ در تاریخ اسلام می شود هیچ کس توان انکار و رد جایگاه رفیع امام صادق(ع) را در این میدان ندارد و به اذعان دوست و دشمن، علم، رشد و پیشرفت خود را مرهون خدمات دانشگاه بزرگ این امام همام(ع) است.

به مناسبت فرا رسیدن سالروز شهادت امام صادق(ع) با حجت الاسلام وحید هروآبادی استاد حوزه علمیه امام رضا(ع) تهران درباره دستاوردهای نهضت علمی صادق آل عبا(ع) برای امروز اسلام و انسان به گفتگو پرداختیم.

این استاد حوزه ضمن تشریح سیاست تربیت شاگرد در مکتب امام صادق(ع)، بر این نکته تأکید می کند که تأثیر شگرف شیعه و پیروان مکتب جعفری بر کسی پوشیده نیست، و می گوید: امروزه، در هر جایی که بحث مبارزه با استکبار جهانی مطرح است، جریان شیعه با به صورت مستقیم یا به صورت غیر مستقیم در آن نقش دارد.

مشروح گفت وگوی خبرنگار خبرگزاری «حوزه» با حجت الاسلام وحید هروآبادی را در ادامه بخوانید:

 * چه شرایطی باعث شد که در میان شیوه های مختلفی که اهل بیت(علیهم السلام) برای مبارزه با حکام جور و از سوی دیگر برای امامت و هدایت جامعه در اختیار داشتند، امام صادق(ع) نهضت علمی و مسیر تربیت شاگرد را در پیش بگیرند؟

به نظرم نکته مهمی که از این سوال فهمیده می‌شود این است که دین اسلام، دینی پویا و فعال است؛ دینی که همواره به ما می‌گوید به شرایط و موقعیت‌ها نگاه کنیم و عاقلانه‌ترین تصمیم ممکن که مصداق «احسن العمل» باشد را اتخاذ کنیم. لذا چون عقل منشاء چنین تصمیماتی است فرقی بین اتخاذ کننده تصمیم وجود ندارد؛ و برای همین است که می‌گوییم هر یک از ائمه(صلوات الله علیهم) که در شرایط امام دیگری قرار می‌گرفت، همان تصمیمات را اتخاذ می‌نمود.

یک سری از این علل مربوط به خود اسلام بود و می‌توان از آن به عنوان «علل عام» نام برد، مثل آنجا که یک فرد مسلمان، اصول عقاید دین، شامل توحید، نبوت و معاد را می بایست خودش اجتهاد کند. بنا بر این ترغیبات حضرت رسول(صلوات الله علیه و آله) در موضوع دانش اندوزی و یادگیری علم و همچنین سفارشات قرآن کریم مبنی بر اندیشه و شنیدن سخنان، همه و همه از علل عام شمرده‌ می‌شود.

اما بر اساس گزارشات تاریخی، اقوام و مللی که اسلام را تا آن روز پذیرفته بودند نوعاً خودشان دارای سابقه‌ای از اندیشه و عقاید بودند و با توجه به این مطلب، ضمن گفتگو‌ها و پرسش‌ها در صدد درک عمق این اندیشه بر می‌آمدند.

از آنجایی که سطح عمومی و معرفتی مردم در دوره امام صادق(علیه السلام) ارتقاء یافته بود، با این ارتقاء فکری قائدتاً نوبت به اندیشه و تفکر که فراغ باز و مجال واسع‌تری می‌طلبد پیش آمده بود.

همچنین فرق مختلفی نیز در حوزه عقیده و اندیشه سر برآوردند، فرقی از قبیل: معتزله، جبریه، مشبهه، متصوفه و...؛

همه این علل که به نوعی «علل خاص» شمرده می‌شوند، و تا حدی تزلزل دوره اموی و ابتدای دوره عباسی که مجال بیشتر و واسع‌تری برای امام(علیه السلام)، هرچند اندک پدید آورد، ظاهراً منشاء این تصمیم امام(علیه السلام) قرار گرفت؛ هر چند نکات دیگری نیز هست که تبیین آن مجال واسع می‌طلبد.

* امام صادق(ع) این سیاست تربیت شاگرد را چطور پیاده کرده و چه شیوه ای برای شاگرد پروری داشتند؟

با نگاهی به سوابق و مواضع شاگردان امام صادق(علیه السلام) مباحث مبسوطی درباره رشته علمی و گرایش آنان قابل استخراج است، ولی حقیر یکی از مهم ترین نکته‌ها را «دادن مجال و اعتماد» به شاگردان می‌دانم؛ به این ترتیب که امام(علیه السلام) اجازه ورود به مباحث و مناظرات را به شاگردان خود می‌دادند و در یک کلام به آن ها «اعتماد» می‌کردند.

 بنابراین همین اعتماد به شاگردان بود که حس مسئولیت آنان را بیشتر می‌کرد و از سویی چون این شاگردان به توصیه امام(علیه السلام) در متن جامعه و مناظرات شرکت داشتند، نیاز خود به علم ناب را بیشتر حس می‌کردند و با شوقی مضاعف برای آموزش به حضور امام صادق(علیه السلام) می‌آمدند.

* نهضت علمی و احیاگری فرهنگی امام صادق(ع) چه تاثیری بر رشد و بالندگی تمدن بزرگ اسلامی و اثرگذاری آن با دامنه جهانی شد؟

از یک منظر خوب می‌دانیم که امروز 5 مذهب رسمی در جهان اسلام وجود دارد. یعنی: جعفری، شافعی، مالکی، حنبلی و حنفی.

به جز خود امام صادق(علیه السلام) که پایه گذار و مروج مذهب جعفری شناخته می‌شود، دیگر پایه گذاران و مشرب‌های فکری هم یا بدون واسطه یا باواسطه شاگرد علمی امام(علیه السلام) محسوب می‌شوند و ناگفته پیداست که اگر همین تاثیر نبود، چه فجایع و تحریفات عظیمی (به جز همین که هست) ممکن بود دامن گیر اندیشه عام اسلامی شود.

اما از منظر دیگر تاثیر شگرف شیعه و پیروان مکتب جعفری بر کسی پوشیده نیست؛ همین امروز هر جا علمی به حق در مبارزه با استکبار جهانی بر افراشته است، یا جریان شیعه در آن نقش دارد و یا این پرچم مستقیماً در دست شاگردی از شاگردان آن مکتب قرار دارد که در راس آنان مقام معظم رهبری، حضرت آیت الله خامنه ای(دامت ظله) است.

* آنچه به عنوان میراث علمی فکری امام صادق(ع) همچون «توحید مفضل» بر جای مانده چه برکات و کارکردی برای امروز ما دارد؟

می دانیم که امثال کتاب «توحید مفضل» قطره ای از دریای معارف امام(علیه السلام) است که اتفاقاً محصول همین قرار گرفتن شاگردان در معرض اجتماعات اندیشه ورز می باشد. فارق از محتوای بی نظیر آن، نفس شیوه و روش امام(علیه السلام) برای بیان توحید و انعطاف به «سیر آفاقی و انفسی» بی‌نظیر است؛ در واقع «توحید مفضل» یکی از شاهکارهایی است که جنبه توأمان بودن دین و علم را به ما یادآور می‌شود.

* امام جعفر صادق(ع) از تربیت مبلغان، مناظره کنندگان و راویان چه اهدافی را دنبال می کردند؟

پرداختن به همه ابعاد هدف امام(علیه السلام) در این مجال نمی گنجد اما شاید یکی از ابعاد برجسته آن بستر سازی فرهنگ عام «رجوع به فقهاء» در عصر غیبت است.

در واقع اگر بگوییم امام(علیه السلام) در نقاط آغازین این فرهنگ سازی قرار دارد سخنی به گزاف نگفته ایم؛ فرهنگی که بعدها با شدت گرفتن ظلم و بستن فضا اهمیت خود را نشان داد؛ با نواب اربعه تثبیت قطعی شد و هم اکنون در دوره غیبت کبری گریزی از آن نیست.

* امام جعفر صادق(ع) در تقریب مذاهب اسلامی و وحدت اسلامی چه نقشی را ایفا نموده اند؟

به نظر نفس تعامل امام(علیه السلام) با جریانات مختلف و حالت محبتی که بین اشخاص فرق مختلف حتی برخی معاندان با ایشان به وجود می‌آمد نشان از اهتمام امام(علیه السلام) به این امر دارد.

همانطور که عرض شد امام(علیه‌السلام) بزرگترین مروج اخذ تصمیمات عقلائیه است؛ لذا شایسته است پیروان حقیقی حضرت مشی در همان طریق کنند. در واقع اگر امروز به آموزه های حضرت مراجعه نماییم، در می‌یابیم که عقلائیه‌ترین راه برای پیروان مکتب اسلام، وحدت در مقابل ایادی استکبار است.

گفتگو: مهدی زارعی