به گزارش خبرگزاری حوزه، نشست علمی پژوهشی «تاثیر شرایط اجتماعی در شکل‌گیری شیوه‌های جدید عزاداری محرم در دولت صفویه» به همت انجمن علمی پژوهشی تاریخ معاونت پژوهش جامعه الزهرا علیهاالسلام و با حضور محدود پژوهشگران و رعایت پروتکل‌های بهداشتی در سالن نشست‌های پژوهشگاه حضرت معصومه علیهاالسلام برگزار شد.
دکتر سید مرتضی حسینی شاهترابی و حجت‌الاسلام والمسلمین سید ناصر موسوی در این نشست علمی پژوهشی حضور داشتند.
در ابتدای نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید ناصر موسوی گزارشی از نشست پیشین و شکل‌گیری شیوه‌های جدید و عزاداری در دولت آل بویه ارائه داد و خاطر نشان کرد: این نشست در ادامه سلسله نشست‌های شکل‌گیری شیوه‌های جدید عزاداری در دولت‌های اسلامی است و هدف از این نشست، تطبیق شرایط دولت‌های شیعی با شرایط اتفاق افتاده در جامعه امروز و تغییر شیوه‌های عزاداری با توجه به گسترش بیماری کرونا است.
دوره صفویه شبیه‌ترین و نزدیک‌ترین دوره تاریخی اسلام به تاریخ امروز کشور است
سپس دکتر سید مرتضی حسینی شاهترابی درباره اهمیت و جایگاه مطالعه تاریخ صفویه در مطالعات تاریخ‌پژوهی ایران اسلامی و فرهنگ‌پژوهی توضیحاتی ارائه داد و قلمرو زمانی این حکومت را از ۹۰۷ تا ۱۱۳۵هجری قمری عنوان کرد.
این پژوهشگر علوم اسلامی، صفویه را شبیه‌ترین و نزدیک‌ترین دوره تاریخی اسلام به تاریخ امروز کشور دانست، از این جهت که مذهب رسمی دولت صفویه مذهب شیعه بود و علمای شیعه در این دوره رابطه بسیار نزدیکی با حکومت داشتند و از حکومت پشتیبانی می‌کردند.
وی افزود: این دوره از نظر فکری در تاریخ شیعه بسیار اثرگذار است و آیین‌های شیعی از نظر فرهنگی در دوره صفویه به رشد خود می‌رسند؛ از منظر تاریخ علم، برای نخستین بار رساله فقهی شیعه به زبان فارسی در این دوره تدوین می‌شود و تفکر فقهی، پارادایم غالب و مسلط علوم شیعی می‌گردد و از نظر اجتماعی، تقابل و تضاد تصوف و فقه شیعی را از همین دوره به شکل آشکار می‌بینیم.
حسینی شاهترابی یادآور شد: در دولت صفویه از نظر مذهبی چهار مناسبت سوگواری مذهبی داشتند و برای روز عاشورا، اربعین حسینی، روز ۲۸ صفر و ۲۱ ماه مبارک رمضان مراسم برگزار می کردند.
شیوه‌های متداول عزاداری عاشورا در دوره صفویه
این پژوهشگر تاریخ تمدن اسلامی در پاسخ به پرسش درباره شیوه‌های متداول عزاداری عاشورا در دوره صفویه، بیان داشت: برنامه‌های عزاداری عاشورا در این دوره در پنج محور خلاصه می‌شد، نخست روضه‌خوانی که در این روزها از کتاب روضة الشهدای ملا حسین واعظ کاشفی خوانده می‌شد، دوم سخنرانی که پیش از روضه و در مورد اهداف و فلسفه قیام امام حسین بود.
حسینی شاهترابی ادامه داد: سومین محور برنامه عزاداری در این دوره، نوحه‌خوانی و سیه‌زنی در تکیه‌ها، خیمه‌ها، میدان‌ها و محلات بود، همچنین دسته گردانی، که در روزهای مختلف به غیر از عاشورا در سه شب به صورت عمومی انجام می‌گرفت و در روز عاشورا دسته‌ها در شهرها حرکت و در جوار مزار یکی از بزرگان تجمع می‌کردند و در آنجا یک خطیب و روضه‌خوان به سخنرانی و روضه‌خوانی می‌پرداخت؛ در اصفهان، این تجمع در مقابل کاخ عالی قاپو بود.
وی اضافه کرد: پنجمین محور، آیین دفن‌شوندگان که مخصوص صوفیان بود، آنها گودال‌هایی را حفر و خود را در آن دفن می‌کردند و فقط سرشان از خاک بیرون بود که سرهای بریده شهدای کربلا را تداعی می‌کرد.
قداست آیین‌های دینی در دوره صفویه
استاد مجتمع آموزش عالی امام خمینی (ره) خاطر نشان کرد: در ابتدای دوره صفویه فقط روز عاشورا عزاداری صورت می‌گرفت و از اواسط این دوره، ۱۰ روز عزاداری مرسوم شد.
وی تصریح کرد: به دلیل اهمیت عاشورا در تاریخ دولت صفویه به هیچ عنوان این عزاداری تعطیل نشد، به گونه‌ای که حتی در جنگ با ازبکان که مصادف با عاشورا شده بود، عزاداری خود را تعطیل نکردند یا در سالی که محرم با عید نوروز تلاقی پیدا کرد، با این که جشن نوروز یکی ازمهم‌ترین آیین‌های عصر صفویه بود، این جشن را تعطیل کرده و به عزاداری روز عاشورا پرداختند.
حسینی شاهترابی تأکید کرد: آیین‌های دینی به خصوص عزاداری امام حسین علیه‌السلام دارای قداست بود به گونه‌ای که هر کس در این روز از دنیا می‌رفت او را شهید می‌دانستند.
وی در پاسخ به اینکه آیا در این دولت، امکان تعطیلی و تغییر عزاداری هست؟ اظهار داشت: چون عزاداری از آیین‌های تقویت است، پس تعطیلی بردار نیست؛ اما می‌توان شیوه آن را به نحو خانوادگی خصوصی تغییر داد، در این امر می‌توان به فتوای علامه مجلسی(ره) مبنی بر عزاداری همراه با خانواده و تعطیلی کارهای روزمره استناد کرد.
سوگواران باید در شیوه‌های برگزاری مراسم عزاداری خلاقیت داشته باشند
در ادامه حجت الاسلام و المسلمین موسوی با اشاره به ویژگی‌ها و کارکردهای آیین‌ها، به ویژه آیین‌های «تقویت» بیان کرد: در قبال برگزاری مراسم عزاداری، نظرات مختلفی مطرح شد، آنچه مخالفان مراسم مذهبی و کسانی که قبل از گسترش ویروس کووید ۱۹ یا کرونا با مراسم مذهبی به ویژه عزاداری بیان می‌کردند، خارج از بحث این نشست است؛ اما در مجموع متدینان و موافقان و حامیان برگزاری عزاداری، در مواجهه با شرایط کنونی، سه نظر عمده مطرح کردند.
وی افزود: عده ای از تعطیلی مراسم به صورت موقت حمایت کردند و سلامت مردم را مهم‌تر از برگزاری مراسم دانستند، دسته دوم معتقد بودند در شرایط جدید و با وجود کرونا نیز مراسم باید طبق معمول برگزار شود و چه بسا باید توجه بیشتری شده تا جبران کوتاهی‌ها باشد، این دسته انتشار این ویروس را انکارکرده و یا بی‌تاثیر و کم‌تاثیر می‌دانند؛ دسته سوم معتقدند برگزاری مراسم به دلیل منافع و کارکردهایش نباید تعطیل شود و مضرات اجتماعی و اقتصادی آن قابل جبران نیست؛ اما خطر ابتلا و انتشار ویروس هم جدی است؛ بنابراین پیشنهاد می‌کنند عزاداری به صورت محدود و مشروط برگزار گردد.
وی با تاکید بر مطلوبیت نظر سوم، عنوان کرد: با توجه به گزارش‌های موجود در دولت صفویه و تجربه مسلمانان و شیعیان در آن دوره تاریخی و با توجه به مطلوبیت عزاداری مشروط و محدود، سوگواران باید در شیوه‌های برگزاری خلاقیت داشته و بر اساس شرایط جدید، اصل عزاداری را حفظ و با شیوه‌های جدید، آن را رونق بخشند.
استفاده از ظرفیت رسانه و فضای مجازی برای برگزاری مراسم عزاداری
وی با اشاره به ظرفیت رسانه و فضای مجازی و دغدغه ارتباط بیشتر اعضای خانواده‌ها، گفت: می‌توان به عزاداری‌های خانوادگی و محلی (با تعداد افراد کم) تعداد مجالس را بیشتر و افراد هر مجلس را کم کرد و با گستردگی و پراکندگی بیشتر، رونق بهتری به مجالس داد و در عین حال همه دستورالعمل‌ها را هم رعایت کرد.
وی اضافه کرد: فضای مجازی و رسانه نیز محدودیت‌های زمانی و مکانی را کم کرده و می‌توان با استفاده از این ظرفیت، مجالس جدیدی را طراحی و در معرض استفاده سوگواران قرار داد.
در پایان جلسه قرارشد حاضران و شرکت‌کنندگان از طریق فضای مجازی سوالات خود را مطرح کرده و پاسخ‌های خود را دریافت کردند.
۳۱۳/۶۱
