به گزارش خبرگزاری حوزه، مرحوم آیت الله میرزا حبیبالله مجتهد خراسانی (۱۳۲۷-۱۲۶۶ ق)، فقیه مجتهد، عارف وشاعر شیعه در قرن ۱۴ قمری، متخلّص به «حبیب» است.
وی از شاگردان میرزای شیرازی و میرزا حبیباللَّه رشتی بود. دیوان شعر حبیب خراسانی حاوی سرودههای او در قالبهای گوناگون شعری و با محتوای عرفانی و اعتقادی و نیز حاوی اشعاری در مدح اهل بیت (علیهمالسلام) است.
پدرش میرزا محمدهاشم مجتهد (متوفی ۱۲۶۹) نوهٔ میرزا مهدی مجتهد شهید بود. میرزا محمدمهدی، در ۱۲۱۸ق به فرمان نادر میرزا (متوفی ۱۲۱۸) پسر شاهرخ میرزا افشار که مشهد را تصرف کرده بود به شهادت رسید. به همین سبب فرزندان و نوادگان میرزامهدی به «شهیدی» معروف شدهاند. نسب او از طریق میرزا محمدمهدی به شاه نعمتالله ولی میرسد. وی افزون بر کسب علوم دینی و فراگیری زبان فرانسه و عربی، به مقامات عالی عرفانی و معنوی دست یافت. در تزکیهٔ نفس و تهذیب اخلاق و کردار نیکو، سر مشق اهل روزگار بود و ذوق شعری و استعداد درخشانی داشت.
میرزا حبیب در حدود سالهای ۱۳۱۵ق تا ۱۳۱۶ در بحرآباد با عارفی به نام سید ابوالقاسم درگزی (درگذشت ۱۳۱۹ق) دیدار کرد. پس از این آشنایی، او مسئولیت امور شرعی را رها کرد و به جز مواقعی خاص که برای موعظهٔ مردم به مشهد میآمد، کنج عزلت گزید و حدود ۱۰ سال در روستاهای اطراف مشهد بهخصوص روستای کَنگ به عبادت، ریاضت و تفکر مشغول شد.
وفات ناگهانی و پر ابهام
با ظهور انقلاب مشروطه، طرفداران مشروطه در خراسان از وی خواستند که فتوایی در وجوب مشروطه امضا کند. حبیب هم با بیان اینکه سالهاست از فتوا و امضا دست کشیده، حکم صریحی در این مورد نداد و فقط خانهٔ خود را در اختیار انجمن ایالتی مشروطه قرار داد تا به امور مردم در آنجا رسیدگی شود.وفات ناگهانی حبیب در سال ۱۳۲۷ قمری در بحرآباد و سلسله حوادثی که پیش از درگذشتش رخ داد، سبب شد که در بین نزدیکانش این گمان تقویت شود که مشروطهخواهان از بیم آن که وی در خارج از ایران فتوایی علیه آنان صادر کند، او را مسموم کردهاند.
میرزا حبیب از نفوذ خود میان مردم و حاکمان برای حفظ احترام اشخاص استفاده مینمود؛ چنانکه هنگامی که توطئه حاسدان و دشمنانِ ملکالشعراء صبوری (متوفی ۱۳۲۲ق)، پدر محمد تقی بهار نزدیک بود وی را از ملکالشعرایی آستان قدس رضوی عزل کند، حبیب از نفوذ خود استفاده کرد و مقام ملکالشعرایی را برای صبوری حفظ کرد.
ایشان در دوران حیات خویش توجه ویژهای به پیراستن فرهنگ شیعی از خرافات داشت و مردم را از خرافات و برخی آیینها نظیر شبیهسازی صحرای کربلا منع میکرد. مزار ایشان در حرم امام رضا علیه السلام است.
خصوصیات شعری
حبیب شاعری برجسته و غزلسراست. با اینکه خود در دیوانش تصریح کرده که از اشتهار به شاعری چندان راضی نیست، اما سرآمدِ مجتهدان و دانشمندانی است که در دوره قاجار شعر سرودهاند. برخی از خصوصیات اشعار وی عبارتند از:
در غزلهای حبیب نشانی از اشعار سیاسی دوره مشروطه و تأثیر آنها نیست، شعر وی بیشتر از نوع شعر شاعرانی نظیر صفای اصفهانی و صفی علیشاه است که در دوره بازگشت پیرو سبک عراقی بودهاند. اغلب غزلهای وی بین ۶ تا ۱۰ بیت است، اما غزلهای ۳ و ۴ بیتی یا ۳۰ بیتی نیز در دیوانش فراوان است که به نظر میرسد برخی از آنها ناتمام مانده است.
تخلص وی در بیشتر غزلهایش وجود ندارد، هر چند در برخی غزلها تخلص حبیب را در بیت آخر یا اواسط بیتها آورده و گاهی با تخلّصش ایهامسازی میکند.بسیاری از غزلهای او مانند غزلیات مولوی، وزنی تند و خیزابی همراه با قافیه دارند که باعث خوشآهنگی آن شده است. بیشتر غزلیات او ردیف دارد و آنهایی که ندارد، یا به دلیل وزنی شاداب و یا به سبب استفاده از کشیدگی یک مصوّت در قافیه و تکرار قافیه بسیار خوشآهنگاند.
از قصیدههای مشهور میرزا حبیب خراسانی درباره امام زمان(عج):
امروز امیر در میخانه توئی تو
فریاد رس ناله مستانه توئی تو
مرغ دل ما را که به کس رام نگردد
آرام توئی، دام توئی، دانه توئی تو
آن مهر درخشان که به هر صبح دهد تاب
از روزن این خانه به کاشانه، توئی تو
آن ورد که زاهد به همه شام و سحرگاه
بشمارد با سبحه صد دانه، توئی تو
آن باد که شاهد به خرابات مُغان نیز
پیموده به جام و خم و میخانه، توئی تو
آن غُل که ز زنجیر سر زلف نهادند
بر پای دل عاقل و دیوانه، توئی تو
ویرانه بود هر دو جهان نزد خردمند
گنجی که نهان است به ویرانه، توئی تو
در کعبه و بتخانه بگشتیم بسی ما
دیدیم که در کعبه و بتخانه توئی تو
آن راز نهانی که به صد دفتر دانش
بسیار از او گفته شد افسانه، توئی تو
بسیار بگوئیم و چه بسیار بگفتیم
کس نیست به غیر از تو در این خانه توئی تو
یک همت مردانه در این کاخ ندیدیم
آن را که بود همت مردانه، توئی تو
شعر حبیب بر بسیاری از شاعران خراسانی پس از وی نظیر اخوان ثالث و عماد خراسانی تأثیر گذاشته است.
منابع:
ویکی شیعه
پایگاه ادبی گنجور
نظر شما