به گزارش خبرگزاری حوزه، در سال های اخیر به جهت شرایط خاص جمعیتی کشور، مقوله سالمندی اهمیت بیش از پیشی پیدا کرده، کما این که هر ازگاهی مسئولان و کارشناسان به بیان نکات هشدارآمیزی درباره کاهش جمعیت جوان و به موازات آن افزایش نگران کننده جمعیت سالمندان می پردازند.
بر اساس آخرین های آمارهای مستند، باوجود کاهش نرخ باروری در کشور به ۱.۶ فرزند که کمتر از سطح جایگزینی (۲.۱) است، سرعت سالمندی جامعه ما در حال حاضر حدود ۳ برابر میانگین جهانی شده است.
به همین خاطر کارشناسان هشدار میدهند که بدون اصلاحات فوری در سیاستهای جمعیتی، ایران تا سال ۱۴۳۰ به جامعهای پیر با بیش از ۳۰ درصد جمعیت سالمند تبدیل خواهد شد.
از انفجار جمعیتی تا تشدید سالمندی
همین چند روز پیش نیز در اولین نشست از سلسله نشستهای "سالمندی در ایران، فرصتها و چالشهای پیشرو" که به همت مرکز مطالعات اجتماعی سالمندی رهاورد با همکاری معاونت فرهنگی اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد، دکتر مجید کوششی، استاد جمعیتشناسی دانشگاه تهران، به نکات مهمی درباره مساله گذار جمعیتی اشاره کرد و گفت: در سطح جهان، در دورهای شاهد افزایش میزان مرگ و میر و باروری در جوامع بودیم، بعد از مدتی یعنی با وقوع انقلاب صنعتی، مرگ و میر به دلیل رشد و پیشرفت علوم پزشکی کاهش یافت، اما باروری ثابت ماند. زیرا رفتارهای مربوط به باروری با رفتارهای مربوط به مرگ و میر متفاوت است. در این مرحله نرخ رشد جمعیت افزایش یافت که این دوران را انفجار جمعیتی میگویند که نرخ رشد جمعیت در این دوره به بالای ۳ درصد رسیده بود در حالیکه اکنون نرخ رشد سالانه جمعیت حدود ۰.۷ تا ۰.۸ درصد است.
وی افزود: در شرایطی که گذار جمعیتی اتفاق میافتد و خصوصا وقتی به مراحل پایانی خود نزدیک میشود، پدیده دیگری رخ میدهد که به همان اندازه بزرگ شدن جمعیت مهم است. این پدیده تغییر در ترکیب جمعیت به خصوص تغییرات ساختار سنی است.
افزایش امید به زندگی و رشد جمعیت
وی همچنین گفت: در ایران در دهه ۱۳۳۰ امید به زندگی به سختی به ۴۰ سال میرسید، برآوردهای سال ۱۴۰۰ نشان میدهد این شاخص به بالای ۷۵ سال تغییر کرده است. در گذشته یک فرد ۶۵ ساله ایرانی امید داشت که ۱۰ سال دیگر عمر کند و اکنون به بیش از ۱۵ سال رسیده و با تداوم بهبود شرایط زیست و افزایش امید زندگی احتماال تا پایان قرن حاضر میلادی به ۲۵ سال افزایش خواهد یافت. همچنین به دلیل افزایش شانس زنده ماندن، جمعیت بیشتری به سنین بالاتر میرسند. به همین خاطر، رشد جمعیت سالمندان ایران بالای ۳.۵درصد است، در حالی که رشد کل جمعیت زیر۱درصد است و پیش بینی میشود تا میانه قرن حاضر شمسی به زیر صفر برسد.
استاد دانشگاه تهران در ادامه تأکید کرد: ما اکنون در دوره انفجار بیرونی جمعیت سالمندان قرار داریم و نتیجه این تحولات، پدیدهای به نام سالخوردگی جمعیت است که شامل افزایش جمعیت سالمندان و همچنین بزرگتر شدن جمعیت سنین خیلی بالای (۷۵سال به بالا، ۸۰سال به بالا و۹۰سال به بالا) میشود. پیشبینی میشود جمعیت سالمندان ایران تا سال۱۴۵۰به۳۵میلیون نفر و از دهه۱۴۰ که به رقم۰ میلیون نفر نزدیک میشود، تغییر بزرگی در ترکیب جمعیت سالمندان ظاهر خواهد شد که من به آن سالخورده شدن جمعیت سالمندان میگویم.
سالمندی؛ دغدغهای از دیرباز تاکنون
دکتر نسیبه زنجری عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سالمندی نیز در همین زمینه بیان داشت: اگرچه مساله سالمندی از گذشته حتی از زمان ارسطو مطرح بوده، اما با این حال این موضوع در قرن ۲۱ به یکی از مهمترین چالشهای جمعیتی در تمامی جوامع تبدیل شده است. زیرا نسبت به گذشته، احتمال زنده ماندن افراد واقع در دهه ۶۰ و ۷۰ زندگی تا دهه ۸۰ و ۹۰ و حتی یکصدمین سال زندگی افزایش یافته است.
وی البته اضافه کرد: در ایران، بیشترین تحولات سالمندی جمعیت از دهه ۱۴۲۰ به بعد است که پیشبینی میشود که همان انقلاب خاموشی که از آن صحبت میشود از این زمان به بعد صورت بگیرد.
وی گفت: اگر چه در تمامی کشورهای آسیایی درباره حفظ کیفیت زندگی شهروندان در دوران سالمندی نگرانی وجود دارد، اما در اینجا این سوال مطرح است که با توجه به تغییرات جمعیتی که در ۳۰ سال آینده ایران پیش رو است، مهمترین مسائل و چالشهای سالمندان کدامها هستند. چالشهای دارای بیشترین نمره در خصوص سالمندان در معیارهای عدم قطعیت و میزان اهمیت شامل افزایش هزینههای مصرفی مانند بهداشت و درمان و توانبخشی در سطوح خرد و کلان، مشکلات صندوقهای بازنشستگی، افزایش تنهایی و بالا بودن نرخ فقر است.
چالش های مرتبط با حوزه سالمندی کدام است!؟
زنجری توضیح داد: یافتههای بسیاری از مطالعات در خصوص سالخوردگی نشان میدهد که سالخوردگی در کشورهای مختلف چالشهایی در زمینه مشارکت، سلامت و امنیت داشته است. برای مثال در قسمت مشارکت، چالشهایی از قبیل عدم وجود سیاست یادگیری مادام العمر، عدم وجود نیروی کار جایگزین، عدم تعادل بین دریافت کننده و پرداخت کننده، افزایش سالمندان شهرنشین، افزایش تنهایی، شکاف بین نسلی، افزایش بازنشستگی پیش از موعد و کاهش پس انداز و مشارکت و سرمایهگذاری وجود دارد.
وی همچنین یادآور شد: در بخش مربوط به سلامت، چالشهایی از قبیل بودجه ناکافی مراقبت طولانی مدت، کمبود مشارکت کنندگان در هزینه سلامت، شیوع بیشتر سندرومهای شایع دوران سالمندی و وجود تبعیض سنی در دریافت خدمات بهداشتی وجود دارد و در رابطه با امنیت مسائلی از قبیل نظارت ناکافی دولت بر امکانات، هزینههای بالای حمل و نقل، عدم تظابق مهارت سالمندان با سرعت بالای تغییرات شغلی بازار کار مطرح است.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سالمندی ابراز داشت: در ایران بسیاری از مطالعاتی که در خصوص سالمندان صورت گرفته است بیشتر در بعد روانشناسی، اجتماعی و بعد جسمی صورت گرفته است. یعنی مطالعات کمتری در خصوص محیط زندگی سالمندان شده و بیشترین توجه به بعد روانشناختی سالمندان است. در حالیکه با توجه به افزایش سالمندان خصوصا افزایش سالمندان زن نیاز است ابعاد مختلف این موضوع مورد بررسی قرار بگیرد.
چالشی که می تواند فرصتآفرین باشد
دکتر احمد دلبری رئیس انجمن علمی سالمندان ایران نیز با اشاره به اینکه سالمندی تنها یک چالش نیست، بلکه میتواند یک فرصت اقتصادی بزرگ نیز باشد، گفت: در کشورهای توسعهیافته، صنعت سالمندی یکی از پربازدهترین و رو به رشدترین بخشهای اقتصادی است.
وی افزود: در حال حاضر بیش از ۶۰ درصد سالمندان به خدمات مراقبتی در منزل نیاز دارند و اگر دولت با یک برنامهریزی مناسب در این حوزه سرمایهگذاری کند، بیش از ۱.۵ میلیون شغل پایدار در بخشهای خدمات مراقبتی، توانبخشی و بهداشت سالمندان ایجاد خواهد شد.
وی همچنین بیان داشت:علاوه بر این، حوزههایی مانند توسعه فناوریهای کمکی، بازارهای پزشکی و بهداشتی، گردشگری سالمندان، مناسبسازی مسکن و خدمات حملونقل ویژه سالمندان از جمله بخشهایی هستند که میتوانند نهتنها اشتغالزایی کنند، بلکه فرصتهای بزرگی برای سرمایهگذاریهای داخلی و خارجی فراهم آورند.
کم توجهی به سالمندی در برنامه های بالادستی
دلبری در عین حال گفت: با وجود فرصتهای سالمندی، کشورمان با چالشهای متعددی در این حوزه روبروست که به تدوین و اجرای سیاستهای جامع سالمندی در این حوزه نیازمندیم. بررسی سیاستهای سالمندی در کشور نشان میدهد که از برنامه سوم توسعه (۱۳۸۳) تاکنون، تنها یک سند ملی سالمندی تدوین شده و کمتر به برنامه اجرایی تبدیل شده است. در حالی که اسناد بالادستی متعددی، از جمله سیاستهای کلی ابلاغی مقام معظم رهبری و برنامههای توسعه سوم تا ششم، بر اهمیت برنامهریزی برای سالمندی تأکید داشتهاند، اجرای عملی این سیاستها نیازمند توجه بیشتری است.
وی افزود:نکته مهم این است که در برنامه هفتم توسعه نیز به موضوع سالمندی پرداخته نشده است. این در حالی است که روند پرشتاب سالمندی کشور مستلزم سیاستگذاری منسجم و اقدامات عملیاتی گسترده در حوزههای سلامت، رفاه، اشتغال و مشارکت اجتماعی سالمندان است.
لزوم توجه به چالشهای اجتماعی زندگی سالمندی
دلبری با بیان این که بیش از ۳۰ درصد سالمندان کشور تنها زندگی میکنند و همسر خود را از دست دادهاند، گفت:تحقیقات نشان میدهد که بیش از ۵۰ درصد سالمندان احساس تنهایی میکنند و میزان افسردگی در میان سالمندان دو برابر سایر گروههای سنی است.
وی افزود: از سوی دیگر، سالمندآزاری در کشور بهطور نگرانکنندهای رو به افزایش است. آمارها نشان میدهد که بیش از ۳۰ درصد سالمندانی که در مراکز نگهداری حضور دارند، مجهولالهویه بوده و از سوی خانوادهها رها شدهاند.
نظر شما